W polskim prawie pracy zostały przewidziane sytuacje, w których pracodawca ma obowiązek zwolnienia pracownika od pracy z części lub całego dnia, z przyczyn, które uniemożliwiają mu stawienie się do pracy i jej świadczenie. Regulacje na ten temat zostały zawarte w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od prasy. W niektórych przypadkach pracownik, mimo nieobecności, zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Kiedy obowiązek zwolnienia pracownika od pracy?
Zgodnie z ww. rozporządzeniem pracodawca ma obowiązek zwolnienia pracownika od pracy, jeżeli obowiązek taki wynika z przepisów wykonawczych do Kodeksu pracy albo innych źródeł przepisów oraz w sytuacji, gdy:
pracownik został wezwany do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony na czas niezbędny do załatwienia sprawy,
pracownik został wezwany do osobistego stawienia się przed organem administracji rządowej, samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, Policji, albo organem prowadzącym postępowanie w sprawach o wykroczenia.
W tych dwóch sytuacjach pracownik ma prawo do rekompensaty od organu wzywającego w wysokości utraconych dochodów.
Podobnie, w przypadku, gdy pracownik:
został wezwany w celu wykonywania czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium do spraw wykroczeń (przy czym łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 dni w ciągu roku kalendarzowego,
jest zobowiązany do wzięcia udziału w posiedzeniu komisji pojednawczej w charakterze członka tej komisji (dotyczy to także pracownika będącego stroną lub świadkiem w postępowaniu pojednawczym),
musi wykonać obowiązkowe badania lekarskie i szczepienia ochronne przewidzianych przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruźlicy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych,
jest wezwany w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez Najwyższą Izbę Kontroli i pracownika powołanego do udziału w tym postępowaniu w charakterze specjalisty,
jest członkiem ochotniczej straży pożarnej - na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także w wymiarze nie przekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego na szkolenie pożarnicze,
jest ratownikiem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego - na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu,
jest członkiem doraźnym Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych, ujętym na liście ministra właściwego do spraw transportu, na czas wyznaczenia przez przewodniczącego Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych do udziału w postępowaniu,
- jest krwiodawcą i udaje się do stacji krwiodawstwa w celu oddania krwi lub na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy,
zobowiązany jest do przeprowadzenia zajęć dydaktycznych w szkole zawodowej, w szkole wyższej, w placówce naukowej albo w jednostce badawczo-rozwojowej (przy czym łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekroczyć 6 godzin w tygodniu lub 24 godzin w miesiącu).
Zwolnienia z powodów rodzinnych
W przepisach zostały również przewidziane sytuacje, kiedy pracodawca ma obowiązek zwolnienia pracownika od pracy z przyczyn rodzinnych. Wówczas zwolnienie takie powinno obejmować okres:
2 dni - w przypadku ślubu pracownika, urodzenia się jego dziecka lub zgonu i pogrzebu małżonka pracownika, jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy,
1 dnia - w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.
Zachowane prawo do wynagrodzenia
Co ważne, w określonych sytuacjach pracownik, mimo nieobecności, zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracodawca nie tylko ma obowiązek zwolnienia pracownika od pracy ale także wypłacenia mu wynagrodzenia kiedy nieobecność jest:
zwolnieniem na poszukiwanie pracy (w razie wypowiedzenia umowy przez pracodawcę),
zwolnieniem na czas wykonania zleconych badań lekarskich przez pracownicę w ciąży,
zwolnieniem na opiekę nad dzieckiem poniżej 14 lat.
