Dla osoby zobowiązanej do opłacania składek na ubezpieczenie społeczne istotne znaczenie ma ich wysokość. Jednym ze sposobów obniżenia kosztu składek może być opłacanie ich za granicą. Przeczytaj i sprawdź jak legalnie płacić składki ubezpieczeniowe za granicą!
Zasada terytorialności
W polskim systemie ubezpieczeń społecznych obowiązuje zasada powiązania stosunku ubezpieczenia społecznego z zatrudnieniem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (tzw. zasada terytorialności). Zatrudnienie jest tu rozumiane jako wszelka działalność, która stanowi tytuł do objęcia ubezpieczeniem.
Zakres podmiotowy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych obejmuje zarówno obywateli polskich, jak i cudzoziemców, niezależnie od ich miejsca zamieszkania, o ile miejscem ich aktywności zawodowej jest Rzeczpospolita Polska – z tym zastrzeżeniem, że na równi z zatrudnieniem na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej uważa się zatrudnienie obywateli polskich za granicą w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.
Normy kolizyjne
W przypadku wykonywania pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek w dwóch lub w kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej stosuje się odpowiednie normy kolizyjne. Należy do nich art. 13 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Zgodnie z tym przepisem osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub więcej państwach członkowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim.
Jeżeli nie wykonuje znacznej części pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, to podlega:
- ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, jeżeli jest zatrudniona przez jedno przedsiębiorstwo lub jednego pracodawcę; lub
- ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstw lub pracodawców, jeżeli jest zatrudniona przez co najmniej dwa przedsiębiorstwa lub co najmniej dwóch pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się tylko w jednym państwie członkowskim; lub
- ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności przedsiębiorstwa lub pracodawcy, innego niż państwo członkowskie jej zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa lub więcej przedsiębiorstw lub dwóch lub więcej pracodawców, których siedziba lub miejsce wykonywania działalności znajduje się w dwóch państwach członkowskich, z których jedno jest państwem członkowskim jej zamieszkania; lub
- ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli jest zatrudniona przez dwa przedsiębiorstwa lub więcej lub dwóch lub więcej pracodawców, a co najmniej dwa z tych przedsiębiorstw lub dwóch z tych pracodawców mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich innych niż państwo członkowskie miejsca zamieszkania.
- ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim lub
- ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z państw członkowskich, w których wykonuje ona znaczną część swej pracy.
Przykład 1.
Osoba zamieszkała w na terenie Rzeczypospolitej Polskiej jest zatrudniona i wykonuje pracę w wymiarze 0,5 etatu w miejscu zamieszkania oraz 0,75 etatu w Niemczech. Oznacza to, że wspomniana osoba podlega ustawodawstwu Rzeczypospolitej Polskiej (państwa miejsca zamieszkania), bo chociaż wymiar jej czasu pracy w Niemczech jest większy niż w RP, to znaczną część pracy wykonuje w RP.
Wynika to z następującego obliczenia:
- czas pracy ogółem (z dwóch stosunków pracy): 0,5 etatu + 0,75 etatu = 1,25 etatu;
- część czasu pracy ogółem przypadająca na pracę w RP, czyli w państwie miejsca zamieszkania: (0,5 etatu × 100%) / 1,25 etatu = 40%;
- część czasu pracy ogółem przypadająca na pracę w Niemczech: (0,75 etatu × 100%) / 1,25 etatu = 60%.
Jak widać, 40% czasu pracy ogółem pracownik przeznacza na pracę wykonywaną w RP – państwie jego zamieszkania. Jest to znaczna część pracy (ponad 25%). Pracownik podlega zatem ustawodawstwu RP.
Osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku państwach członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z zasadami przedstawionymi wyżej.
Składki ubezpieczeniowe za granicą służą uniknięciu opłacania składki w kraju?
Obciążenia związane z opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne różnią się w poszczególnych państwach Unii. Dlatego też, z ekonomicznego punktu widzenia, nie jest obojętne, gdzie składki te są opłacane. To skłania niektórych pracowników i osoby prowadzące działalność gospodarczą do poszukiwania sposobów ograniczenia wysokości kosztów opłacanych składek i podejmowania działań w celu objęcia tych osób ubezpieczeniem za granicą, w celu uniknięcia obowiązku opłacania wyższych składek w kraju. Czy takie działania można uznać za dopuszczalne z punktu widzenia prawa?
Odpowiedź na to pytanie jest pozytywna – pod warunkiem, że osoba zainteresowana rzeczywiście spełni prawne przesłanki do objęcia jej ubezpieczeniami w innym kraju. To, że jest ona motywowana chęcią obniżenia ponoszonych kosztów, nie ma wówczas, z punktu widzenia prawa, istotnego znaczenia.
Przykład 2.
Osoba prowadząca działalność gospodarczą na terenie Rzeczypospolitej Polskiej podjęła wykonywanie pracy najemnej na Słowacji. W związku z tym znalazł zastosowanie przepis art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 stanowiący, że osoba, która wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich (w tym przypadku w RP i na Słowacji), podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną (na Słowacji). W ten sposób obie aktywności – działalność gospodarcza i praca najemna – zostały poddane ustawodawstwu Słowacji, choć tylko jedna z nich jest wykonywana na terenie tego kraju.
Procedura dotycząca stosowania norm kolizyjnych
Osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, musi poinformować o tym instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania (w Polsce – ZUS).
Instytucja ta niezwłocznie ustala ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego. To wstępne określenie ma charakter tymczasowy. Informuje ona następnie analogiczne instytucje każdego państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca, o swoim tymczasowym określeniu.
Tymczasowe określenie staje się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od momentu poinformowania o nim instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich, chyba że przynajmniej jedna z nich poinformuje o niemożności zaakceptowania określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii. W przypadku rozbieżności opinii między zainteresowanymi instytucjami zobowiązane są one do podjęcia działań w celu ustalenia wspólnego stanowiska.
Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie określone jako mające zastosowanie, niezwłocznie informuje o tym zainteresowanego (art. 16 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego).
Rozporządzenie nr 883/2004 określa zasady podlegania ustawodawstwom państw członkowskich Unii Europejskiej przez osoby, których aktywność zawodowa obejmuje swoim zasięgiem więcej państw. W ramach tych zasad możliwe jest organizowanie swojej aktywności przez zainteresowane osoby w taki sposób, aby móc opłacać składki na ubezpieczenia społeczne poza miejscem zamieszkania, nie naruszając przy tym obowiązujących przepisów prawa.
