Wymogi o niekaralności dla członków zarządu, członków rady nadzorczej i prokurentów

Czy członkiem zarządu, rady nadzorczej lub prokurentem może być każdy? Jakie są kryteria do powołania takiej osoby oraz czy istnieją wymogi o niekaralności dla kandydatów na te stanowiska? Na te i inne pytania odpowiedź zostanie udzielona w niniejszym opracowaniu.

Kto może zostać członkiem zarządu, rady nadzorczej, prokurentem?

Kto może zostać członkiem zarządu, rady nadzorczej bądź prokurentem? Odpowiedź na to pytanie znajduje się w art. 18 § 1 Kodeksu spółek handlowych.

Zgodnie z przepisem funkcję tę mogą pełnić osoby fizyczne, które mają pełną zdolność do czynności prawnych.

Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje osobom, które ukończyły 18. rok życia i nie zostały ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo, a także kobietom powyżej 16. roku życia, które wstąpiły w związek małżeński.

Na podstawie tej ustawy członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidatorem albo prokurentem nie może być osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za:

• przestępstwo określone w art. 587–5872, art. 590 i art. 591 ustawy Kodeks spółek handlowych;
• przestępstwo określone w art. 228–231 i rozdziałach XXXIII-XXXVII ustawy Kodeks karny.

Czego dotyczą przestępstwa, które dyskwalifikują osobę ubiegającą się o stanowiska członka zarządu, rady nadzorczej, prokurenta?

Przepisy, których złamanie rodzi zakaz pełnienia funkcji w spółkach, dotyczą:

• ogłaszania nieprawdziwych danych o funkcjonowaniu spółki, przedstawiania nieprawdziwych danych organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji – dotyczy to osób, które mają obowiązek ich ogłaszania lub przedstawiania;
• przekazywania informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień z uchybieniem ustawowego terminu lub przekazywania ich niezgodnie ze stanem faktycznym, lub zatajając dane wpływające w istotny sposób na treść tych informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień – dotyczy to osób, które mają obowiązek ich przekazywania;
• doprowadzania do tego, że zarząd nie zapewnia doradcy rady nadzorczej dostępu do dokumentów, nie udziela mu żądanych informacji, przekazuje je niezgodnie ze stanem faktycznym lub zataja dane wpływające w istotny sposób na treść tych informacji lub dokumentów – dotyczy to osób, które mają obowiązek zapewniania takiego dostępu i udzielania informacji;
• wystawiania fałszywego zaświadczenia o złożeniu dokumentu akcji uprawniającej do głosowania lub fałszywego świadectwa rejestrowego, w celu umożliwienia bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości;
• użyczania innemu dokumentowi akcji, która nie uprawnia jej właściciela do głosowania w celu umożliwienia bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości;
• wystawiania fałszywego zaświadczenia o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej w celu umożliwienia bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości;
• przekazywania lub udostępniania fałszywego wykazu akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej w celu umożliwienia bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości;
• posługiwania się przy głosowaniu na walnym zgromadzeniu lub wykonywaniu praw mniejszości fałszywym zaświadczeniem o złożeniu dokumentu akcji uprawniającej do głosowania lub fałszywym świadectwem rejestrowym, cudzym dokumentem akcji bez zgody właściciela, cudzym dokumentem akcji, która nie uprawnia jej właściciela do głosowania, fałszywym zaświadczeniem o prawie uczestnictwa w walnym zgromadzeniu spółki publicznej, fałszywymi instrukcjami do głosowania na walnym zgromadzeniu spółki publicznej;
• przyjęcia korzyści majątkowej albo osobistej, lub jej obietnicy, w związku z pełnieniem funkcji publicznej – tzw. przestępstwa sprzedajności pełniącego funkcję publiczną;
• przestępstwa przekupstwa osoby publicznej w związku z pełnioną przez tę osobę funkcją;
• płatnej protekcji czynnej i biernej;
• nadużycia uprawnień przez funkcjonariusza lub niedopełnienia obowiązków, czym działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego;
• przestępstw przeciwko informacji – ujawniania informacji niejawnych, uzyskiwanych w związku z pełnioną funkcją, bezprawnego pozyskiwania informacji, niszczenia lub uszkadzania danych;
• przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów – fałszowania ich, fałszowania faktur, wyłudzania poświadczania nieprawdy, używania fałszywych dokumentów;
• przestępstw przeciwko mieniu – kradzieży, przywłaszczenia, rozboju, oszustwa, zniszczenia mienia, paserstwa;
• przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym – wyrządzania szkody materialnej podmiotom gospodarczym, łapownictwa na stanowisku kierowniczym, wyłudzenia kredytu lub odszkodowania, prania pieniędzy, udaremniania lub utrudniania zaspokojenia wierzyciela, pokrzywdzenia wierzyciela, zaspokajania wybranych wierzycieli, łapownictwa w postępowaniu egzekucyjnym, niwelowania dokumentacji działalności gospodarczej, wyzysku kontrahenta, zakłócania przetargu, cofanie licznika w pojeździe;
• przestępstw przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi – poprzez ich fałszowanie, oszustwa kapitałowe, puszczenie w obieg fałszywych pieniędzy i innych środków płatniczych, dokumentów płatniczych, albo dokumentów równoważnych, fałszowania znaków.

Lista tych przestępstw jest bardzo duża, związana w głównej mierze z prowadzeniem działalności gospodarczej, które wywołują szkodę kontrahentom, ale także spółkom, w których osoby te pełnią funkcje.

Popełnienie innych przestępstw nie dyskwalifikuje osoby z pełnienia funkcji członka zarządu, rady nadzorczej, likwidatora czy prokurenta w spółce.

Wymogi o niekaralności a ustanie zakazu wobec kandydata na stanowisko w spółce

Zakaz, o którym mowa w § 2, ustaje z upływem piątego roku od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego, chyba że wcześniej nastąpiło zatarcie skazania.

Jeżeli wyrok zatrze się, wówczas osoba uznawana jest za niekaraną i w związku z tym może ubiegać się o pełnienie funkcji w spółkach kapitałowych lub spółce partnerskiej czy komandytowo-akcyjnej.

Zatarcie skazania następuje:

• z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania w przypadku kary pozbawienia wolności – do 25 lat pozbawienia wolności;
• z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania w przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności;
• z upływem 3 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania w przypadku zasądzenia kary ograniczenia wolności;
• z upływem roku od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania w przypadku zasądzenia kary grzywny.

Termin 5 lat oblicza się według art. 112 kc, tzn. musi on odpowiadać dniowi, który datą odpowiada początkowemu dniowi terminu i kończy się o godzinie 24:00 upływającego terminu.

Przykład 1.

Marcin Forak został skazany prawomocnym wyrokiem za przestępstwo oszustwa. Wyrok uprawomocnił się 10 maja 2017 roku. Okres 5 lat, wskazany w przepisie, upłynie zatem 11 maja 2022 roku – już od tego dnia można podejmować uchwały o powołaniu go na członka zarządu, prokurenta czy inną funkcję i złożyć stosowny wniosek o wpis zmiany w KRS.

Czy można domagać się skrócenia czasu obowiązywania zakazu?

Zgodnie z art. 18 § 4 Kodeksu spółek handlowych można domagać się skrócenia obowiązywania zakazu pełnienia funkcji w spółkach.

Aby do tego doszło, należy w nieprzekraczalnym terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku złożyć wniosek do sądu, który wydał wyrok, o zwolnienie go z zakazu pełnienia funkcji w spółce handlowej lub o skrócenie czasu obowiązywania zakazu. Zwolnienie może zatem działać jedynie na przyszłość.

Zapis ten nie dotyczy jednak przestępstw popełnionych umyślnie. W przypadku umyślnego popełnienia przestępstwa nie ma możliwości skrócenia czasu obowiązywania zakazu.

Sąd karny – I lub II instancji (jeśli była składana apelacja) – rozstrzyga o wniosku, wydając postanowienie.

Czy zakaz dotyczy tylko spółek kapitałowych?

Przepisy powyższe mają zastosowanie do członków zarządu, rady nadzorczej, prokurentów i likwidatorów spółek kapitałowych – z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej spółki akcyjnej oraz spółki akcyjnej.

Jednakże stosuje się je również do członka zarządu spółki partnerskiej oraz członka rady nadzorczej spółki komandytowo-akcyjnej.