Prawidłowe ustalenie wartości początkowej środka trwałego jest istotne w kontekście dokonywania odpisów amortyzacyjnych we właściwej wysokości. Ustawa PIT przewiduje różne działania mające na celu ustalenie wartości początkowej, jednak w niniejszym artykule zajmiemy się opinią rzeczoznawcy. Przeanalizujemy, czy podatnik może w każdym przypadku korzystać z opinii osoby biegłej? Jakie warunki muszą być spełnione, aby stało się możliwe ustalenie wartości środka trwałego przez rzeczoznawcę?
Wartość początkowa środka trwałego
Przede wszystkim podatnik musi mieć świadomość, jak ważne jest ustalenie wartości początkowej środka trwałego. Zgodnie bowiem z art. 22h ust. 1 pkt 1 ww. ustawy odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od wartości początkowej środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych, począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym ten środek lub wartość wprowadzono do ewidencji (wykazu), do końca tego miesiąca, w którym następuje zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych z ich wartością początkową lub w którym postawiono je w stan likwidacji, zbyto lub stwierdzono ich niedobór. Zatem odpisów amortyzacyjnych można dokonywać od wartości początkowej środka trwałego, począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym ten środek wprowadzony został do ewidencji środków trwałych.
Jak natomiast wynika z art. 22n ust. 2 ustawy o PIT, prowadzona przez podatnika ewidencja środków trwałych musi zawierać m.in. wartość początkową środka trwałego. W rezultacie kluczowe staje się ustalenie tej wartości jeszcze przed wprowadzeniem środka trwałego do ewidencji.
Zasady ustalania wartości początkowej środków trwałych będącej podstawą obliczania odpisów amortyzacyjnych zostały opisane w ustawie PIT. W myśl art. 22g ust. 1 tejże ustawy za wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych uważa się m.in.:
-
w razie odpłatnego nabycia – cenę ich nabycia;
-
w razie wytworzenia we własnym zakresie – koszt wytworzenia;
-
w razie nabycia w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób – wartość rynkową z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości.
Ponadto ustawodawca zdecydował się wyjaśnić, w jaki sposób należy rozumieć cenę nabycia oraz koszt wytworzenia. W świetle art. 22g ust. 3 ww. ustawy za cenę nabycia uważa się kwotę należną zbywcy, powiększoną o koszty związane z zakupem naliczone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania, a w szczególności o koszty transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, instalacji i uruchomienia programów oraz systemów komputerowych, opłat notarialnych, skarbowych i innych, odsetek, prowizji, oraz pomniejszoną o podatek od towarów i usług, z wyjątkiem przypadków, gdy zgodnie z odrębnymi przepisami podatek od towarów i usług nie stanowi podatku naliczonego albo podatnikowi nie przysługuje obniżenie kwoty należnego podatku o podatek naliczony, albo zwrot różnicy podatku w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług. W przypadku importu cena nabycia obejmuje cło i podatek akcyzowy od importu składników majątku.
Natomiast jak stanowi art. 22g ust. 4 ustawy za koszt wytworzenia uważa się wartość, w cenie nabycia, zużytych do wytworzenia środków trwałych: rzeczowych składników majątku i wykorzystanych usług obcych, kosztów wynagrodzeń za prace wraz z pochodnymi i inne koszty dające się zaliczyć do wartości wytworzonych środków trwałych. Do kosztu wytworzenia nie zalicza się wartości własnej pracy podatnika, jego małżonka i małoletnich dzieci, kosztów ogólnych zarządu, kosztów sprzedaży oraz pozostałych kosztów operacyjnych i kosztów operacji finansowych, w szczególności odsetek od pożyczek (kredytów) i prowizji, z wyłączeniem odsetek i prowizji naliczonych do dnia przekazania środka trwałego do używania.
Ustalenie wartości środka trwałego przez rzeczoznawcę
Zwróćmy zatem uwagę, że wśród podstawowych zasad określania wartości początkowej nie ma wymienionej opinii przygotowanej przez rzeczoznawcę. Czy zatem w ustawie PIT obowiązują przepisy przewidujące taką formę? Przeanalizujmy artykuły dotyczące szczególnych przypadków ustalania wartości początkowej.
W myśl art. 22g ust. 8 ustawy o PIT, jeżeli nie można ustalić ceny nabycia środków trwałych lub ich części nabytych przez podatników przed dniem założenia ewidencji lub sporządzenia wykazu, o których mowa w art. 22n, wartość początkową tych środków przyjmuje się w wysokości wynikającej z wyceny dokonanej przez podatnika, z uwzględnieniem cen rynkowych środków trwałych tego samego rodzaju z grudnia roku poprzedzającego rok założenia ewidencji lub sporządzenia wykazu oraz stanu i stopnia ich zużycia.
Zgodnie z art. 22g ust. 9 ustawy o PIT, jeżeli podatnik nie może ustalić kosztu wytworzenia, o którym mowa w ust. 4, wartość początkową środków trwałych ustala się w wysokości określonej z uwzględnieniem cen rynkowych, o których mowa w ust. 8, przez biegłego powołanego przez podatnika.
Podkreślmy zatem, że możliwość skorzystania z biegłego przy wycenie wartości początkowej środka trwałego przewiduje wyłącznie art. 22g ust. 9 ustawy o PIT, który dotyczy kosztu wytworzenia środka trwałego. Z uwagi na ten fakt, w świetle przepisów nie jest możliwe ustalenie wartości środka trwałego przez rzeczoznawcę, w przypadku gdy środek trwały został nabyty w drodze kupna lub spadku bądź darowizny.
„Odnosząc przedstawiony stan faktyczny do przepisów prawa podatkowego znajdujących zastosowania w sprawie należy stwierdzić, że w sytuacji, gdy już w momencie podjęcia inwestycji budowlanej znane było jej przeznaczenie, tj. budowa budynku dla potrzeb działalności gospodarczej Wnioskodawca – jak sam zauważa w opisie stanu faktycznego powinien był gromadzić i gromadził faktury oraz inne dokumenty potwierdzające wysokość poniesionych wydatków związanych z prowadzoną inwestycją, co umożliwia mu prawidłowe ustalenie kosztu wytworzenia środka trwałego.
Skoro wybudowanie budynków nastąpiło dla potrzeb działalności gospodarczej a jednocześnie z wniosku nie wynika, że w sprawie zaszły szczególne okoliczności uzasadniające możliwość zastosowania art. 22g ust. 9 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, to wartość początkową środka trwałego należy ustalić zgodnie z art. 22g ust. 4 ustawy, tj. jako sumę udokumentowanych wydatków poniesionych na wytworzenie budynku.”
W świetle powyższego niemożność ustalenia kosztu wytworzenia środka trwałego musi wynikać z obiektywnych i niezależnych od podatnika przyczyn o charakterze zewnętrznym. Chodzi zatem o okoliczności niezawinione i niezależne od podatnika, które spowodowały, że z uwagi na siłę wyższą nie jest on w stanie ustalić wartości początkowej na podstawie metody podstawowej. Dopiero w przypadku zaistnienia takich szczególnych okoliczności można sięgnąć do wyjątku w postaci ustalenia wartości przy pomocy opinii rzeczoznawcy.
Przykład 1.
Przedsiębiorca postanowił wybudować na swojej działce halę magazynową. W toku budowy nie gromadził jednak żadnych dokumentów związanych z kosztami wytworzenia. W takim przypadku nie zachodzą okoliczności niezawinione i niezależne od podatnika. W konsekwencji nie ma on prawa do skorzystania z wyceny wartości początkowej środka trwałego w oparciu o rzeczoznawcę.
Przykład 2.
Przedsiębiorca postanowił wybudować na swojej działce halę magazynową. W toku budowy gromadził wszelkie dokumenty związane z wytworzeniem nieruchomości i przechowywał je w swoim biurze. Na skutek pożaru biuro wraz z całą dokumentacją spłonęło. W takich okolicznościach niemożność ustalenia kosztu wytworzenia wynika z siły wyższej, co w dalszej kolejności uzasadnia skorzystanie z metody ustalenia wartości początkowej opisanej w art. 22g ust. 9 ustawy PIT.
