Kara umowna pozwala na zabezpieczenie trwałości umowy oraz pełni funkcję ochronną przedsiębiorstwa w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego przez wykonawcę umowy.
Czym jest kara umowna?
Czym jest kara umowna, możemy wywnioskować na podstawie art. 483 i 485 Kodeksu cywilnego (Dz. U. 2017 poz. 459), które przytaczamy poniżej:
Art. 483 § 1 - Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna).
Jak możemy zauważyć na podstawie powyższego artykułu, kara umowna jest ochroną swoich interesów - zabezpieczeniem w razie niewykonania lub nienależytego wykonania świadczenia, zobowiązania przez wykonawcę.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że kara umowna może dotyczyć tylko zobowiązania niepieniężnego, a zatem nie można jej żądać w odniesieniu do świadczeń pieniężnych (np. wypłaty wynagrodzenia, zapłaty za towar itd.). W związku z tym kara umowna może mieć zastosowanie np. w przypadku umów zlecenie, usług budowlanych, umów o zachowaniu poufności itp., czyli tam, gdzie zobowiązanie jest określone w formie niepieniężnej.
Kara umowna dotyczy zobowiązań niepieniężnych, natomiast jest wypłacana w formie pieniężnej.
Art. 484 - W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Powyższy artykuł mówi nam o tym, że kara umowna nie jest zależna ani od wystąpienia, ani od wysokości szkody. Kary można się domagać, nawet jeśli wysokość szkody przewyższa wysokość ustalonej kary umownej lub gdy szkoda nie wystąpiła. Powodem dla kary umownej jest niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.
| Gdy wysokość kary umownej jest niższa niż wynikła szkoda, to nie można żądać od dłużnika uzupełnienia kary o wyrównanie do wysokości powstałej szkody - chyba że strony w umowie wyraźnie tak postanowiły. Rygor ten nie ma zastosowania w przypadku umyślnego popełnienia winy przez wykonawcę. |
Zapłata kary umownej nie zwalnia dłużnika od należytego wykonania zobowiązania, naprawienia wyrządzonej szkody oraz jej skutków.
Kiedy można zastosować karę umowną?
Karę umowną można stosować do wszystkich umów, które dotyczą zobowiązań niepieniężnych, polegających na starannym wykonaniu czegoś (np. umowa o dzieło, zlecenia, umowy w branży budowlanej, umowy dotyczące usług itd.) lub na niewykonaniu czegoś (zastrzeżenie tajemnicy firmy, ochrona danych osobowych, tajemnica poufności, zakaz konkurencji itd.).
Gdy wykonawca zobowiązania odstąpił od umowy z przyczyn leżących po jego stronie - można również żądać kary umownej - jednak jest to kwestia dyskusyjna w orzecznictwie.
| Uwaga! Kara umowna ma tzw. charakter akcesoryjny - oznacza to, że jeśli zobowiązanie stało się z jakichś przyczyn nieważne, to nie można żądać kary umownej. |
Wysokość i forma kary umownej
Kara umowna powinna być zapłacona w gotówce. W umowie można podać konkretną kwotę kary (jednak należy uważać, aby nie była zbyt wygórowana), jak i sposób jej obliczania (w oparciu o dowolne kryteria, np. wykaz dziennych stawek, stopę procentową czy liczbę dni).
Przy podawaniu kary umownej w formie wyliczania ważne jest, aby możliwe było jej samodzielne obliczenie przez dłużnika, a zatem powinien on znać wszystkie czynniki, parametry składające się na wzór obliczenia kary już w momencie podpisywania umowy.
Wysokość kary umownej ustalonej w powyższy sposób należy określić “już na starcie” w umowie - niedozwolone jest ustalenie wysokości kary po wystąpieniu okoliczności uprawniających do jej naliczenia.
Jak powinien wyglądać zapis o karze umownej?
Zapis o karze umownej powinien zawierać:
-
określenie zobowiązania, którego niewykonanie/nienależyte wykonanie powoduje zapłatę kary umownej,
-
wysokość kary umownej,
-
informacje o tym, czy w razie częściowego wykonania zobowiązania kara będzie pomniejszona,
-
postanowienia stron dotyczące wyrównania odszkodowawczego (gdy kara jest niższa od szkody).
Kilka kar w umowie
Strony mogą zastrzec kilka kar w umowie - ważne, aby każda kara odnosiła się do innego zobowiązania (niepieniężnego). Można również określić inną karę za nienależyte wykonanie zobowiązania, a inną za jego niewykonanie.
Kara umowna a odszkodowanie
Kara umowna oraz odszkodowanie nie wykluczają się, o ile w umowie zawarto zapis zarówno o odszkodowaniu, jak i o karze umownej równocześnie - art. 484 § 1 kc (...) Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły (...).
Gdy w umowie nie zawarto zapisu o odszkodowaniu, zastrzeżenie kary umownej wyklucza jego dochodzenie na zasadach ogólnych wynikających z Kodeksu cywilnego.
