Wśród uprawnień osób niepełnosprawnych, ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych wymienia dodatkowy urlop wypoczynkowy, określając jednocześnie warunki jego nabycia i utraty.
Dodatkowy urlop wypoczynkowy niepełnosprawnego
Zgodnie z art. 19 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.
Dodatkowy urlop nie przysługuje osobie uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów. Jeżeli wymiar urlopu dodatkowego przysługującego na podstawie innych przepisów jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy określony w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Przykładowo wymienić można następujące urlopy dodatkowe uregulowane przepisami innych ustaw:
- prawo sędziego i kuratora zawodowego do corocznego urlopu dodatkowego w wymiarze 6 dni roboczych po dziesięciu latach pracy i 12 dni roboczych – po piętnastu latach pracy (art. 92 § 1 ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych i art. 16 ust. 1 ustawy o kuratorach sądowych);
- prawo pracownika socjalnego – zatrudnionego w ośrodku pomocy społecznej, centrum usług społecznych lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie, do którego obowiązków należy praca socjalna oraz przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych, jeżeli przepracował nieprzerwanie i faktycznie co najmniej 5 lat – do dodatkowego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 10 dni roboczych, raz na dwa lata (art. 121 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej).
Zestawiając treść przepisów dotyczących wyżej wymienionych zawodów, można zauważyć, że uregulowania ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych są – w aspekcie urlopu dodatkowego – korzystniejsze od przepisów ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych tylko w odniesieniu do osób z 15-letnim stażem pracy, którym pierwsza z tych ustaw przyznaje prawo do 12-dniowego urlopu wypoczynkowego. Natomiast przepisy ustawy o pomocy społecznej są w omawianym zakresie zawsze mniej korzystne od przepisów dotyczących niepełnosprawnych, gdyż prawo do urlopu przyznają tylko raz na dwa lata.
Przykład 1.
Sędzia mający staż pracy, który wynosi 11 lat, jest osobą niepełnosprawną w stopniu umiarkowanym. W związku z tym, że w zakresie prawa do urlopu dodatkowego korzystniejsza jest dla niego regulacja zawarta w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (10 dni urlopu dodatkowego) od unormowań ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (6 dni urlopu dodatkowego), sędziemu przysługuje korzystniejszy, roczny urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni.
W jaki sposób udziela się dodatkowego urlopu wypoczynkowego?
Urlopu dodatkowego udziela się na takich samych zasadach, jak „zwykłego” urlopu wypoczynkowego, o którym mowa w Kodeksie pracy. Jest on zatem udzielany w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Przy udzielaniu urlopu jeden jego dzień odpowiada 8 godzinom pracy (albo innej, niższej dobowej normie czasu pracy, wynikającej z odrębnych przepisów). Udzielenie pracownikowi urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy jest dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop (art. 1542 kp).
W związku z powyższym przy udzielaniu urlopu wypoczynkowego obejmującego urlop zwykły (kodeksowy) i urlop dodatkowy (dla niepełnosprawnego), roczny, łączny wymiar urlopu jest sumą wymiarów zwykłego i dodatkowego, i wynosi:
- 30 dni (20 dni + 10 dni) – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
- 36 dni (26 dni + 10 dni) – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Dzień nabycia prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego
Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego pracownik nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia go do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
Pierwszy dodatkowy urlop osoba niepełnosprawna nabywa w całości, nawet jeżeli uzyska do niego prawo pod koniec danego roku. Prawo do kolejnego dodatkowego urlopu wypoczynkowego osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nabywa 1 stycznia każdego roku kalendarzowego, o ile pozostaje w zatrudnieniu.
Zgodnie z poglądem Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych (http://www.niepelnosprawni.gov.pl), nabycie prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego jest niezależne od momentu przedstawienia pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Biuro powołuje się na wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 29 czerwca 2005 roku (II PK 339/04), w którym stwierdzono, że prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu.
Inni komentatorzy uważają jednak, że w obecnym stanie prawnym pogląd ten stracił aktualność i okres roku, jaki musi upłynąć do dnia nabycia prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, należy liczyć od dnia przekazania pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności. Jeżeli więc pracownik przedstawi pracodawcy orzeczenie o niepełnosprawności dopiero po znacznym czasie od jego uzyskania, nie nabędzie prawa do dodatkowego urlopu za okres między wydaniem orzeczenia a przekazaniem go pracodawcy.
Niewątpliwie interpretacja Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych jest korzystniejsza dla pracownika, a zatem bezpieczniejsza z punktu widzenia ryzyka powstania sporu między stronami stosunku pracy. Jednak coraz częściej prezentowane są opinie opowiadające się za drugą interpretacją.
Przykład 2.
Pracownik otrzymał orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności 16 stycznia 2020 roku, jednak przekazał je pracodawcy dopiero 9 marca 2020 roku.
W związku z tym:
- zgodnie z interpretacją Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, prawo do pierwszego urlopu dodatkowego pracownik nabył w 16 stycznia 2021 roku;
- zgodnie z drugą zaprezentowaną wyżej interpretacją prawo do pierwszego urlopu dodatkowego pracownik nabył 9 marca 2021 roku.
Utrata statusu niepełnosprawnego a dodatkowy urlop
Jeżeli osoba zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności traci status niepełnosprawnego, względnie zostaje zaliczona do lekkiego stopnia niepełnosprawności, nie traci prawa:
- do urlopu dodatkowego, które nabyła wcześniej
- ani do obniżenia wymiaru tego urlopu.
Nie ma bowiem podstawy prawnej, która pozwalałaby obniżyć wcześniej nabyty urlop dodatkowy.
Przykład 3.
Posiadane przez pracownika orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, na podstawie którego nabył on prawo do urlopu dodatkowego w 2021 roku, było ważne do 20 kwietnia 2021 roku. Pracownik nie przekazał pracodawcy orzeczenia dotyczącego kolejnego okresu, ponieważ przestał być osobą niepełnosprawną. Prawo do urlopu dodatkowego na 2021 rok pracownik nabył z początkiem tego roku. Pomimo utraty statusu niepełnosprawnego pracownikowi należy udzielić w 2021 roku urlopu dodatkowego w pełnym wymiarze (oczywiście, jeżeli nie zajdą przesłanki do udzielenia urlopu w wymiarze proporcjonalnym, zgodnie z art. 1551 kp, w szczególności w związku z rozwiązaniem stosunku pracy przed 31 grudnia 2021 roku).
Zgodnie z art. 14 Kodeksu pracy pracownik ma prawo do wypoczynku, który zapewniają przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych. W przypadku osób niepełnosprawnych dodatkowy urlop wypoczynkowy ma umożliwiać lepszą regenerację sił pracownika ze względu na stan jego zdrowia.
