Nauczyciele są grupą zawodową, której sytuacja prawna w zakresie uprawnień pracowniczych i socjalnych jest regulowana w znacznej mierze na szczególnych zasadach. Wśród aktów prawnych zawierających takie regulacje wymienić należy, poza Kartą Nauczyciela, Ustawę z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Kto może starać się o świadczenie kompensacyjne i jak je uzyskać?
Czym jest świadczenie kompensacyjne?
We wspomnianej ustawie przewidziano możliwość wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej przez niektórych nauczycieli, gwarantując im przez okres do uzyskania emerytury świadczenie kompensujące dochód z pracy.
Komu przysługuje świadczenie kompensacyjne?
Prawo do świadczenia – na warunkach i w wysokości określonych w ustawie – przysługuje nauczycielom, wychowawcom i innym pracownikom pedagogicznym zatrudnionym w:
- publicznych i niepublicznych przedszkolach;
- szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych;
- publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego, młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, specjalnych ośrodkach szkolno-wychowawczych oraz specjalnych ośrodkach wychowawczych dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także ośrodkach rewalidacyjno-wychowawczych umożliwiających dzieciom i młodzieży realizację rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, oraz placówkach zapewniających opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania.
Warunki przyznania świadczenia
Świadczenie przysługuje nauczycielom, którzy spełnili łącznie następujące warunki:
- osiągnęli odpowiedni wiek;
- mają okres składkowy i nieskładkowy, w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w jednostkach wspomnianych wyżej, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;
- rozwiązali stosunek pracy albo których stosunek pracy został rozwiązany, względnie wygasł, w związku z całkowitą albo częściową likwidacją szkoły lub w związku ze zmianami organizacyjnymi powodującymi zmniejszenie liczby oddziałów w szkole, lub zmianami planu nauczania uniemożliwiającymi dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć
Wiek umożliwiający skorzystanie ze świadczenia
Nauczyciel ma prawo do świadczenia, jeżeli ukończył:
- 55 lat – w latach 2009–2014;
- 55 lat w przypadku kobiet i 56 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2015–2016;
- 55 lat w przypadku kobiet i 57 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2017–2018;
- 55 lat w przypadku kobiet i 58 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2019–2020;
- 55 lat w przypadku kobiet i 59 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2021–2022;
- 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2023–2024;
- 56 lat w przypadku kobiet i 61 lat w przypadku mężczyzn – w latach 2025–2026;
- 57 lat w przypadku kobiet i 62 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2027–2028;
- 58 lat w przypadku kobiet i 63 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2029–2030;
- 59 lat w przypadku kobiet i 64 lata w przypadku mężczyzn – w latach 2031–2032.
Przykład 1.
Nauczycielka w wieku 55 lat po przepracowaniu w szkolnictwie publicznym 30 lat, w wymiarze, który nigdy nie był niższy od połowy obowiązkowego wymiaru zajęć, wypowiedziała umowę o pracę, rozwiązując stosunek pracy z zatrudniającą ją szkołą podstawową. W opisanych warunkach spełnione są warunki konieczne do nabycia prawa do świadczenia kompensacyjnego.
Wysokość świadczenia
Świadczenie kompensacyjne stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury, ustalonej w sposób określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 60 lat ustalone według obowiązujących w dniu zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia tablic średniego trwania życia, ogłaszane co roku przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.
Świadczenie jest finansowane z budżetu państwa i podlega corocznej waloryzacji.
Kiedy powstaje, a kiedy ustaje prawo do świadczenia?
Prawo do świadczenia powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do jego nabycia. W przypadku pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego prawo do świadczenia powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku lub świadczenia.
Prawo do świadczenia ustaje z dniem:
- poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, która jest ustalona decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego określonego w odrębnych przepisach;
- poprzedzającym dzień osiągnięcia przez uprawnionego wieku 60 lat – w przypadku kobiet i 65 lat – w przypadku mężczyzn, jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego określonego w odrębnych przepisach;
- śmierci uprawnionego.
Zawieszenie prawa do świadczenia
Prawo do świadczenia ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu na zasadach określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS – na wniosek uprawnionego oraz w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Prawo do świadczenia ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w jednostkach oświaty wymienionych w Karcie Nauczyciela.
Dodatek pielęgnacyjny
Do świadczenia przysługuje dodatek pielęgnacyjny na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS – jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat życia.
Postępowanie w sprawie przyznania świadczenia
W celu otrzymania świadczenia kompensacyjnego, należy złożyć wniosek – bezpośrednio lub za pośrednictwem płatnika składek – do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Decyzję w sprawie świadczenia wydaje i świadczenie to wypłaca:
- jednostka organizacyjna ZUS właściwa ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela;
- jednostka organizacyjna ZUS właściwa ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania nauczyciela w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zamieszkuje on poza granicami RP.
Od decyzji w sprawie świadczenia przysługuje odwołanie do sądu.
Zbieg praw do świadczeń
W razie zbiegu prawa do świadczenia z prawem do renty, uposażenia w stanie spoczynku, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub innego świadczenia o charakterze emerytalnym lub rentowym, ustalonych na podstawie odrębnych ustaw, przysługuje tylko jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez uprawnionego.
System nauczycielskich świadczeń kompensacyjnych – ściśle rzecz ujmując – nie stanowi elementu systemu ubezpieczenia społecznego, a w szczególności systemu emerytalnego. Świadczenie kompensacyjne jest specyficznym instrumentem prawnym regulowanym odrębnie na wyżej przedstawionych zasadach.
