Weksel – pojęcie stosunkowo popularne, często występujące np. w umowach kredytowych, jako jedna z opcji zabezpieczenia kredytu. Jednak, mimo jej powszechności, właściwa definicja nie wszystkim osobom jest do końca znana i zrozumiała. Zatem – czym jest weksel i w jakich przypadkach można go wykorzystywać?
Słowniczek pojęć
Zanim przedstawiona zostanie dokładna definicja weksla, warto zapoznać się ze specjalistycznymi określeniami, używanymi właśnie w kontekście tych dokumentów. Dotyczą one przede wszystkim stron porozumień wekslowych, ale nie tylko.
Najpierw warto poznać miana, którymi określane są strony operacji wekslowych. Pierwszym z nich jest trasant, czyli wystawca weksla. Często, choć nie zawsze, jest on zobowiązany jednocześnie do zapłaty weksla, natomiast - jeśli w umowie nie zawarto zwalniającej go od tego obowiązku klauzuli - trasant odpowiada za przyjęcie weksla przez wierzyciela. Do spłaty wynikającej z weksla należności może zostać zobowiązany trasat, czyli osoba wskazana przez wystawcę weksla. W momencie, gdy osoba taka zaakceptuje przyjęcia weksla – dokona akceptu – staje się akceptantem, inaczej przyjemcą. Podczas wystawiania weksla może pojawić się także poręczyciel wekslowy, zwany avalistą – który swoim podpisem gwarantuje zapłatę sumy wekslowej przez dłużnika.
Wierzycielem wekslowym jest remitent – to na jego rzecz ma zostać dokonana zapłata. Czasem zdarza się, że należność wynikająca z weksla jest dokonywana przez inną osobę niż trasat – mianowicie przez wyręczyciela, który spłacając dotychczasowego remitenta, sam staje się wierzycielem.
Weksle mogą być przekazywane w drodze indosu. Osoba będąca remitentem może dokonać pisemnego oświadczenia o przeniesieniu praw na kogoś innego – tym samym staje się ona indosantem (żyrantem). Natomiast ten, na kogo przeniesione zostały prawa do weksla, jest określany mianem indosatariusza (żyrantariusza).
Posiadacz weksla może także podjąć regres – czyli zwrotne poszukiwanie, w sytuacji, kiedy jest już po terminie płatności, a zapłata nie nastąpiła, bądź też w określonych przypadkach przed terminem płatności. W takiej sytuacji dłużnika, odpowiadającego za weksel, określa się mianem regresanta, natomiast osobę żądającą w drodze regresu sumy wekslowej – regredienta.
Definicja weksla
Słowo weksel pochodzi od niemieckiego wyrażenia Wechsel i oznacza zmianę. Weksel stanowi rodzaj papieru wartościowego, w którym jedna ze stron zobowiązuje się bezwarunkowo do spłacenia określonej sumy wekslowej we wskazanym terminie stronie przeciwnej. Określenie bezwarunkowe oznacza, że sam dokument weksla nie jest związany jakimikolwiek innymi czynnościami prawnymi – np. umową.
Weksle mogą zostać sklasyfikowane także ze względu na osobę remitenta. Jeśli weksel wystawiany jest na zlecenie, to możliwe jest przeniesienie prawa do wierzytelności na innego remitenta, w drodze indosu, przelewu lub dziedziczenia. Weksel imienny wystawiony jest na określonego remitenta i tym samym zawiera ścisłe określenie osoby, mogącej uzyskać spłatę z tego tytułu. Natomiast weksel na okaziciela pozwala na uzyskanie wynikającej z niego należności przez jego posiadacza.
Elementy weksla
Zasady wystawiania weksli są uregulowane przepisami, zawartymi w Ustawie Prawo wekslowe z 28 kwietnia 1936 r. Zgodnie z nią, musi on zostać stworzony w formie pisemnej i podpisany odręcznie. Aby można go było uznać za pełnoprawny dokument, weksel musi zawierać:
- nazwę “weksel” w tekście, w języku w którym został on wystawiony,
- polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej (sumy wekslowej),
- nazwisko osoby zobowiązanej do zapłacenia,
- oznaczenia miejsca i terminu płatności,
- nazwisko osoby, na rzecz lub polecenie której zapłata ma zostać dokonana,
- oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,
- wspomniany już podpis wystawcy weksla.
Oprócz obligatoryjnych elementów na wekslu mogą znaleźć się także dodatkowe elementy, określane mianem klauzul wekslowych. Można je podzielić na cztery rodzaje, wywołujące dla stron porozumienia różny skutek. Zatem, klauzula wekslowa może być:
- skuteczna – jej umieszczenie wywoła określone skutki, zgodne z prawem wekslowym (np. bez kosztów),
- obojętna – niewywołująca skutków z punktu widzenia prawa wekslowego, uznawana za nienapisaną (np. klauzula zapłaty w walucie obcej),
- zakazana – jej zamieszczenie spowoduje nieważność weksla (np. uzależnienie spłaty weksla od warunku),
- pozawekslowa – mająca znaczenie da stosunków pozawekslowych (np. pokrycia).
Specyficzną odmianą weksla jest weksel in blanco. Dokument taki jest wystawiany celowo z niepełnymi danymi, przez co nie może być uznawany za ważny papier wartościowy. Najczęściej w takich sytuacjach nieuzupełniona pozostaje suma wekslowa.
Weksle in blanco wystawiane są w przypadku, gdy pomiędzy stronami została ustanowiona dodatkowa umowa – porozumienie, inaczej deklaracja wekslowa. Strony ustalają w ramach takiego dokumentu, w jaki sposób i kiedy należy uzupełnić na wekslu brakujące elementy.
W jakim celu wystawiane są weksle?
Weksle co do zasady spełniają trzy podstawowe funkcje – płatniczą (kredytową), zabezpieczającą oraz obiegową. W przypadku pierwszej z nich weksel stanowi surogat pieniądza – można nim opłacać zakup towarów lub usług, a także powodować umorzenie pokrytego nim długu.
Funkcja zabezpieczająca – inaczej zwana gwarancyjną - dotyczy sytuacji, w których weksel zabezpiecza podjęte w danym momencie bądź też przyszłe zobowiązania. Natomiast funkcja obiegowa jest związana z możliwością przenoszenia wierzytelności z jednej osoby na drugą.
Dodatkowo, wśród funkcji weksli można wskazać także na refinansową. Dzięki przedstawieniu tego dokumentu w banku, posiadacz może uzyskać sumę wekslową jeszcze przed terminem płatności, pomniejszoną o prowizję należną bankowi. W niektórych opracowaniach na temat weksli funkcja ta jest uznawana za jeden z przejawów wspomnianej wcześniej funkcji kredytowej.