Zobowiązanie podatkowe – zarówno w przypadku podatku VAT, jak i podatku PIT – obciąża podatnika. Przepisy dopuszczają jednak możliwość dokonania zapłaty podatku przez małżonka. W poniższym artykule zastanowimy się, czy zapłata podatku za małżonka skutkuje wygaśnięciem zobowiązania podatkowego.
Zapłata podatku za małżonka na gruncie podatku PIT
Jak wskazaliśmy na wstępie, zapłata podatku jest jednym ze sposobów wygaśnięcia zobowiązania podatkowego.
Zgodnie z art. 60 Ordynacji podatkowej za termin dokonania zapłaty podatku uważa się:
- przy zapłacie gotówką – dzień wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub w kasie podmiotu obsługującego organ podatkowy, lub na rachunek tego organu w banku, w placówce pocztowej,
- w obrocie bezgotówkowym – dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika.
Warto też dodać, że na podstawie art. 61 Ordynacji zapłata podatków przez podatników prowadzących działalność gospodarczą i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów następuje w formie polecenia przelewu. W konsekwencji podmioty prowadzące działalność gospodarczą opłacają podatki wyłącznie przelewem.
Zgodnie natomiast z art. 26 Ordynacji podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki.
Wyjątek od powyższej reguły obejmuje małżonków, który na gruncie podatku PIT zdecydowali się na wspólne rozliczenie dochodów w zeznaniu rocznym. Jak bowiem czytamy w art. 92 § 3 Ordynacji podatkowej, małżonkowie opodatkowani łącznie od sumy swoich dochodów na podstawie odrębnych przepisów ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz solidarna jest ich wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku od sumy dochodów małżonków.
W razie śmierci jednego z małżonków drugi z nich ponosi odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe oraz przysługuje mu wierzytelność o zwrot nadpłaty podatku.
Istotą solidarnej odpowiedzialności jest to, że każdy z dłużników ponosi odpowiedzialność za całość zobowiązania. To oznacza, że w przypadku wspólnego rozliczenia małżonków zapłata podatku przez jednego z nich zwalnia drugiego z obowiązku zapłaty.
Taka sytuacja nie oznacza jednak, że jeden z małżonków opłaca w całości czy też w części zobowiązanie drugiego. W tym przypadku mamy do czynienia z odpowiedzialnością solidarną, co powoduje, że małżonek spłaca również swój dług.
Przykład 1.
Małżonkowie postanowili skorzystać z opcji wspólnego rozliczenia w zeznaniu rocznym. Podatek należny PIT wyniósł 2000 zł. Całość zobowiązania opłacił mąż. Nie oznacza to, że mąż opłacił połowę swojego długu podatkowego oraz połowę długu małżonki. W tym wypadku mamy do czynienia z odpowiedzialnością solidarną, czyli każdy z małżonków jest odpowiedzialny za podatek w wysokości 2000 zł ustalony na ich wspólne imię.
Na marginesie dodajmy, że zasada solidarnej odpowiedzialności nie znajduje zastosowania w stosunku do tych zobowiązań w podatku PIT, w których nie jest możliwe dokonanie wspólnego rozliczenia.
Przykładowo dotyczyć to będzie 19% podatku PIT z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości na mocy art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy PIT. W takim przypadku nie mamy do czynienia z solidarną odpowiedzialnością, co jednak nie oznacza, że małżonek podatnik nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności.
Zgodnie z art. 29 Ordynacji podatkowej w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność, o której mowa w art. 26, obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. W tym przypadku chodzi jednak o odpowiedzialność z majątku wspólnego, a nie o odpowiedzialność solidarną.
Zapłata podatku za małżonka na gruncie podatku VAT
Wspólne rozliczenie podatku nie jest natomiast możliwe na gruncie podatku VAT. W zakresie indywidualnego zobowiązania podatkowego możliwe jest jednak zastosowanie normy wynikającej z art. 62b Ordynacji podatkowej.
Przywołany przepis stanowi, że zapłata podatku może nastąpić także przez:
- małżonka podatnika, jego zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę,
- aktualnego właściciela przedmiotu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego, jeżeli podatek zabezpieczony jest hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym,
- inny podmiot, w przypadku gdy kwota podatku nie przekracza 1000 zł.
Powyższa regulacja odnosi się do wszystkich indywidualnych zobowiązań, a więc obejmuje nie tylko podatek VAT czy PIT, lecz także inne należności podatkowe (np. podatek PCC).
Dalsza treść przepisu wskazuje, że jeżeli treść dowodu zapłaty nie budzi wątpliwości co do przeznaczenia jej na zobowiązanie podatnika, uznaje się, że wpłata pochodzi ze środków podatnika.
Pierwsza grupa obejmuje podmioty należące do najbliższego kręgu podatnika. W takiej sytuacji przyjmuje się domniemanie, że wpłata (bez limitu kwotowego) następuje ze środków podatnika.
Druga grupa podmiotów dotyczy aktualnych właścicieli przedmiotu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego. W przypadku sprzedaży przez podatnika przedmiotu hipoteki lub zastawu wierzyciel podatkowy może dochodzić od nabywcy zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia, ale tylko w postępowaniu egzekucyjnym. Do trzeciej grupy ustawodawca zaliczył wszystkie inne podmioty, pod warunkiem że kwota podatku nie przekracza 1000 zł.
Powołany wyżej przepis regulujący możliwość zapłaty podatku przez inny podmiot stanowi odstępstwo od zasady, że zapłata podatku jest dokonywana przez podatnika.
Należy w tym miejscu wyjaśnić, że art. 62b Ordynacji podatkowej nie zmienia ogólnej zasady, iż tylko zapłata podatku ze środków podatnika powoduje wygaśnięcie zobowiązania podatkowego. Podatek jest bowiem świadczeniem publicznoprawnym, o osobistym charakterze, którego nie można przenieść w drodze czynności cywilnoprawnej na inną osobę.
Zasadą jest, że zobowiązanie podatkowe powinno zostać spełnione przez podatnika, natomiast zapłata przez inny podmiot nie jest skuteczna i nie powoduje nieistnienia obowiązku, z wyjątkiem przypadków określonych w art. 62b Ordynacji podatkowej.
Jak czytamy w wyroku SA w Poznaniu z 20 lutego 2020 roku (I ACa 503/19), w prawie podatkowym dopuszczalna jest możliwość zapłaty podatku zobowiązanego przez małżonka podatnika jako osobę trzecią. Uznaje się wówczas, że wpłata pochodzi ze środków podatnika. Jednakże w tej sytuacji jego małżonek (który nie ponosi żadnej odpowiedzialności podatkowej) płaci jako osoba trzecia nie za swoje zobowiązanie, a za zobowiązanie podatnika.
Określone w ustawach podatkowych obowiązki podatkowe mają publicznoprawny charakter, są obowiązkami osobistymi i nie mogą być znoszone przez stosunki cywilnoprawne istniejące między podatnikiem a osobą trzecią.
W konsekwencji nie jest możliwe zawarcie umowy cywilnoprawnej, w której ramach przenoszony jest status podatnika z jednej osoby na drugą. Wyjątkowo możliwe jest dokonanie zapłaty podatku przez małżonka, przy czym przyjmuje się (w drodze domniemania), że taka zapłata pochodzi ze środków podatnika.
Przykład 2.
Mąż prowadzący działalność gospodarczą wykazał za listopad podatek VAT do zapłaty w wysokości 5000 zł. Całość zobowiązania została uregulowana przez małżonkę, która działalności nie prowadzi. Zobowiązanie męża wygasło, przy czym przyjmuje się, że zapłata nastąpiła z jego środków.
Mając powyższe na uwadze, możemy zatem stwierdzić, że zarówno na gruncie podatku VAT, jak i podatku PIT zapłata podatku za małżonka jest możliwa. Jest to wyjątek od reguły ogólnej i został przewidziany w art. 62b Ordynacji podatkowej.
