Uznawanie zdarzenia za wypadek przy pracy – najnowsze przepisy

W przypadku pracowników mamy do czynienia z wypadkami przy pracy. W wielu sytuacjach niefortunne zdarzenia dotyczą osób niebędących pracownikami. W takich okolicznościach stosuje się rozwiązania przewidujące uznanie danego zdarzenia za wypadek przy pracy. 1 lutego 2022 roku weszły w życie nowe przepisy wykonawcze dot. postępowania w tym zakresie. Wobec kogo można zastosować te regulacje oraz jakie działania należy podjąć – o tym w artykule poniżej.

Uznawanie zdarzenia za wypadek przy pracy – podstawy prawne 

Nowe przepisy wykonawcze zawarto w Rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej (MRiPS) z dnia 23 stycznia 2022 roku w sprawie trybu uznawania zdarzenia powstałego w okresie ubezpieczenia wypadkowego za wypadek przy pracy, kwalifikacji prawnej zdarzenia, wzoru karty wypadku i terminu jej sporządzenia (Dz.U. poz. 223).

Osoby objęte przepisami dot. uznawania zdarzenia za wypadek przy pracy 

Przepisy rozp. MRiPS z dnia 23 stycznia 2022 roku stosuje się do zdarzeń określonych w art. 3 ust. 3 ustawy wypadkowej. Oznacza to, że za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w okresie ubezpieczenia wypadkowego z danego tytułu podczas:

• uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe;
• wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
• pełnienia mandatu posła lub senatora, pobierającego uposażenie;
• odbywania szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy przez osobę pobierającą stypendium w okresie odbywania tego szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy bądź przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
• wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych oraz przez inną osobę traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania pracy na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w Ustawie z dnia 4 lutego 2011 roku o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3;
• współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
• wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych;
• wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związanych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi bądź zakonnymi;
• odbywania służby zastępczej;
• nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego przez słuchaczy pobierających stypendium;
• kształcenia się w szkole doktorskiej przez doktorantów otrzymujących stypendium;
• wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.

Regulacje wskazanego rozporządzenia mają zastosowanie również do małżonka Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, o którym mowa w art. 4 pkt 19 Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 3a ustawy wypadkowej).

Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy wypadkowej, dokonują podmioty wskazane w art. 5 ust. 1 tej ustawy, do których zadań należy również kwalifikacja prawna danego zdarzenia. Podmiotami tymi są:

• podmiot wypłacający stypendium sportowe – w stosunku do pobierających te stypendia;
• podmiot, na którego rzecz wykonywana jest odpłatnie praca w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania – w stosunku do wykonujących tę pracę na podstawie skierowania do pracy;
• Kancelaria Sejmu w stosunku do posłów i Kancelaria Senatu w stosunku do senatorów;
• pracodawca, u którego osoba pobierająca stypendium odbywa staż, przygotowanie zawodowe dorosłych, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie, lub jednostka, w której osoba pobierająca stypendium odbywa szkolenie – w stosunku do osoby pobierającej stypendium w okresie odbywania tego stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, przygotowania zawodowego w miejscu pracy lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy bądź przez inny podmiot kierujący, pobierania stypendium na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w okresie odbywania studiów podyplomowych;
• spółdzielnia produkcyjna, spółdzielnia kółek rolniczych – w stosunku do członków tych spółdzielni oraz innych osób traktowanych na równi z członkiem spółdzielni, w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, wykonujących pracę na rzecz tych spółdzielni;
• podmiot, na którego rzecz wykonywana jest praca na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dotyczące zlecenia – w stosunku do wykonujących te umowy;
• ZUS – w stosunku do prowadzących pozarolniczą działalność oraz współpracujących przy prowadzeniu takiej działalności w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, a także w stosunku do wykonujących pracę na podstawie umowy uaktywniającej, o której mowa w ustawie o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3;
• właściwa zwierzchnia instytucja diecezjalna lub zakonna – w stosunku do duchownych;
• pracodawca, u którego osoba odbywa służbę zastępczą – w stosunku do odbywających tę służbę;
• Krajowa Szkoła Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego – w stosunku do słuchaczy tej szkoły pobierających stypendium;
• podmiot prowadzący szkołę doktorską – w stosunku do kształcących się w tej szkole doktorantów otrzymujących stypendium;
• pracodawca – w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dot. zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została zawarta z pracodawcą, z którym osoby te pozostają w stosunku pracy;
• podmiot, z którym została zawarta umowa agencyjna, umowa zlecenia lub umowa o świadczenie usług, do której zgodnie z kc stosuje się przepisy dot. zlecenia, albo umowa o dzieło – w stosunku do osób wykonujących umowę, jeżeli w ramach takiej umowy praca jest wykonywana na rzecz pracodawcy, z którym osoby te pozostają w stosunku pracy.

Do wszystkich wspomnianych powyżej przypadków stosuje się przepisy rozporządzenia MRiPS z dnia 23 stycznia 2022 roku.

Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku podmioty zobowiązane do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, wskazane w art. 5 ust. 1 ustawy wypadkowej, powiadamiają pisemnie właściwą terenową jednostkę organizacyjną ZUS o wszczęciu postępowania dot. ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy. W postępowaniu tym może uczestniczyć przedstawiciel ZUS.

Zdarzenie opisane w art. 3 ust. 3 i art. 3a ustawy wypadkowej uznaje się za wypadek przy pracy na podstawie ustalenia jego okoliczności i przyczyn, a w szczególności przez:

• zabezpieczenie miejsca wypadku w sposób pozwalający odtworzyć jego okoliczności;
• dokonanie oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadanie warunków wykonywania pracy i innych okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
• wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
• zebranie informacji dot. wypadku od świadków wypadku;
• zebranie innych dowodów dot. wypadku, uznanych za niezbędne.

Kwalifikacji prawnej zdarzenia dokonują podmioty wskazane w art. 5 ust. 1 oraz ust. 1a ustawy wypadkowej, uwzględniając odpowiednie regulacje tego aktu prawnego dot. zdarzeń na równi z wypadkiem przy pracy oraz pojęcia: śmiertelnego, ciężkiego oraz zbiorowego wypadku przy pracy, a także przepisy określające pojęcie zdarzenia traktowanego na równi z wypadkiem przy pracy dot. małżonka Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Poszkodowany lub uprawniony do jednorazowego odszkodowania członek jego rodziny ma prawo zgłosić uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku – pouczenie w tej sprawie przekazuje podmiot sporządzający kartę wypadku.

Do karty wypadku należy załączyć:

1. zapis wyjaśnień poszkodowanego i informacji uzyskanych od świadków wypadku;
2. inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności dokumenty sporządzone z oględzin miejsca wypadku;
3. inne dowody dot. wypadku uznane za niezbędne do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku;
4. uwagi i zastrzeżenia do ustaleń zawartych w karcie wypadku zgłoszone przez poszkodowanego lub uprawnionego członka rodziny.

Uznawanie zdarzenia za wypadek przy pracy – najnowsze przepisy. Podsumowanie

Nowe regulacje wykonawcze w zakresie postępowania powypadkowego w odniesieniu do osób niemających statusu pracownika nie wprowadzają rewolucyjnych zmian w porównaniu z dotychczasowym rozporządzeniem. Niemniej warto się zapoznać z tymi przepisami, chociażby po to, aby właściwie zareagować, kiedy już dojdzie do niefortunnego zdarzenia. Przedstawiony w niniejszym artykule akt prawny zawiera ponadto wzór dokumentu pod nazwą „Karta wypadku”, który został dostosowany do wymogów ustawowych. Rozporządzenie MRiPS z dnia 23 stycznia 2022 roku określa „część praktyczną” działań w przedmiocie uznawania danego zdarzenia za wypadek przy pracy, natomiast ustawa wypadkowa wskazuje zasady tego postępowania oraz jego zakres podmiotowy.