Wypłaty zaliczek na poczet zysku w spółce jawnej - ewidencja księgowa

Przedmiotem naszego dzisiejszego artykułu będzie omówienie zasad rozliczania oraz księgowania rozrachunków dokonywanych pomiędzy spółką jawną a jej wspólnikami w sytuacji, gdy spółka jawna ma obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych. Odniesiemy się do konkretnego przypadku dotyczącego wypłaty zaliczek na poczet zysku w spółce jawnej, w trakcie roku podatkowego.

Wypłaty zaliczek na poczet zysku w spółce jawnej w trakcie roku podatkowego

Zasady funkcjonowania spółki jawnej zostały określone w Kodeksie spółek handlowych. W interesującym nas zakresie należy odnieść się do treści art. 51 ksh, który podaje, że każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach.

W myśl zaś art. 52 ksh wspólnik może żądać podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony, zysk przeznacza się w pierwszej kolejności na uzupełnienie udziału wspólnika.

Chociaż przepisy ksh wprost nie regulują kwestii wypłaty zaliczek na poczet zysku w spółce jawnej w trakcie roku, to jednak powszechnie takie działanie jest akceptowane i prawnie dopuszczalne. Ksh nie zawiera zakazu pobierania zaliczek na poczet udziału w zysku, a zatem należy uznać, że wspólnicy mogą podjąć decyzję, na mocy której będą uprawnieni do pobierania w trakcie roku zaliczek na poczet przyszłego zysku.

Biorąc natomiast pod uwagę przepisy podatkowe, trzeba wskazać, że spółka jawna jest transparentna podatkowo, co oznacza, że podatek od przychodów spółki rozliczają jej wspólnicy – jako przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej – proporcjonalnie do prawa udziału w zyskach. 

Należy również podkreślić, że przychodem z działalności gospodarczej są należne podatnikowi z tytułu prowadzenia tej działalności przysporzenia majątkowe, a nie przysporzenia fizycznie otrzymane przez podatnika. Przy czym w przypadku wspólnika spółki jawnej przychód ten określa się proporcjonalnie w takiej wysokości, w jakiej wspólnik ten uczestniczy w zyskach spółki. Tak ustalony przychód stanowi podstawę do obliczenia dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym, od którego w trakcie roku podatkowego odprowadzane są zaliczki na podatek dochodowy. 

W konsekwencji w przypadku wypłaty zaliczki na poczet zysku spółki jawnej u wspólników tej spółki nie powstaje z tego tytułu przychód. W trakcie roku podatkowego każdy ze wspólników samodzielnie odprowadza zaliczki na podatek dochodowy i rozlicza ten podatek w zeznaniu rocznym. Przychody i koszty związane z działalnością spółki jawnej powinny być uwzględniane przez spółkę na koniec każdego miesiąca kalendarzowego z uwagi na fakt, że na taki dzień jest rozliczany podatkowo dany miesiąc. Tym samym więc środki stanowiące przychody spółki osobowej co do zasady stanowią już w momencie ich powstania przychody wspólników i u nich też są opodatkowane z zachowaniem proporcji.

Wypłaty zaliczek na poczet zysku w spółce jawnej a obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych przez spółkę jawną

Jak wynika z treści art. 24a ust. 4 ustawy o PIT, obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych dotyczy osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych oraz spółek partnerskich, jeżeli ich przychody, w rozumieniu art. 14, za poprzedni rok podatkowy wyniosły w walucie polskiej co najmniej równowartość kwoty określonej w euro w przepisach o rachunkowości. 

Jak wynika z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o rachunkowości, przepisy tejże ustawy dotyczą osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych i przedsiębiorstwa w spadku, spółek jawnych osób fizycznych, spółek partnerskich oraz przedsiębiorstw w spadku, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 2 000 000 euro.

W konsekwencji w sytuacji, gdy spółka jawna ma obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, pojawia się pytanie, w jaki sposób odnotować w księgach wypłatę zaliczek na poczet zysku spółki jawnej. W tym przypadku możemy wskazać jedynie na treść art. 53 ust. 5 ustawy, który podaje, że odpisy z wyniku finansowego bieżącego roku obrotowego, w tym także wpłaty z zysku, dokonywane na podstawie odrębnych przepisów uznaje się za podział wyniku finansowego netto jednostek w ciągu roku obrotowego. 

Same przepisy ustawy o rachunkowości nie regulują wprost tej kwestii. W związku z tym biorąc pod uwagę reguły ogólne, można odnotować ten fakt następującymi zapisami:

• Wn konto 24 „Pozostałe rozrachunki” (w analityce: Rozrachunki ze wspólnikami),
• Ma konto 13-0 „Rachunek bieżący”.

Powstałe na koncie rozrachunkowym (konto 24) salda mogą pozostać na dzień bilansowy na tym koncie lub do wysokości osiągniętego przez spółkę zysku brutto przeksięgowane na konto 82 „Rozliczenie wyniku finansowego” zapisem:

• Wn konto 82 „Rozliczenie wyniku finansowego”,
• Ma konto 24 (w analityce: Rozrachunki ze wspólnikami).

Natomiast, jeżeli chodzi o prezentację w bilansie, to zgodnie z załącznikiem nr 1 do ustawy o rachunkowości saldo debetowe konta 24 lub konta 82 dotyczące wypłaconych kwot w trakcie roku (na poczet zysku) należy wykazywać:

1. do wysokości zysku – w pasywach bilansu w pozycji A.VII. „Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (wielkość ujemna)”,
2. przewyższające zysk – w aktywach bilansu w pozycji C. „Należne wpłaty na kapitał (fundusz) podstawowy”.

W uzupełnieniu dodajmy, że zysk spółki jawnej może również zostać przeznaczony na następujące cele:

1. podwyższenie kapitału podstawowego:
• Wn konto 82 (w analityce: Zysk),
• Ma konto 80 „Kapitał (fundusz) właścicieli”;
2. utworzenie bądź podwyższenie kapitału zapasowego lub rezerwowego:
• Wn konto 82 (w analityce: Zysk),
• Ma konto 81-1 „Kapitał (fundusz) zapasowy” lub konto 81-2 „Kapitał (fundusz) rezerwowy”;
3. nagrody dla pracowników:
• Wn konto 82 (w analityce: Zysk),
• Ma konto 23-0 „Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń”;
4. pokrycie strat bilansowych z lat ubiegłych:
• Wn konto 82 (w analityce: Zysk),
• Ma konto 82 (w analityce: Strata z lat ubiegłych);
5. zasilenie ZFŚS:
• Wn konto 82 (w analityce: Zysk),
• Ma konto 85-0 „Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych”.

Reasumując powyższe, umowa spółki jawnej powinna zawierać precyzyjne zapisy dotyczące wypłaty zaliczek na poczet zysku w spółce jawnej. Takie wypłaty są neutralne, jeżeli chodzi o podatek dochodowy. Jednocześnie z uwagi na wielkość przychodów netto spółka jawna może być zobligowana do prowadzenia ksiąg rachunkowych zgodnie z ustawą o rachunkowości. To z kolei wymaga odpowiedniego ujęcia rozliczenia rozrachunków ze wspólnikami w księgach oraz w bilansie.