Zdrowy pracownik to dla pracodawcy większa pewność, że praca będzie wykonywana na wysokim poziomie. Bywają jednak sytuacje, że może nastąpić pogorszenie stanu zdrowia pracownika, a jego badania lekarskie w dalszym ciągu są aktualne. Co wtedy? Czy wcześniejsze badania profilaktyczne są możliwe? Czy wysłanie na badania w tym przypadku nie będzie dyskryminacją pracownika? Wyjaśniamy w tym artykule!
Wcześniejsze badania profilaktyczne – przepisy
Jak wiadomo, pracodawca ma wobec pracownika pewne obowiązki. Jednym z nich jest zapewnienie bezpiecznych warunków pracy. Poprzez kierowanie pracowników na badania wstępne, kontrolne czy okresowe pracodawca realizuje więc swoje zadania wynikające wprost z Kodeksu pracy.
Po badaniach pracownik otrzymuje orzeczenie lekarskie, na którym wskazana jest data, do kiedy badanie jest ważne. Są jednak sytuacje, kiedy pracodawca może podejrzewać, że pracownik boryka się z problemami, które nie pozostają bez wpływu na pracę. Co wtedy? Czuwanie nad stanem zdrowia pracowników jest przecież obowiązkiem pracodawcy, jednak równolegle należy pamiętać, że dane dotyczące zdrowia pracownika to dane wrażliwe, stąd sytuacja mocno się komplikuje. Pracodawca nie ma jednak związanych rąk w tym zakresie. Jak stwierdził bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z 18 grudnia 2002 roku (I PK 44/02, OSNP 2004/12/209): „aktualnym orzeczeniem lekarskim w rozumieniu art. 229 § 4 kp jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której pracownik ma być dopuszczony do pracy. Takie orzeczenie zachowuje aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika”.
Również rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników określa sytuacje, kiedy badania mogą być wykonywane poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań lekarskich pracowników. Są to jednak nieliczne przypadki, na przykład takie, gdzie:
- istnieje konieczność przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykonywanej pracy na zdrowie pracownika;
- stwierdzenie u pracownika objawów wskazuje na powstawanie choroby zawodowej;
- stwierdzono niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy u pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową, lecz nie zaliczono go do żadnej z grup inwalidów.
Kto może skierować na wcześniejsze badania profilaktyczne?
Pracodawca może więc wysłać pracownika na okresowe badania lekarskie, nawet jeżeli nie minął jeszcze termin podany na orzeczeniu lekarskim. W praktyce mogą zaistnieć dwa zdarzenia:
- sam pracownik poinformuje pracodawcę o problemach ze zdrowiem albo z potrzebą wysłania go na badania lekarskie;
- pracodawca sam zauważa pogorszenie stanu zdrowia pracownika.
Przykład 1.
Pan Adam pracuje przy monitorze ekranowym. W ostatnim czasie zauważył, że ma problemy ze wzrokiem, w związku z tym zwrócił się do pracodawcy, aby ten skierował go na wcześniejsze badania profilaktyczne. Czy pracodawca może to zrobić?
Tak, mimo że nie wynika to wprost z przepisów prawa pracy, pracodawca może wydać pracownikowi skierowanie na wcześniejsze badania profilaktyczne. W razie podejrzenia choroby zawodowej ma natomiast taki obowiązek (§ 6 rozporządzenia).
Przykład 2.
Pracodawca zauważył w ostatnim czasie, że jeden z pracowników często zgłasza niedyzpozcyję, a dwa razy zasłabł w pracy. Jako że obowiązkiem pracodawcy jest ochrona zdrowia i życia pracowników, może wysłać pracownika na wcześniejsze badania profilaktyczne bez jego inicjatywy. Choć przepisy prawa pracy nie są w tym przypadku klarowne, pracodawca powinien kierować się w tym przypadku wiedzą, że od ostatniego badania wystąpiły zdarzenia, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika.
Przykład 3.
Pan Wojciech jest księgowym i pracuje przy komputerze. W wyniku wylewu posiada lekki niedowład dłoni, na zwolnieniu przebywał 28 dni. Powrócił do pracy, jednak pracodawca rozważa wysłać go na ponowne wcześniejsze badania profilaktyczne. Czy w takim przypadku może wystawić skierowanie na badania okresowe?
Tak, w tym przypadku pracodawca może wysłać pracownika na wcześniejsze badania profilaktyczne, bowiem pogorszył się stan zdrowia pracownika.
Jak powinno wyglądać skierowanie na badania?
Wiele wątpliwości budzi to, jak powinno wyglądać skierowanie na badanie, w przypadku gdy chcemy wysłać pracownika na wcześniejsze badania profilaktyczne. Wzór skierowania nie zawiera bowiem takiej informacji. Jak już wspomniano, informacje na temat stanu zdrowia są na tyle delikatne, że sytuacja ta wymaga więc sporego wyczucia ze strony pracodawcy.
Przykład 4.
Pracodawca podejrzewa, że u jednego z pracowników może występować choroba psychiczna. Otrzymuje coraz więcej sygnałów od innych pracowników o różnych incydentach, które mogą zagrażać zarówno bezpieczeństwu samego pracownika, jak i pozostałych współpracowników. Na skierowaniu na badania pracodawca zawarł adnotację: podejrzenie choroby psychicznej. Czy taki zapis będzie poprawny?
Wydaje się, że taki zapis nie jest dopuszczalny. Godzi on bowiem zarówno w dobro osobiste pracownika, jak i łamie przepisy rozporządzenia RODO.
W skierowaniu nie można więc zawrzeć informacji dotyczących konkretnych podejrzeń, a w szczególności dotyczących zdrowia psychicznego pracownika. W praktyce w związku z brakiem konkretnych przepisów w tym zakresie można się spotkać z dwoma stanowiskami:
pracodawca nie ma obowiązku uzasadnienia swojej decyzji dotyczącej przedterminowego skierowania pracownika na badania profilaktyczne w treści skierowania na badania;
pracodawca może skontaktować się z lekarzem lub też dołączyć do skierowania pismo, gdzie wskaże potrzebę przeprowadzenia badań przed upływem terminu w związku z podejrzeniem pogorszenia stanu zdrowia.
Tu należy podkreślić jedną rzecz – jeśli pracodawca w skierowaniu lub w piśmie zawrze w nim dane dotyczące stanu zdrowia pracownika, może to spotkać się z krytyką Państwowej Inspekcji Pracy. Tak jak wspomniano, nie jest to sytuacja na tyle klarowna, tak więc może być różnie przyjęta przez PIP.
Podsumowanie
Pracodawca powinien zapewnić pracownikowi bezpieczne warunki pracy. W przypadku gdy zachodzi podejrzenie, że stan zdrowia pracownika znacznie się pogorszył, pracodawca ma prawo zareagować i wysłać pracownika na wcześniejsze badania profilaktyczne. Choć przepisy wprost nie pozwalają w każdym przypadku kierować pracownika na wcześniejsze badania, z pomocą przychodzi orzecznictwo. W skierowaniu lekarskim nie przewidziano jednak miejsca na adnotację od pracodawcy co do powodu kierowania na badania. Z pewnością należy postąpić w sposób jak najbardziej delikatny, a samo skierowanie nie może być przejawem jakiejkolwiek dyskryminacji czy szykanowania. W tym miejscu potrzebna jest rozwaga i dyskrecja.
