Pracownicy wykonują zadania zlecone przez pracodawcę nie tylko w zakładzie pracy, w miejscu i czasie wynikającym wprost z umowy o pracę. Mogą oni wykonywać swoje obowiązki również w toku podróży służbowej i także w tym czasie podlegają ochronie zgodnie z przepisami obowiązującego prawa. Co zrobić, gdy podczas wyjazdu służbowego ma miejsce wypadek pracownika?
Nie każdy wyjazd jest podróżą służbową
Podróż służbowa, nazywana potocznie delegacją, zachodzi wówczas, gdy pracownik podróżuje do miejsca innego niż zakład pracy, działając na wyraźne polecenie pracodawcy. W razie sporu dotyczącego charakteru podróży, aby sąd uznał wyjazd pracownika za podróż służbową, konieczne jest wykazanie istnienia następujących elementów:
-
wykonywanie przez pracownika polecenia służbowego;
-
uprzednie polecenie pracodawcy.
Przepisy polskiego prawa nie definiują wprost podróży służbowej. W określeniu, czym ona jest, z pomocą przychodzi przepis art. 77(5) Kodeksu pracy – w myśl tej regulacji z podróżą służbową mamy do czynienia wówczas, gdy pracownik wykonuje na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy.
Nie każdy wyjazd pracownika stanowi podróż służbową w rozumieniu przywołanego przepisu. Przykładowo, według orzeczenia Sądu Najwyższego z 20 lutego 2007 r., wydanego w sprawie o sygn. II PK 165/06, okresowa zmiana rodzaju pracy i stałego miejsca pracy przez pracownika w wyniku jego porozumienia zawartego z pracodawcą nie jest podróżą służbową w rozumieniu przepisu art. 77(5) Kodeksu pracy. Również wyjazd na szkolenie, zorganizowany przez pracownika we własnym zakresie nawet za zgodą pracodawcy, lecz nie na jego polecenie, nie będzie traktowany jak podróż służbowa.
W odniesieniu do firm transportowych i przedsiębiorstw zatrudniających kierowców podróżą służbową jest każde zadanie służbowe polegające na wykonywaniu, na polecenie pracodawcy: a) przewozu drogowego poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę lub
b) wyjazdu poza miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy lub inne miejsce prowadzenia działalności przez pracodawcę, w celu wykonania przewozu drogowego (przepis art. 2 pkt 7 ustawy o czasie pracy kierowców).
Wypadek pracownika w podróży służbowej stanowi wypadek przy pracy
W czasie podróży służbowej pracownik może ulec wypadkowi – nie tylko drogowemu, lecz jakiemukolwiek zdarzeniu powodującemu szkodę.
W rozumieniu przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy wypadek pracownika w podróży służbowej jest uznawany za wypadek pracownika przy pracy. Wskazane przepisy mają niezwykle doniosłe znaczenie z punktu widzenia interesów pracownika, pozwalają bowiem pracownikowi na dochodzenie roszczeń wypadkowych, nawet pomimo niepozostawania w chwili zdarzenia poza miejscem pracy.
art. 3. 1. Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
2. Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:
1) w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
Nieszczęśliwe zdarzenie zostanie uznane za wypadek pracownika przy pracy, jeśli zostaną spełnione następujące cztery warunki:
-
zdarzenie jest wywołane przyczyną zewnętrzną;
-
zdarzenie ma charakter nagły;
-
skutkiem wypadku jest uraz lub śmierć;
-
wypadek następuje w związku z pracą.
Aby wypadek pracownika został zakwalifikowany jako wypadek przy pracy, wskazane warunki muszą wystąpić łącznie. Brak któregokolwiek z nich spowoduje, że zdarzenie nie zostanie uznane za wypadek przy pracy, a co za tym idzie – pracownikowi nie będzie przysługiwało prawo do uzyskania świadczeń wypadkowych. W orzecznictwie sądów najwięcej kontrowersji od lat budzi pojęcie tzw. przyczyny zewnętrznej. Uznaje się, że chodzi o takie przyczyny, które powodują wystąpienie urazu z powodu czynnika występującego poza organizmem człowieka. Przyczyną zewnętrzną może być na przykład działanie sił przyrody, działanie narzędzi, maszyn, urządzeń, czynników chemicznych. Przyczyna zewnętrzna nie musi mieć charakteru wyłącznego, często bowiem do wypadków przy pracy dochodzi wskutek połączenia przyczyny zewnętrznej i przyczyny wewnętrznej (np. wystąpienie zawału mięśnia sercowego pod wpływem stresu spowodowanego wykonywaniem obowiązków czy uraz kręgosłupa w wyniku nadmiernego wysiłku fizycznego w związku z przemieszczaniem ciężarów). Przy ocenie charakteru przyczyny istotne zdarzenie będzie miał stan wydolności organizmu danej osoby (por. uchwała Sądu Najwyższego z 11 lutego 1963 r., sygn. III PO 15/62). W razie zbiegu obu rodzajów przyczyn warunek dotyczący wystąpienia przyczyny zewnętrznej zostanie uznany za spełniony.
Uznanie zdarzenia (w tym również zdarzenia, które wystąpiło w toku podróży służbowej) za wypadek pracownika przy pracy daje pracownikowi możliwość uzyskania świadczeń wypadkowych, m.in. do:
-
zasiłku chorobowego;
-
świadczenia rehabilitacyjnego;
-
jednorazowego odszkodowania;
-
zasiłku wyrównawczego;
-
renty z tytułu niezdolności do pracy.
Każde zdarzenie powinno zostać ocenione w sposób indywidualny, przy uwzględnieniu wszystkich cech podróży służbowej, zachowania pracownika i dokładnych okoliczności wypadku.
Czy każdy wypadek pracownika w podróży służbowej będzie uznany za wypadek w podróży służbowej?
Poprawna interpretacja przepisu art. 3 ust. 2 pkt 1 przywołanej powyżej ustawy będzie niezwykle szeroka i będzie obejmowała również sytuacje inne niż bezpośrednie wykonywanie zadań służbowych (czyli na przykład spotkanie z klientem czy wizytę w siedzibie innego przedsiębiorstwa). Delegacja ma charakter szczególny, bowiem na polecenie pracodawcy pracownik zostaje zmuszony do czasowej zmiany miejsca pobytu i organizacji własnego zakwaterowania czy wyżywienia.
Z orzeczenia Sądu Najwyższego z 22 października 2015 r., wydanego w sprawie o sygn. II UK 370/14, wynika jednoznacznie, że „zachowaniami niepozostającymi w związku z wykonywaniem powierzonego zadania i sprzecznymi z celem podróży służbowej są te zachowania ze sfery prywatnych spraw pracownika, które nie były konieczne z punktu widzenia celu i warunków odbywania podróży służbowej, to znaczy z potrzebą realizacji powierzonych mu zadań”. W praktyce oznacza to, iż niemal wszystkie zachowania pracownika w toku delegacji będą uznane za związane z wykonywaniem pracy.
Ochrona pracownika w toku podróży służbowej jest bardzo szeroka. Wyłącznie naganne zachowania, powodujące zerwanie więzi istniejącej pomiędzy pobytem pracownika a wykonywaną przez niego pracą, spowodują pozbawienie pracownika ochrony. Zachowania pracownika po pracy (np. organizacja posiłków, zapewnienie noclegu czy nawet skorzystanie z części rekreacyjnej hotelu, w którym pracownik nocuje) pozostają w związku z wykonywaniem pracy, chyba że nie dają się pogodzić z celem podróży służbowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 października 1999 r., wydany w sprawie o sygn. II UKN 545/98).
Jak wspomniano powyżej, każdy wypadek pracownika powinien zostać oceniony indywidualnie, bowiem wyłącznie dokładne sprawdzenie okoliczności zdarzenia pozwoli na jego właściwą kwalifikację jako wypadek przy pracy. Przykładowo, uraz stawu biodrowego doznany po zakończeniu obowiązków służbowych, a w czasie trwania części rekreacyjnej delegacji i po spożyciu alkoholu, został zakwalifikowany jako wypadek przy pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 października 1999 r., wydane w sprawie o sygn. II UKN 545/9).
