Umowa zlecenia (umowa o świadczenie usług) pełni często funkcję społeczno-ekonomiczną zbliżoną do umowy o pracę – pierwsza bywa traktowana jako zamiennik drugiej. To skłoniło ustawodawcę do wprowadzenia różnych rozwiązań prawnych służących możliwemu zrównaniu sytuacji zleceniobiorcy będącego osobą fizyczną i pracownika. Przykładem unormowań z tego zakresu są przepisy ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, w której zamieszczono regulacje gwarantujące zleceniobiorcom minimalną godzinową stawkę wynagrodzenia. Innym przypadkiem zmian w prawie wprowadzanych w ciągu ostatnich lat są przepisy dotyczące egzekucji świadczeń pieniężnych prowadzonej z wynagrodzenia zleceniobiorcy. Wyjaśniamy, jak rozwiązać problem i ograniczyć zajęcie komornicze z umowy zlecenia.
Zajęcie komornicze przy umowie zlecenia
Do egzekucji wynagrodzenia z umowy zlecenia stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (kpc) dotyczące prowadzenia egzekucji z wierzytelności. Wszczynana jest ona poprzez zajęcie wierzytelności przez komornika.
Do podstawowych czynności komornika podejmowanych w celu zajęcia wierzytelności (wynagrodzenia z umowy zlecenia) należą:
- zawiadomienie dłużnika (w analizowanym przypadku – zleceniobiorcy), że nie wolno mu odbierać żadnego świadczenia ani rozporządzać zajętą wierzytelnością (wynagrodzeniem z umowy zlecenia) i ustanowionym dla niej zabezpieczeniem;
- wezwanie dłużnika wierzytelności (zleceniodawcy), aby należnego od niego świadczenia (wynagrodzenia z umowy zlecenia) nie uiszczał dłużnikowi (zleceniobiorcy), lecz złożył je komornikowi lub na rachunek depozytowy Ministra Finansów.
Zajęcie jest dokonane z chwilą doręczenia wezwania dłużnikowi zajętej wierzytelności. Zajęcie sum płatnych periodycznie obejmuje także wypłaty przyszłe, przy czym dłużnik może żądać umorzenia egzekucji co do świadczeń wymagalnych w przyszłości, jeżeli uiści wszystkie świadczenia wymagalne i złoży na rachunek depozytowy Ministra Finansów sumę równającą się sumie świadczeń periodycznych za 6 miesięcy, z równoczesnym umocowaniem komornika do podejmowania tej sumy; komornik skorzysta z tego umocowania, gdy stwierdzi, że dłużnik popadł w zwłokę z uiszczeniem świadczeń wymagalnych (art. 900 kpc).
Co do zasady, egzekucja prowadzona z wynagrodzenia przysługującego zleceniobiorcy nie podlega ograniczeniom – obejmuje całość wynagrodzenia. W Kodeksie postępowania cywilnego przewidziano jednak pewien wyjątek.
Ograniczenia egzekucji prowadzonej z wynagrodzenia zleceniobiorcy
Zgodnie z art. 833 § 21 kpc do wszystkich świadczeń:
- powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo
- stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną
– stosuje się odpowiednio przepisy art. 87 i art. 871 kp.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 13 lutego 2014 roku (I ACa 1057/13) wyjaśniono, że nie ulega wątpliwości, iż do świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania, zalicza się również wynagrodzenia wypłacane na podstawie umów cywilnoprawnych – a zatem w szczególności na podstawie umowy zlecenia. W doktrynie podkreśla się, że pojęciu świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania, należy nadawać szerokie znaczenie. Zaliczenie danego świadczenia do wymienionej grupy świadczeń zależy wyłącznie od ustalenia, czy świadczenie to ma charakter periodyczny (powtarzający się) oraz czy spełnia cel wyżej wskazany. Świadczeniami powtarzającymi się są świadczenia wypłacane dłużnikowi okresowo w powtarzających się odstępach czasu.
Druga z przesłanek zastosowania art. 833 § 21 kpc zachodzi wówczas, gdy poza wynagrodzeniem z umowy zlecenia zleceniobiorca nie osiąga żadnych innych dochodów.
Przykład 1.
Osoba zatrudniona na podstawie stosunku pracy zawarła dodatkowo umowę zlecenia (umowę o świadczenie usług), w której ramach wykonuje usługi księgowe w biurze rachunkowym, otrzymując od zleceniodawcy periodyczne wynagrodzenie miesięczne w kwocie 2000 zł. W tych okolicznościach egzekucja prowadzona z wynagrodzeń ze stosunku pracy oraz z umowy zlecenia podlega tym samym zasadom – określonym w Kodeksie pracy w odniesieniu do wynagrodzenia za pracę.
Przykład 2.
Osoba bezrobotna, niemająca innych źródeł dochodów, zawarła umowę zlecenia (umowę o świadczenie usług), w której ramach zobowiązała się uprzątnąć teren nieruchomości będącej własnością zleceniodawcy, pomalować ogrodzenie, a także wykonać na terenie nieruchomości prace ogrodnicze. Strony ustaliły, że zleceniobiorca otrzyma jednorazowo całość wynagrodzenia w kwocie 10 000 zł po wykonaniu wszystkich zleconych prac. W związku z powyższym, chociaż wynagrodzenie nie jest w tym przypadku wypłacane jako świadczenia powtarzające się, to egzekucja prowadzona z tego wynagrodzenia podlega ograniczeniom, gdyż wspomniane wynagrodzenie stanowi jedyne źródło dochodu zleceniobiorcy.
Celem ograniczeń egzekucji w opisanych wyżej okolicznościach jest zapewnienie dłużnikowi egzystencji na poziomie minimum socjalnego, za czym przemawiają względy humanitarne. Wspomniany cel przyświeca również unormowaniom art. 87 i art. 871 Kodeksu pracy (kp), do których omawiany przepis odsyła.
Rygory potrąceń dokonywanych na podstawie przepisów Kodeksu pracy
Odnosząc regulacje zawarte w art. 87 i art. 871 kp do wynagrodzenia z umowy zlecenia, należy po pierwsze zauważyć, że potrąceń z tego wynagrodzenia dokonuje się po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego (jeżeli wpłaty te są dokonywane).
Potrącenia mogą być dokonywane w następujących granicach:
- w razie egzekucji świadczeń alimentacyjnych – do wysokości 3/5 wynagrodzenia;
- w razie egzekucji innych należności – do wysokości połowy wynagrodzenia.
Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia zleceniobiorcy w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego (jeżeli są one dokonywane) – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne. Kodeks pracy nie ustala kwoty wolnej od potrąceń dla sum egzekwowanych na pokrycie świadczeń alimentacyjnych.
Przykład 3.
Z wynagrodzenia zleceniobiorcy będącego osobą fizyczną, dla którego umowa zlecenia jest jedynym źródłem dochodu, egzekwowane są świadczenia alimentacyjne. Miesięczna kwota wynagrodzenia, po odliczeniach, o których mowa w art. 87 kpy (składki, podatek), wynosi 6346 zł. W związku z tym komornik może potrącić, na poczet egzekwowanych świadczeń 3807,60 zł, co wynika z następującego obliczenia:
6346 zł × 3/5 = 3807,60 zł.
Przepis art. 833 § 21 kpc w obecnym brzmieniu obowiązuje od początku 2019 roku. Autorzy nowelizacji, w wyniku której wspomniany przepis wprowadzono, uzasadnili ją tym, że osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, choć stanowią niemały odsetek zatrudnionych, z punktu widzenia przysługujących im uprawnień są w znacznie gorszej sytuacji niż osoby zatrudnione na umowie o pracę; w związku z tym, w zakresie zapewnienia zleceniobiorcom minimum egzystencji i ochrony przed egzekucją należało w sposób jednoznaczny zrównać ich z osobami mającymi status pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy.
