Prokurent to osoba, której udzielono specjalnego pełnomocnictwa różniącego się od standardowej jego formy występującej w innych segmentach organizacyjnych przedsiębiorstw. W roku 2022 ZUS objął składką zdrowotną wiele nowych osób, które do końca 2021 roku w ogóle nie podlegały ubezpieczeniu zdrowotnemu.
W obszarze prokury zdążyły narosnąć wobec powyższych zmian znaczne wątpliwości. W jaki sposób spojrzeć na tego typu problem? Którą drogą powinien pójść prokurent?
Definicja prokurenta
Prokurent to wyznaczona przez spółkę osoba o szczególnym rodzaju pełnomocnictwa zwanego „prokurą”. Prokurentem może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych.
Warto podkreślić, iż prokurent ma uprawnienia do ustanowienia pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności.
Jednakże prokura nie może być przeniesiona.
Czym jest prokura
Zgodnie z tym, co mówi art. 1091 § 1 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2020 r. poz. 1740 z pózn. zm. zwanej dalej Kodeksem cywilnym), prokura jest pełnomocnictwem obejmującym umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokura może być udzielona wyłącznie przez:
- przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej
- albo przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.
Prokura powinna być udzielona na piśmie pod rygorem nieważności.
Jak stanowi art. 1094 Kodeksu cywilnego, prokura może być udzielona kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub oddzielnie. Może obejmować umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej. Natomiast kierowane do przedsiębiorcy oświadczenia lub doręczenia pism mogą być realizowane wobec jednej z osób, którym udzielono prokury.
Można zatem wyróżnić trzy główne typy prokury:
- samoistna – prokurent posiada uprawnienia do samodzielnej reprezentacji danego podmiotu;
- łączna – udzielona kilku osobom łącznie, a więc w podmiocie może występować kilku prokurentów;
- mieszana – połączenie obu powyższych cech, tzn. prokurent posiada umocowanie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania podmiotu.
Jakie są uprawnienia prokurenta
W myśl art. 1091 § 1 Kodeksu cywilnego prokura jest pełnomocnictwem obejmującym umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Prokurent będzie posiadać uprawnienia do dokonywania w imieniu podmiotu, który go umocował jako prokurenta, m.in.:
- zawierania różnego rodzaju umów, np. najmu, pożyczek lub kredytów, sprzedaży i innych;
- zaciągania zobowiązań wobec reprezentowanego podmiotu;
- reprezentowania podmiotu w czasie postępowań administracyjnych;
- wykonywania pozostałych czynności w związku z działalnością podmiotu.
Ograniczenie i wygaśnięcie prokury
Co bardzo ważne, prokurę można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa (prokura oddziałowa). Jednak nikt nie ma uprawnień do ograniczania prokury wobec osób trzecich (wyjątkiem jest taka ewentualność przewidziana w przepisie szczególnym).
Na mocy art. 1097 Kodeksu cywilnego prokura może być w każdym czasie odwołana. Co niezwykle istotne, nie wygaśnie ona nawet w sytuacji, gdy przedsiębiorca utraci zdolność do podejmowania czynności prawnych. Pozostałe okoliczności wygaśnięcia prokury przedstawiono w poniższej tabeli.
Przyczyny wygaśnięcia prokury | |
Lp. | Rodzaj okoliczności |
1. | Wykreślenie przedsiębiorcy z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo z rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego |
2. | Ogłoszenie upadłości |
3. | Otwarcie likwidacji |
4. | Przekształcenie przedsiębiorcy |
5. | Śmierć prokurenta |
6. | Ustanowienie kuratora na podstawie art. 42 § 1 |
Należy nadmienić, iż udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do CEIDG albo KRS.
Prokurent nie posiada uprawnień do wykonywania określonych czynności
Należy uwypuklić, iż prokurent nie posiada uprawnień do wykonywania wszystkich czynności. Niektóre są wyłączone na mocy Kodeksu cywilnego. Umocowanie wynikające z prokury nie umożliwia więc:
- wykonania zbycia przedsiębiorstwa;
- dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania;
- dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje obciążenie nieruchomości;
- dokonania czynności prawnej, na podstawie której następuje zbycie nieruchomości.
Do zrealizowania powyższych czynności wymagane jest ustalenie specjalnego pełnomocnictwa do każdej z nich.
Obowiązki płatnika podatków i składek
Jak mówi art. 41 ust. 1 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128 zwanej dalej ustawą o PIT), osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i ich jednostki organizacyjne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które dokonują świadczeń (wypłacają świadczenia) z tytułu działalności wymienionej poniżej wobec osób fizycznych – polskich rezydentów podatkowych (nieograniczony obowiązek podatkowy) – jako płatnicy podatków i składek ZUS są zobligowani do:
- pobrania zaliczki na podatek dochodowy;
- pomniejszania podstawy do obliczenia powyższej zaliczki o właściwą wysokość miesięcznych kosztów uzyskania przychodów;
- potrącania w danym miesiącu składek ZUS.
Działalności wykonywane przez polskich rezydentów podatkowych na rzecz płatników podatków i składek przedstawione zostały w poniższej tabeli.
Typy działalności (uzyskiwanych przychodów) wykonywanych przez polskich rezydentów podatkowych, wobec których płatnicy mają obowiązek poboru podatków i składek | |
Lp. | Rodzaj działalności |
1. | Działalność artystyczna, literacka, naukowa, trenerska, oświatowa i publicystyczna, w tym z tytułu udziału w konkursach z dziedziny nauki, kultury i sztuki oraz dziennikarstwa, przychody z tytułu udziału w badaniach i eksperymentach prowadzonych przez podmioty tworzące system szkolnictwa wyższego i nauki, jak również przychody z uprawiania sportu, stypendia sportowe przyznawane na podstawie odrębnych przepisów oraz przychody sędziów z tytułu prowadzenia zawodów sportowych |
2. | Działalność polskich arbitrów uczestniczących w procesach arbitrażowych z partnerami zagranicznymi |
3. | Czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich, bez względu na sposób powoływania tych osób, nie wyłączając odszkodowania za utracony zarobek, z wyjątkiem przychodów, o których mowa w pkt 7 |
4. | Sytuacja, w której organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, na podstawie właściwych przepisów, zlecił wykonanie określonych czynności, a zwłaszcza przychody biegłych w postępowaniu sądowym, dochodzeniowym i administracyjnym oraz płatników, i inkasentów należności publicznoprawnych, a także przychody z tytułu udziału w komisjach powoływanych przez organy władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, z wyjątkiem realizowania umów o zarządzanie przedsiębiorstwem |
5. | Czynności realizowane przez osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania, należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych |
6. | Czynności realizowane przez członków Rady Mediów Narodowych |
7. | Działalność wykonywana na podstawie zawartej umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich lub umów o podobnym charakterze, w tym przychody z tego rodzaju umów zawieranych w ramach prowadzonej przez podatnika pozarolniczej działalności gospodarczej |
8. | Wykonywanie usług, na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, uzyskiwane wyłącznie od: a) osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą, osoby prawnej i jej jednostki organizacyjnej oraz jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej; b) właściciela (posiadacza) nieruchomości, w której lokale są wynajmowane, lub działającego w jego imieniu zarządcy albo administratora – jeżeli podatnik wykonuje te usługi wyłącznie dla potrzeb związanych z tą nieruchomością; c) przedsiębiorstwa w spadku |
9. | Sprzedaż praw autorskich i praw pokrewnych w rozumieniu odrębnych przepisów, praw do projektów wynalazczych, praw do topografii układów scalonych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych, w tym również z odpłatnego zbycia tych praw |
Należy w tym miejscu podkreślić, że jeżeli osoba fizyczna wykonuje działalność wymienioną w punkcie 1 oraz w punkcie 8 powyższej tabeli, to płatnik może zaniechać poboru zaliczki na podatek dochodowy, w sytuacji gdy złoży oświadczenie, że wykonywane przez niego usługi wchodzą w zakres prowadzonej działalności gospodarczej.
Oprócz tego osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej są zobligowane jako płatnicy podatków i składek:
- obliczać i pobierać w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób, które uzyskują od tych zakładów przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej lub spółdzielczego stosunku pracy zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego wypłacane przez zakłady pracy;
- obliczać i odprowadzać składki ZUS ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego od tych przychodów;
- stosować właściwe miesięczne koszty uzyskania przychodów;
- stosować ulgi, do których pracownik posiada uprawnienie.
Prokura wykonywana na podstawie umowy o pracę oraz na podstawie uchwały o powołaniu
Prokurent może wykonywać swoje obowiązki na podstawie zawartego stosunku pracy. W takiej konfiguracji będzie podlegał tak samo jak osoba zatrudniona na umowę o pracę obowiązkowo:
- ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu;
- opodatkowaniu podatkiem od wypłacanego wynagrodzenia;
- pozostałym rozliczeniom kosztowym i rozliczeniom ulg, do których posiada uprawnienia.
Jednak prokura (pełnomocnictwo) jest udzielana tylko jako umocowanie na drodze uchwały powołania. Natomiast same obowiązki prokurenta mogą być wykonywane zarówno na podstawie stosunku pracy, jak też umowy cywilnoprawnej.
Tym niemniej warto zauważyć, iż w powyższym katalogu działalności nie występują czynności wykonywane przez prokurenta na mocy powołania (dotyczy to także sytuacji, gdy prokura jest realizowana na podstawie stosunku pracy czy umowy cywilnoprawnej).
Prokura wykonywana na mocy powołania stanowi jednak szczególne pełnomocnictwo do dokonywania określonych czynności prawnych w imieniu i na rzecz podmiotu dającego umocowanie (powołanie do dokonywania czynności) prokurentowi.
Nie będzie więc to powołanie do organów spółki. Przychodów uzyskiwanych z prokury na mocy uchwały powołania nie można zatem zaliczyć do przychodów wymienionych w powyższym katalogu.
Dlaczego tak istotnym aspektem jest brak obowiązku obliczania podatku od wynagrodzenia dla prokurenta
Uwzględniając przywołane wynagrodzenie prokurenta ustalone na mocy uchwały o powołaniu, należy zakwalifikować je do podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym przychodów z innych źródeł – na podstawie art. 20 ust. 1 ustawy o PIT.
Artykuł ten wskazuje, iż za przychody z innych źródeł uważa się m.in.:
- kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
- kwoty uzyskane z tytułu zwrotu z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego;
- wypłaty z indywidualnego konta zabezpieczenia emerytalnego, w tym także dokonane na rzecz osoby uprawnionej na wypadek śmierci oszczędzającego;
- zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego;
- alimenty;
- stypendia;
- świadczenia otrzymane z tytułu umowy o pomocy przy zbiorach;
- dotacje (subwencje);
- nagrody i inne nieodpłatne świadczenia.
Katalog ten nie jest zamknięty. Do przychodów z innych źródeł należy więc zaklasyfikować także takie, które nie zostały wymienione w powyższym katalogu oraz w rodzajach przychodów wskazanych w art. 10 ust. 1 pkt 1–8 ustawy o PIT (m.in. działalność gospodarcza, najem, kapitały pieniężne, odpłatne zbycie ruchomości i nieruchomości itd.). Wynagrodzenie prokurenta nie zostało nigdzie wymienione, więc należy je zaklasyfikować do przychodów z innych źródeł.
Potwierdzeniem powyższego jest stanowisko wyrażone w interpretacji indywidualnej z 9 października 2019 roku wydanej przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej o sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.437.2019.2.MK.
Dlaczego brak obowiązku obliczania zaliczki jest bardzo ważny dla ustalenia obowiązku opłacania składki zdrowotnej - od stycznia do czerwca 2022?
Brak obowiązku obliczania zaliczki na podatek dochodowy może się wiązać z brakiem obowiązku opłacania składki zdrowotnej
Zgodnie z art. 83 ust. 2 Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1285 z późn. zm. zwanej dalej ustawą o NFZ) w przypadku nieobliczania zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych przez płatnika, od przychodów stanowiących podstawę wymiaru składki, zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, składkę obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości 0 zł.
Powyższe oznacza, iż w 2022 roku wciąż obowiązuje przepis, iż gdy płatnik nie oblicza (nie potrąca z wynagrodzenia) zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych od przychodów stanowiących podstawę wymiaru składki zdrowotnej, składkę zdrowotną obliczoną za poszczególne miesiące obniża się do wysokości 0 zł.
Na infolinii ZUS-u stanowisko jednak jest takie, iż wynagrodzenie uzyskiwane przez prokurenta powołanego na podstawie uchwały jest od 2022 roku objęte składką zdrowotną oraz że winno być ono zaklasyfikowane do przychodów osiąganych w związku art. 13 pkt 7 ustawy o PIT, czyli uzyskiwanych przez osoby, niezależnie od sposobu ich powoływania, należące do składu zarządów, rad nadzorczych, komisji lub innych organów stanowiących osób prawnych.
Jednak jak już wcześniej wspomniano, prokura ustalona na mocy powołania to szczególny rodzaj pełnomocnictwa i nie jest przychodem osiąganym na podstawie art. 13 pkt 7 ustawy o PIT, a przychodem z innych źródeł na podstawie wcześniej cytowanego art. 20 ust. 1 ustawy o PIT.
Warto odnotować, iż brak obowiązku pobierania w ciągu roku zaliczek na PIT od wynagrodzenia prokurenta na mocy uchwały o powołaniu skutkuje tym, iż prokurent ma obowiązek samodzielnie naliczyć w zeznaniu rocznym i odprowadzić obliczony przez siebie należny podatek dochodowy. Niemniej jednak może on skorzystać z nowej rocznej kwoty wolnej, która w 2022 roku wynosi 30 000 zł.
Podatnik, który chce rozwiać wątpliwości w tym zakresie (obowiązku opłacania składki zdrowotnej od wynagrodzenia prokurenta na mocy uchwały powołania), może jeszcze złożyć wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej do Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia.
Polski ład 2.0 - czyli doprecyzowanie przepisów
Z art. 66 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wynika, że od 1 lipca 2022 roku obowiązkiem opłacenia składek od przychodu obok członków zarządów spółek zostają objęci także prokurenci. Co ważne przepis ten będzie obejmował obowiązkowo ubezpieczeniem zdrowotnym osoby powołane do pełnienia funkcji na mocy aktu powołania oraz prokurentów, którzy z tego tytułu pobierają wynagrodzenie podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym (PIT), niezależnie od kwalifikacji do źródła przychodu w rozumieniu ustawy o pdof.
Dodatkowo przepis wyłącza z ubezpieczenia zdrowotnego osoby otrzymujące wynagrodzenie do kwoty 6.000 zł rocznie, które kwalifikowane jest jako przychód określony w art. 13 ust. 5 lub ust. 6 ustawy o pdof. W tej grupie znajdą się osoby wykonujące czynności związane z pełnieniem obowiązków społecznych lub obywatelskich oraz osoby, którym organ władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, sąd lub prokurator, zlecił wykonanie określonych czynności.
