Darowizna jest najczęściej dokonywana pomiędzy osobami fizycznymi, a jej przedmiotem mogą być zarówno pieniądze, jak i różne przedmioty lub prawa. Czy darowizna przedsiębiorcy prowadzącego działalność wyklucza możliwość dokonania lub przyjęcia darowizny? Czy ustawodawca stawia w tym zakresie jakieś szczególne warunki decydujące o skuteczności takiej umowy?
Darowizna
Darowizna należy do kategorii nazwanych umów prawa cywilnego, co oznacza, że jej regulację odnajdziemy w przepisach Kodeksu cywilnego. Zgodnie z treścią art. 888 i 889 kc przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Nie stanowią darowizny następujące bezpłatne przysporzenia:
- gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu;
- gdy kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nienabyte.
Treść umowy darowizny zależy w dużej mierze od woli jej stron. Co ciekawe, potencjalny obdarowany nie ma obowiązku przyjmowania żadnego przedmiotu darowizny. W uzasadnionych przypadkach może być ona nawet cofnięta.
Umowa darowizny jest czynnością prawną, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do jednostronnego bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku na rzecz obdarowanego, przy równoczesnym braku nałożenia na niego obowiązku świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę. Korzyść osiągana przez jedną stronę umowy nie znajduje odpowiednika po drugiej stronie. Umowa darowizny jest umową konsensualną, co oznacza, iż wywołuje ona skutki z chwilą złożenia zgodnych oświadczeń woli przez darczyńcę i obdarowanego.
Darowizna od przedsiębiorcy
Obowiązujące przepisy nie ograniczają w żaden sposób możliwości udzielania darowizn przez osoby prowadzące działalność gospodarczą. Forma prowadzenia przedsiębiorstwa również nie stanowi tutaj przeszkody, choć warto podkreślić, że w przypadku spółek prawa handlowego statut lub umowa spółki mogą przewidywać w tym zakresie pewne ograniczenia. Prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej pozwala na dokonywanie dowolnych darowizn z majątku firmowego. Co więcej, przedsiębiorca może wybrać dla kogo będzie przeznaczona dana darowizna, tzn. czy dla innej osoby fizycznej, czy też dla osoby prawnej.
Zgodnie z treścią art. 890 kc oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron. W praktyce darowizna dokonywana przez przedsiębiorcę powinna być więc udokumentowana aktem notarialnym, co oczywiście wiąże się z koniecznością pokrycia odpowiednich kosztów. Jeżeli obdarowany otrzymał przedmiot darowizny, a oświadczenie darczyńcy nie zostało złożone w formie aktu notarialnego, umowa darowizny staje się ważna, jeśli obdarowany spełnił przyrzeczone świadczenie. Innymi słowy, jeśli darczyńca faktycznie przekazał dar, a obdarowany go przyjął, brak formy aktu notarialnego nie unieważnia umowy. Nie dotyczy to jednak darowizny nieruchomości, taka umowa musi być bowiem zawsze zawarta w formie aktu notarialnego.
Opisując w umowie darczyńcę, który jest przedsiębiorcą, należy wskazać fakt prowadzenia przez niego działalności gospodarczej. W przypadku JDG konieczne staje się opisanie nazwy prowadzonej działalności, a także miejsca jej wykonywana. Jeśli przedsiębiorca posiada NIP, to warto zadbać, żeby to oznaczenie również znalazło się w umowie darowizny. Jeśli chodzi o przedmiot takiego zobowiązania, to w tym zakresie obowiązuje pełna dowolność, pod warunkiem że umowa nie naruszy obowiązującego prawa.
Przykład 1.
Ksawery prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i zatrudnia 3 osoby. W wyniku uznania jednego z pracowników postanowił przekazać mu w drodze darowizny kilka wartościowych przedmiotów należących do firmy. Znajomy przedsiębiorcy stwierdził jednak, że nie może on tego zrobić, ponieważ przedsiębiorcy prowadzący firmę w formie JDG mają zakaz dokonywania darowizn, szczególnie jeśli obdarowanym miałby być pracownik Ksawerego. Czy w tym przypadku można zawrzeć umowę darowizny?
Tak, ponieważ przepisy nie ograniczają możliwości dokonywania darowizn przez osoby prowadzące jednoosobowe działalności gospodarcze. Obdarowanym może być ktokolwiek, również pracownik darującego przedsiębiorcy.
Przykład 2.
Przedsiębiorca dokonał darowizny 5000 zł na rzecz innej firmy. Strony nie zawarły przy tym żadnej umowy pisemnej, a dowodem transakcji jest wyłącznie przelew zaksięgowany na kontach bankowych firm. Darczyńca obawia się, że darowizna może zostać uznana za nieważną, ponieważ nie doszło do podpisania umowy – czy ma rację?
Nie, ponieważ dokonana darowizna jest skuteczna. Określona kwota pieniężna została przekazana obdarowanemu i przez niego odebrana, w związku z czym brak pisemnej umowy nie unieważnia tej czynności.
Przykład 3.
Przedsiębiorca postanowił przekazać osobie trzeciej w drodze darowizny część nieruchomości przeznaczonej do prowadzenia działalności gospodarczej. W tym celu strony zawarły pisemną umowę. Czy dokonana darowizna jest skuteczna i ważna?
Nie, ponieważ darowizna nieruchomości musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Umowa nie może być uznana za ważną.
Darowizna przedsiębiorcy
Prowadzenie jednoosobowej działalności gospodarczej nie wyklucza możliwości otrzymywania darowizn. Dotyczy to zarówno sytuacji, w których darczyńcą będzie osoba fizyczna nieprowadząca działalności, jak i inny przedsiębiorca. Polskie prawo nie zakazuje przyjmowania darowizn przez przedsiębiorców, jednak może to dla niego oznaczać konieczność dopełnienia formalności podatkowych. Zgodnie bowiem z obowiązującymi regulacjami darowizny są związane z obowiązkiem zapłacenia podatku od spadków i darowizn. Zobowiązanym jest zawsze obdarowany, choć warto dodać, że przepisy przewidują kilka możliwości uniknięcia takiego podatku. Wysokość podatku zależy od grupy podatkowej, do której zalicza się darczyńca, oraz od wartości darowizny. Jeśli darowizna ma związek z prowadzoną działalnością gospodarczą (np. przedsiębiorca otrzymuje od kontrahenta maszynę), może ona zostać potraktowana jako przychód z tej działalności i podlegać opodatkowaniu podatkiem dochodowym. W takiej sytuacji nie będzie natomiast podlegać podatkowi od spadków i darowizn. Ważne jest, aby posiadać odpowiednią dokumentację potwierdzającą fakt otrzymania darowizny (np. umowę darowizny). Będzie to szczególnie istotne w przypadku ewentualnej kontroli ze strony urzędu skarbowego.
Korzyści podatkowe dla przedsiębiorcy udzielającego darowiznę
Okazuje się, że darowizna dokonana przez przedsiębiorcę może nieść dla niego pewne korzyści podatkowe. W przypadku przedsiębiorców opodatkowanych według skali podatkowej (PIT) istnieje możliwość dokonania odliczenia od dochodu wartości przekazanej darowizny, ale nie więcej niż 6% tego dochodu. Limit ten jest wspólny dla darowizn na cele:
- pożytku publicznego (organizacje wymienione w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, np. fundacje, stowarzyszenia). Przykłady celów to: pomoc społeczna, działalność charytatywna, ochrona zdrowia, edukacja, kultura, sport;
- kultu religijnego;
- honorowego krwiodawstwa (wartość oddanej krwi lub jej składników);
- kształcenia zawodowego (dla publicznych szkół prowadzących kształcenie zawodowe oraz publicznych placówek i centrów kształcenia zawodowego);
- odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie.
Warto też zaznaczyć, że darowizny na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą mogą być odliczone od dochodu bez limitu procentowego, nawet do 100% dochodu.
Dla przedsiębiorców opodatkowanych podatkiem liniowym (PIT) możliwość odliczenia darowizn jest ograniczona. Co do zasady, nie mogą oni odliczać darowizn od dochodu opodatkowanego liniowo. Wyjątkiem od tej reguły jest prawo do odliczenia darowizny przekazanej na cele kształcenia zawodowego publicznym szkołom prowadzącym kształcenie zawodowe oraz publicznym placówkom i centrom kształcenia zawodowego, do wysokości 6% dochodu.
W przypadku przedsiębiorców opodatkowanych ryczałtem ewidencjonowanym (PIT) mogą oni odliczyć od przychodu darowizny na cele pożytku publicznego, kultu religijnego, honorowego krwiodawstwa, kształcenia zawodowego oraz na odbudowę wymienionych warszawskich obiektów, łącznie do wysokości 6% przychodu.
Przedsiębiorcy opodatkowani CIT mogą natomiast odliczyć od podstawy opodatkowania darowizny przekazane na rzecz organizacji pożytku publicznego oraz na cele kultu religijnego i kształcenia zawodowego, łącznie do wysokości 10% dochodu. Darowizny dokonane na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą również mogą być odliczone bez limitu procentowego.
Podsumowanie
Przedsiębiorca ma prawo otrzymać darowiznę lub sam jej udzielić, bez względu na to, w jakiej formie prowadzi swoją działalność gospodarczą i co dokładnie będzie przedmiotem takiej czynności. Otrzymanie darowizny oznacza jednak konieczność dopełnienia obowiązków w zakresie podatku od spadków i darowizn. Dla darczyńcy będzie się to jednak wiązało z możliwością dokonania odliczeń podatkowych w ramach prowadzonej przez siebie działalności.
