Jeśli ktoś musi podpisać weksel in blanco, powinien znać związane z tym ryzyko. Przed zapłatą z weksla trudno się bronić, ale przy odpowiednim zabezpieczeniu się można uniknąć problemów. Jest też kilka sposobów na to, żeby weksle podpisać w sposób, który to ryzyko minimalizuje. Jak to zrobić i o czym pamiętać?
Czym jest weksel in blanco?
Do wystawienia weksla nie potrzeba żadnych urzędowych blankietów ani wizyty u notariusza. Wystarczy kartka papieru, odpowiednia treść i podpis. W ten sposób powstaje papier wartościowy (weksel) zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia określonej w nim sumy pieniężnej. Na podstawie weksla wskazana w nim jako wierzyciel osoba może domagać się od wystawcy weksla wpisanej na wekslu kwoty. Jeśli w momencie podpisywania weksel nie ma jeszcze uzupełnionych wszystkich elementów (np. kwoty do zapłaty), jest to weksel in blanco.
Deklaracja wekslowa - dodatkowe porozumienie do weksla in blanco, w którym ustalone są warunki wypełnienia brakujących elementów weksla in blanco przez wierzyciela, np. kwota, jaką może wpisać na wekslu; z reguły jest ona powiązana z inną umową, którą weksel zabezpiecza, np. umową pożyczki, sprzedaży, i przewiduje, że weksel może być uzupełniony na aktualną kwotę zadłużenia.
Najczęściej od przedsiębiorców żąda się podpisania weksli po to, żeby w ten sposób zabezpieczyć wykonanie umowy. Jeśli przedsiębiorca nie wywiąże się ze swoich obowiązków, zostanie “uruchomiony” weksel. Wierzyciel wypełnia wtedy weksel in blanco na kwotę zadłużenia. Weksle ułatwiają wierzycielowi “przebrnięcie” przez sąd, a dłużnikowi komplikują obronę. Dla dłużnika podpisane weksle stanowią ryzyko: w skrajnych przypadkach może zostać zmuszony do zapłaty nieistniejących długów, tylko dlatego, że podpisany weksel dostał się w niepowołane ręce. Jak działają weksle i co zrobić, jeśli przedsiębiorca musi je podpisać? Weksel łatwo podpisać, znacznie trudniej się bronić, gdy osoba, której weksel wręczono, zechce zrobić z niego użytek.
Ryzyko “puszczenia weksla w obieg”
Weksle stanowią duże ryzyko m.in. dlatego, że uprawniony do otrzymania zapłaty z weksla może przenieść przysługujące mu z weksla prawa na inną osobą. Nazywa się to “puszczeniem weksla w obieg” lub “indosowaniem weksla”. Zmienia się w ten sposób osoba, której trzeba zapłacić. Jest to proste do wykonania: wystarczy, że wierzyciel:
na odwrocie weksla wierzyciel napisze: “ustępuję na zlecenie”, poda imię i nazwisko (nazwę) osoby, na którą przenosi prawa z weksla i podpisze się;
wręczy weksel nowemu wierzycielowi.
Dlaczego przeniesienie praw z weksla przez indos może być groźne dla wystawcy weksla? Bo łatwiej bronić się przed nieuzasadnionymi żądaniami zapłaty, gdy występuje z nimi pierwotny wierzyciel wpisany na wekslu. Trudniej prowadzić obronę, gdy zapłaty żąda osoba, na którą pierwotny wierzyciel przeniósł prawa z weksla przez tzw. indos. Wynika to z art. 17 Prawa wekslowego. Nietrudno sobie wyobrazić sytuację, w której pierwotny wierzyciel wypełnia weksel in blanco na zawyżoną kwotę i następnie "puszcza weksel w obieg".
Przed żądaniami pierwotnego wierzyciela można się bronić powołując na dodatkowe uzgodnienia z nim, np. na to, że weksel zabezpieczał umowę, która została już wykonana (np. zabezpieczał pożyczkę, która została w międzyczasie spłacona). Takie argumenty mogą nie zadziałać w sądzie, gdy trzeba się będzie bronić przed żądaniem zapłaty skierowanym przez osobę, na którą weksel został przeniesiony przez indos. Trzeba by udowodnić, że nowy wierzyciel nabywając weksel działał świadomie na szkodę dłużnika. Udowodnienie tego może być trudno, a często wręcz niemożliwe.
Przykład 1:
Jan Nowak pożyczył 20.000 zł od Krzysztofa Kowalskiego. Jako zabezpieczenie spłaty pożyczki Jan Nowak wystawił weksel na kwotę 20.000 zł. Jan Nowak spłacił pożyczkę. Krzysztof Kowalski zachował się jednak nieuczciwie i przeniósł prawa z weksla wystawionego przez Jana Nowaka na inną osobę (Katarzynę Czarnecką). Katarzyna Czarnecka wezwała Jana Nowaka do zapłaty i następnie skierowała sprawę do sądu. Zarzuty Jana Nowaka, że weksel zabezpieczał umowę pożyczki od Krzysztofa Kowalskiego i pożyczka została już spłacona nie będą skuteczne. W sądzie Jan Nowak musiałby udowodnić, że Katarzyna Czarnecka świadomie działała na jego szkodę nabywając weksel od Krzysztofa Kowalskiego - wiedziała, że pożyczka została spłacona i celowo nabyła weksel po to, żeby Jan Nowak nie mógł tego argumentu podnosić na swoją obronę.
Weksel in blanco - ryzyko nadużyć
Największe ryzyko wywołują weksle in blanco. Ponieważ nie mają one od razu wpisanej kwoty do zapłaty, może się okazać, że zostaną wypełnione na zawyżoną kwotę. Jest też ryzyko, że weksle wpadną w niepowołane ręce i nieuczciwa osoba wypełni je i “puści w obieg” przez indos. Bardzo trudno będzie potem się bronić, gdy kolejna firma, na którą przeniesiono przez indos prawa z weksla, będzie żądać w sądzie zapłaty.
“Dla wyłączenia odpowiedzialności dłużnika wekslowego na podstawie art. 17 ustawy z 1936 r. - Prawo wekslowe konieczna jest świadomość nabywcy działania na szkodę zobowiązanego. Nie jest natomiast wystarczająca sama możliwość czy powinność dowiedzenia się czy powzięcie wątpliwości co do rzeczywistego istnienia zobowiązania względem poprzedniego posiadacza” - stwierdził Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 29 września 2015 r., sygn. akt I ACa 818/15.
Jak zmniejszyć ryzyko wystawienia weksla?
Najlepiej w ogóle nie podpisywać weksli. Co jednak zrobić, gdy podpisanie weksla jest warunkiem zawarcia umowy i nie można z tego zrezygnować?
Jest kilka sposobów na to, żeby zmniejszyć ryzyko, jakie powoduje weksel, szczególnie weksel in blanco.
Wyłącz możliwość “puszczenia weksla w obieg”
Jeśli na wekslu znajduje się sformułowanie “zapłacę za ten weksel na zlecenie” (np. “zapłacę za ten weksel na zlecenie Jana Nowaka sumę 10.000 zł”), to taki weksel można “puścić w obieg” przez indos (o dużym ryzyku puszczenia weksla w obieg pisaliśmy wyżej). Żeby uniemożliwić “puszczenie weksla w obieg” należy zmienić tę treść na “zapłacę na rzecz, ale nie na zlecenie”.
Wypełnij jak najwięcej elementów weksla in blanco
Podpisując weksel in blanco warto zadbać o to, żeby uzupełnić na nim od razu jak najwięcej elementów. Jeśli podpisuje się tzw. “goły weksel” - czyli sam blankiet z podpisem, bez kwoty, daty, a nawet nazwy podmiotu, który może żądać zapłaty z weksla - takie weksle wywołują o wiele większe ryzyko. Jeśli taki blankiet wpadnie w niepowołane ręce i zostanie wpisana na nim nazwa np. spółki z Cypru, która następnie przeniosła prawa z weksla na inną osobę - będzie trudno udowodnić, że ten konkretny blankiet wekslowy zaginął czy dostał się w niepowołane ręce. Każdy może przecież podpisać dowolną ilość weksli. Dlatego warto od razu wpisać na wekslu wierzyciela wekslowego i datę wystawienia weksla.
Można spotkać się z argumentem, że nazwa wierzyciela może się przecież zmienić i dlatego nie należy jej wpisywać na wekslu in blanco. Zmiana nazwy nie powoduje jednak nieważności weksla - podobnie jak zmiana nazwy nie powoduje nieważności wcześniej podpisanej umowy. Wierzyciel żądając np. w sądzie zapłaty za taki weksel będzie musiał wykazać, że zmienił w międzyczasie nazwę (np. za pomocą odpisu z KRS).
Również wpisanie daty wystawienia weksla in blanco nie niesie ryzyka dla wierzyciela. Weksel in blanco może mieć od razu wypełnioną datę wystawienia. Termin przedawnienia roszczeń z weksla nie liczy się od wystawienia weksla, tylko od podanej na wekslu daty płatności weksla.
Zażądaj, żeby pod deklaracją wekslową podpisały się obie strony
Jeśli podpisywany jest weksel in blanco, warto sporządzić dodatkowy dokument - deklarację wekslową określającą zasady wypełnienia weksla in blanco. Zdarza się, że pod deklaracją wekslową podpisuje się tylko wystawca weksla. Może być wtedy trudno udowodnić, że druga strona zaakceptowała warunki zapisane w deklaracji wekslowej. Jeśli podpiszą się pod nią obie strony, to takich wątpliwości nie będzie.
Zachowaj swój egzemplarz deklaracji wekslowej
Deklarację wekslową należy sporządzić w dwóch egzemplarzach. Błędem jest sporządzenie deklaracji wekslowej tylko w jednym egzemplarzu. Jeśli zostanie on wydany stronie, która otrzymała weksel in blanco, to wystawcy weksla będzie niezwykle trudno udowodnić, że taka deklaracja wekslowa w ogóle istniała.
Na wekslu in blanco wpisz adnotację o deklaracji wekslowej
Jeśli do weksla wystawiono deklarację wekslową, która określa, w jaki sposób można weksel in blanco wypełnić i kiedy użyć, to trzeba jeszcze zadbać o to, żeby nie było wątpliwości, że konkretny weksel in blanco ma związek z konkretną deklaracją. Nie ma przeszkód, żeby na wekslu umieścić adnotację, że do weksla sporządzono deklarację wekslową. Jeśli dodatkowo weksel będzie miał konkretny numer i deklaracja wekslowa ten numer przywoła, minimalizuje to ryzyko, że ktoś będzie twierdzić, że konkretna deklaracja nie była sporządzona do tego konkretnego weksla. Można też sporządzić kopie podpisanego weksla in blanco i jako załącznik dołączyć ją do deklaracji wekslowej. Załącznik powinien zostać co najmniej zaparafowany przez obie strony.
Polecamy:
