W Polsce prawo jakim jest dodatkowy urlop osoby z niepełnosprawnością jest regulowane przez ustawę o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Pracownicy z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności mają prawo do 10 dni dodatkowego urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym. Przyjrzyjmy się szczegółowo zasadom przyznawania tego urlopu, jego wymiarowi oraz warunkom nabycia.
Podstawa prawna a dodatkowy urlop osoby z niepełnosprawnością
Dodatkowy urlop dla osób z niepełnosprawnościami przysługuje na podstawie art. 19 Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z dnia 27 sierpnia 1997 roku . Prawo to dotyczy osób z umiarkowanym oraz znacznym stopniem niepełnosprawności, zapewniając im dodatkowe 10 dni urlopu wypoczynkowego każdego roku kalendarzowego. Taki urlop jest przyznawany niezależnie od standardowego urlopu wypoczynkowego, który wynosi 20 dni dla pracowników zatrudnionych krócej niż 10 lat oraz 26 dni dla pracowników z co najmniej 10-letnim stażem pracy. Dodatkowy urlop stanowi istotne wsparcie dla osób z niepełnosprawnościami, pozwalając na lepsze zarządzanie ich czasem i możliwościami regeneracji.
Dodatkowy urlop osoby z niepełnosprawnością w pierwszym roku
Pierwszy dodatkowy urlop nabywa się po roku pracy od daty uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. Ważnym aspektem jest to, że prawo do dodatkowego urlopu nie jest związane z datą zatrudnienia, lecz z datą uzyskania orzeczenia o niepełnosprawności. Ponadto prawo do kolejnych urlopów dodatkowych nabywa się z początkiem każdego nowego roku kalendarzowego pod warunkiem ciągłości zatrudnienia. Pracownik może korzystać z tego urlopu w sposób podobny do standardowego urlopu wypoczynkowego, co daje mu większą elastyczność i komfort.
Przykład 1.
Pani Agnieszka otrzymała orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności 9 sierpnia 2024 roku.
Oznacza to, że prawo do urlopu dodatkowego nabędzie 9 sierpnia 2025 roku w wymiarze pełnych 10 dni. W kolejnym roku prawo do dodatkowego urlopu pani Agnieszka nabędzie 1 stycznia 2026 roku, o ile nadal będzie miała orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności.
Należy pamiętać, że prawo do pierwszego dodatkowego urlopu uzyskuje się po roku pracy, czyli po 12 miesiącach pozostawania w stosunku pracy. Jeśli osoba z niepełnosprawnością miała przerwy w zatrudnieniu, to prawo do pierwszego dodatkowego urlopu będzie miała po przepracowaniu (pozostawaniu w stosunku pracy) przez 12 miesięcy, czyli po zsumowaniu czasu pracy u kolejnych pracodawców.
Przykład 2.
Panu Janowi przyznano orzeczenie o niepełnosprawności 1 września 2023 roku. Mężczyzna był zatrudniony do końca 2023 roku w firmie A. Kolejne zatrudnienie w firmie B rozpoczął dopiero od 1 maja 2024 roku.
Oznacza to, że prawo do pierwszego urlopu dodatkowego nabędzie najszybciej 1 stycznia 2025 roku, jeśli pozostanie w stosunku pracy bez kolejnych przerw.
Przykład 3.
Pan Daniel otrzymał orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności 1 maja 2023 roku. Od tego czasu zmieniał pracodawcę 3-krotnie, jednak pomiędzy kolejnymi zatrudnieniami nie było przerw.
Tym samym prawo do pierwszego dodatkowego urlopu nabędzie 1 maja 2024 roku.
Dodatkowy urlop osoby z niepełnosprawnością a zatrudnienie na część etatu
Wymiar dodatkowego urlopu dla pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy jest proporcjonalny do ich wymiaru czasu pracy. Należy przy tym stosować ogólną zasadę dotyczącą urlopu dla niepełnoetatowców mówiącą o tym, że urlop ustala się w godzinach, a udziela w dniach.
Przykład 4.
Ile wynosi wymiar urlopu dodatkowego dla pracownika zatrudnionego na pół etatu?
10 dni × ½ = 5 dni
5 dni × 7 godz. = 35 godz.
Pracownikowi zatrudnionemu na pół etatu przysługuje 35 godz. dodatkowego urlopu wypoczynkowego.
Ustalenie wymiaru urlopu dodatkowego w razie zakończenia umowy w trakcie roku
W przypadku zakończenia umowy z pracownikiem w trakcie roku należy obliczyć wymiar urlopu proporcjonalnie do czasu trwania umowy w roku zakończenia umowy. Trzeba stosować zasady ogólne dotyczące urlopu wypoczynkowego. Jednak tu rodzi się wątpliwość – czy wymiar urlopu należy ustalić osobno dla urlopu wypoczynkowego i urlopu dodatkowego, czy wspólnie, po zsumowaniu wymiarów obu urlopów?
Niestety, przepisy nie wskazują rozwiązania, a Państwowa Inspekcja Pracy ma inne stanowisko w tym zakresie niż resort pracy.
PIP wskazuje na zasadę, aby wymiar każdego urlopu był ustalany odrębnie. Obecnie to stanowisko ma również swoje uzasadnienie w tym, że wymiar urlopu dodatkowego wykazywany jest w odrębnym punkcie w świadectwie pracy. Z kolei Departament Prawa Pracy MPiPS w powszechnie stosowanym stanowisku z 27 kwietnia 2011 roku w sprawie ustalania dodatkowego urlopu wypoczynkowego dla niepełnosprawnych pracowników wskazuje, że wymiar urlopu powinien być ustalany od sumy wymiarów obu urlopów.
Przykład 5.
Pani Anna jest zatrudniona na cały etat i ma prawo do 26 dni urlopu wypoczynkowego oraz 10 dni urlopu dodatkowego. Z końcem sierpnia umowa o pracę zostaje rozwiązana. Ile wynosi wymiar urlopu pani Anny?
Według stanowiska PIP:
26 dni : 12 miesięcy × 8 miesięcy = 17,33 dni ≈ 18 dni; 18 dni × 7 godz. = 126 godz.
10 dni : 12 miesięcy × 8 miesięcy = 6,67 dni ≈ 7 dni; 7 dni × 7 godz. = 49 godz.
Łącznie 25 dni, czyli 175 godz.
Wg MPiPS:
26 dni + 10 dni = 36 dni
36 dni : 12 miesięcy × 8 miesięcy = 24 dni
24 dni × 7 godz. = 168 godz.
Powszechną praktyką jest przyjmowanie wyliczeń urlopu zawsze na korzyść pracownika, co dodatkowo może argumentować za stosowaniem obliczeń według stanowiska PIP.
Zmiana stopnia niepełnosprawności a prawo do dodatkowego urlopu
Zmiana stopnia niepełnosprawności, np. z umiarkowanego na lekki lub odwrotnie, wpływa na prawo do dodatkowego urlopu. Jeśli pracownikowi zmieni się stopień niepełnosprawności przed nabyciem prawa do dodatkowego urlopu, traci on prawo do tego urlopu w przyszłych latach. W przypadku gdy zmiana nastąpi po nabyciu prawa do urlopu, pracownik zachowuje prawo do już nabytego dodatkowego urlopu, ale nie uzyska go ponownie w kolejnych latach, dopóki nie powróci do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności. Natomiast, jeśli ponownie uzyska umiarkowany stopień niepełnosprawności, prawo do dodatkowego urlopu zostanie przywrócone bez konieczności ponownego przepracowania całego roku. Takie regulacje mają na celu zapewnienie ciągłości praw pracowniczych i dostosowanie ich do zmieniających się warunków zdrowotnych pracowników.
Przykład 6.
Pani Jadwiga od kilku lat miała orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, w związku z czym przysługiwał jej dodatkowy urlop w wymiarze 10 dni. Dzięki intensywnej rehabilitacji i leczeniu jej stan poprawił się na tyle, że zmieniono jej orzeczenie o niepełnosprawności na stopień lekki. Zmiana ta nastąpiła 9 sierpnia 2024 roku. Pani Jadwiga nabyła prawo do dodatkowego urlopu w wymiarze 10 dni w 2024 roku. Jednak w 2025 roku utraci to prawo i będzie jej przysługiwał jedynie podstawowy urlop wypoczynkowy. Co ważne, jeśli w przyszłości ponownie otrzyma orzeczenie o umiarkowanym lub ciężkim stopniu niepełnosprawności, nabędzie prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego bez okresu rocznego wyczekiwania.
Udzielanie urlopu dodatkowego
Dodatkowy urlop wypoczynkowy dla osób z niepełnosprawnościami jest udzielany na takich samych zasadach jak standardowy urlop wypoczynkowy. Oznacza to, że powinien on być udzielany zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, zapewniając pracownikowi możliwość nieprzerwanego wypoczynku. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić prawo do dodatkowego urlopu przy planowaniu rocznego harmonogramu urlopów i musi dbać o to, by pracownik mógł skorzystać z tego uprawnienia w dogodnym dla siebie terminie. Zapewnienie pracownikom odpowiednich warunków do korzystania z urlopów jest kluczowe dla ich efektywności i zdrowia.
Urlop dodatkowy w świadectwie pracy
Informacja o wykorzystanym dodatkowym urlopie powinna być zamieszczona w świadectwie pracy pracownika. W świadectwie pracy odrębnie należy wykazać wymiar wykorzystanego urlopu wypoczynkowego (w pkt 6.2.) oraz wymiar urlopu dodatkowego dla osoby niepełnosprawnej (w pkt. 6.12.). Te informacje ułatwią przyszłym pracodawcom oraz samym pracownikom ustalanie przysługujących im praw w nowych miejscach pracy. Dokładne prowadzenie dokumentacji i informowanie o nabytych prawach jest kluczowe dla transparentności i prawidłowego rozliczania urlopów.
Dodatkowy urlop osoby z niepełnosprawnością - podsumowanie
Dodatkowy urlop osoby z niepełnosprawnością to uprawnienie, które ma na celu zapewnienie odpowiedniego wsparcia i warunków pracy dla pracowników z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności. Pracodawcy powinni być świadomi tych przepisów i dokładnie ich przestrzegać, aby wspierać swoich pracowników w efektywnym i bezpiecznym wykonywaniu obowiązków zawodowych. Zapewnienie odpowiednich warunków do korzystania z dodatkowego urlopu ma ogromne znaczenie dla zdrowia i satysfakcji zawodowej pracowników, co przekłada się na ich produktywność i zaangażowanie w pracy.
