Niniejszy artykuł dotyczyć będzie w całości spółek prawa handlowego, w których występują wspólnicy, a także zarządy, rady nadzorcze. W pierwszej kolejności zostanie wskazane, jakie organy, w jakich spółkach występują obligatoryjnie, a jakie mają charakter uznaniowy. W dalszej części wskazane zostanie, kim są wspólnicy, czy wchodzą w skład organów w spółce, a także jakie są ich prawa i obowiązki. W artykule zostanie również wyjaśnione, jakie prawa i obowiązki mają organy w spółkach prawa handlowego.
Wspólnicy w spółkach prawa handlowego
Aby założyć jakąkolwiek spółkę prawa handlowego, konieczna jest decyzja podmiotu, który wskaże, że zamierza założyć spółkę.
W spółce jawnej zgodnie z przepisami prawa występują jedynie wspólnicy. W spółce partnerskiej wspólnikami są partnerzy. W spółce komandytowej występują dwa rodzaje wspólników – tacy, którzy odpowiadają wobec wierzycieli za zobowiązania spółki bez ograniczenia (nazywani komplementariuszami) oraz tacy, których odpowiedzialność jest ograniczona (komandytariusze). W spółce komandytowo-akcyjnej również występują dwa rodzaje wspólników – komplementariusze odpowiadający za zobowiązania spółki bez ograniczenia oraz akcjonariusze. Tworzą oni organ – walne zgromadzenie. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością występują wspólnicy, którzy tworzą zgromadzenie wspólników. Wspólnikiem może być także tylko jedna osoba, w tym inna spółka, ale nie może ona być zawiązana wyłącznie przez inną jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. W prostej spółce akcyjnej, a także spółce akcyjnej, wspólnikami są akcjonariusze, którzy tworzą walne zgromadzenie.
Organy w spółkach prawa handlowego - zarząd i rada nadzorcza
Zgodnie z art. 18 ustawy Kodeks spółek handlowych członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem może być tylko osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych.
Może to być zatem osoba dorosła, nieubezwłasnowolniona w całości lub w części. Członkiem zarządu lub rady nadzorczej nie może być osoba prawna.
W przepisach znalazło się dodatkowe zastrzeżenie, wskazujące, że w skład zarządu, rady nadzorczej nie może wchodzić osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo określone w art. 587–5872, art. 590 i art. 591 ustawy oraz art. 228–231 i rozdziałach XXXIII–XXXVII Ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku – Kodeks karny. Ten zakaz ustaje z upływem 5. roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania.
W szczególnych wypadkach skazany, który chciałby pełnić funkcję w zarządzie lub radzie nadzorczej, może złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok skazujący, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Nie dotyczy to jednak przestępstw popełnionych umyślnie.
W spółce jawnej nie ma zarządu ani rady nadzorczej. Funkcje organów spółki takich jak zarząd czy też rada nadzorcza (występujących w spółkach kapitałowych) wykonują wspólnicy spółki jawnej. W spółce partnerskiej można powołać zarząd, do którego stosuje się przepisy dotyczące zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. W spółce komandytowo-akcyjnej można ustanowić radę nadzorczą. Jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza 25 osób, ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Organami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są zarząd, rada nadzorcza, a także może być ustanowiona komisja rewizyjna. Organami prostej spółki akcyjnej są zarząd albo rada dyrektorów, a także rada nadzorcza. W spółce akcyjnej organ w postaci rady dyrektorów nie występuje, są tam zarząd oraz rada nadzorcza.
Prawa i obowiązki wspólników
W spółce jawnej wspólnicy odpowiadają za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Każdy z nich ma prawo do reprezentowania spółki wobec osób trzecich, a także prawo i obowiązek prowadzenia jej spraw. W sprawach przekraczających zakres zwykłych czynności spółki wymagana jest zgoda wszystkich wspólników, w tym także wspólników wyłączonych od prowadzenia spraw spółki. Wspólnikowi nie przysługuje wynagrodzenie za prowadzenie spraw spółki.
Każdy wspólnik ma jednak prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego.
Wspólnicy spółki jawnej mają także zakaz prowadzenia wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Nie mogą, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki.
W spółce partnerskiej partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego partnera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Ponadto każdy partner ma prawo do reprezentowania spółki, chyba że zostanie w niej powołany zarząd.
Umowa spółki może też przewidywać, że jeden partner albo ich większa liczba godzi się na ponoszenie odpowiedzialności tak, jak wspólnik spółki jawnej.
W spółce komandytowej są dwa rodzaje wspólników – komplementariusze oraz komandytariusze. Komplementariusze odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej. Komplementariusz, jako że odpowiada za zobowiązania spółki, ma prawo do jej reprezentowania, prowadzenia spraw spółki.
W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej są dwa rodzaje wspólników – komplementariusze oraz akcjonariusze. Ci pierwsi odpowiadają za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki. Sytuacja komplementariusza jest tożsama jak w spółce komandytowej.
Komplementariusze i akcjonariusze tworzą walne zgromadzenie. Podejmują oni uchwały w najbardziej ważkich sprawach spółki, określając jej kierunek działania; mają pieczę nad sytuacją finansową.
Komplementariusz oraz akcjonariusz uczestniczą w zysku spółki proporcjonalnie do ich wkładów wniesionych do spółki, chyba że statut stanowi inaczej.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki, a są obowiązani do wnoszenia wkładów. Wspólnikom można przyznać szczególne korzyści albo obowiązki związane z działalnością spółki.
Co do zasady, wspólnicy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością mają równe prawa i obowiązki, ale można uprzywilejować wspólnika w zakresie prawa głosu, prawa do dywidendy, sposobu uczestniczenia w podziale majątku w przypadku likwidacji spółki. Wspólnikowi można także przyznać wynagrodzenie za powtarzające się świadczenia niepieniężne na rzecz spółki, ale też zobowiązać go do dopłat na jej rzecz.
Wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mają także prawo kontroli spółki. Obradują jako zgromadzenie wspólników, podejmując uchwały, nadając kierunek działalności spółki, zatwierdzając sprawozdania finansowe itd.
Prawa i obowiązki zarządu
We wszystkich spółkach prawa handlowego, w których przewidziany został ten organ, zarząd prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zewnątrz.
W przypadku składania oświadczeń woli, sporów sądowych, to zarząd będzie reprezentował spółkę. Zgodnie z zasadą reprezentacji, zawiera on umowy, w stosunku do których, w określonych przypadkach, konieczna musi być zgoda wspólników, wyrażona na przykład uchwałą.
Na mocy uchwały wspólników można ustalać zasady wynagradzania członków zarządu. Członek zarządu powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności oraz dochować lojalności wobec spółki. Nie może także ujawniać tajemnic przedsiębiorstwa, obowiązuje go również zakaz konkurencji.
Prawa i obowiązki rady nadzorczej
Rada nadzorcza jest organem nadzoru. W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, w których kapitał zakładowy przewyższa kwotę 500 000 złotych, a wspólników jest więcej niż dwudziestu pięciu, powinna być ustanowiona rada nadzorcza lub komisja rewizyjna. Sprawuje ona stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.
Do szczególnych obowiązków rady nadzorczej należą:
- ocena sprawozdań finansowych w zakresie ich zgodności z księgami, dokumentami i ze stanem faktycznym;
- ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty;
- sporządzanie oraz składanie zgromadzeniu wspólników / walnemu zgromadzeniu akcjonariuszy corocznego pisemnego sprawozdania z wyników ww. ocen oraz pisemnego sprawozdania z działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy.
Członkowie rady nadzorczej mogą uzyskiwać wynagrodzenie w związku z tą funkcją. Powinni oni, podobnie jak członkowie zarządu, wykonywać swoje obowiązki z zachowaniem należytej staranności, z zachowaniem tajemnicy przedsiębiorstwa.
W spółce akcyjnej ustanowienie rady nadzorczej jest obligatoryjne. Zakres jej obowiązków jest tożsamy jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (wyżej opisane).
W przypadku prostej spółki akcyjnej Kodeks spółek handlowych wskazuje, że członków rady nadzorczej (organ obligatoryjny) musi być przynajmniej trzech. Ustawa dopuszcza modyfikację jedynie sposobu wyboru członków rady nadzorczej (co do zasady powoływani są uchwałą akcjonariuszy). Zakres jej obowiązków jest tożsamy jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (wyżej opisane).
Jeżeli chodzi o spółkę komandytowo-akcyjną, to Kodeks spółek handlowych dopuszcza możliwość ustanowienia rady nadzorczej. Natomiast jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza 25, wówczas ustanowienie rady nadzorczej jest obligatoryjne. W spółce komandytowo-akcyjnej rada nadzorcza sprawuje stały nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności.
