Standardowym przykładem niepłatnej przerwy w wykonywaniu pracy jest urlop bezpłatny udzielany pracownikowi na jego pisemny wniosek – na podstawie art. 174 Kodeksu pracy (kp). Urlop taki nie tylko nie ma odpłatnego charakteru, nie wlicza się go również do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Okazuje się jednak, że prawo przewiduje szczególne rodzaje urlopów bezpłatnych, do których mają zastosowanie odmienne zasady niż wyżej wspomniane. Jakie zatem okresy niewykonywania pracy zaliczamy do tego typu urlopów – wyjaśniamy w artykule.
Urlop bezpłatny udzielony pracownikowi w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy
Zgodnie z art. 1741 § 1 kp za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.
Szczególny charakter tego rozwiązania polega na tym, że pracownik podejmujący zatrudnienie u nowego pracodawcy na podstawie porozumienia między pracodawcami w dalszym ciągu pozostaje u macierzystego pracodawcy w zatrudnieniu, jednak stosunek pracy ulega zawieszeniu.
Udzielenie urlopu bezpłatnego na podstawie powołanego przepisu jest dopuszczalne także w odniesieniu do pracodawców współpracujących, jeśli do wykonania zadań jednego z nich potrzebne jest na określony czas wsparcie kadrowe drugiego pracodawcy.
Podstawą zatrudnienia pracownika u innego pracodawcy jest:
- porozumienie zawarte między pracodawcami, w którym powinno się ustalić okres udzielenia urlopu bezpłatnego, wysokość wynagrodzenia i rodzaj wykonywanej pracy, co jest niezbędne do podjęcia decyzji przez pracownika w przedmiocie udzielenia mu omawianego urlopu;
- udzielenie pracownikowi urlopu bezpłatnego przez macierzystego pracodawcę;
- odrębna umowa o pracę albo umowa cywilnoprawna zawarta pomiędzy pracownikiem i nowym pracodawcą.
Urlop bezpłatny pracownika młodocianego uczęszczającego do szkoły dla pracujących
Art. 205 § 4 kp przewiduje, że pracodawca jest obowiązany – na wniosek młodocianego, ucznia szkoły dla pracujących – udzielić mu w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie z urlopem wypoczynkowym 2 miesięcy.
Okres powyższego urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Urlop wychowawczy
Szczególnym rodzajem urlopu bezpłatnego jest urlop wychowawczy udzielany na podstawie art. 186 § 1 kp. Zgodnie z tym przepisem pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, przy czym do 6-miesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.
Co do zasady urlop wychowawczy jest bezpłatny, jednak osoby spełniające określone wymogi wynikające z przepisów o świadczeniach rodzinnych mogą ubiegać się o przyznanie im zasiłku wychowawczego.
Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Urlop bezpłatny dla pracownika powołanego do pełnienia terytorialnej służby wojskowej i dla żołnierza rezerwy oraz udzielany na czas pełnienia dobrowolnej służby wojskowej
Jak wynika z art. 305 ust. 1 Ustawy z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, pracodawca udziela pracownikowi powołanemu do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie – z wyjątkiem służby pełnionej jednorazowo w czasie lub dniu wolnym od pracy – urlopu bezpłatnego na okres trwania tej służby.
Urlopu bezpłatnego udziela się na wniosek, przy czym, gdy wezwanie wydano w trybie natychmiastowego stawiennictwa, podstawą przyznania powyższego urlopu jest zawiadomienie szefa wojskowego centrum rekrutacji.
W czasie trwania urlopu bezpłatnego pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia (art. 305 ust. 3 ustawy o obronie Ojczyzny).
Powyższe zasady udzielania urlopu bezpłatnego znajdują odpowiednie zastosowanie również w odniesieniu do żołnierza rezerwy.
W myśl art. 304 ust. 1 ustawy o obronie Ojczyzny osobie pozostającej w stosunku pracy i odbywającej szkolenie w ramach dobrowolnej służby wojskowej (art. 143 ust. 2), udziela się urlopu bezpłatnego na czas trwania szkolenia.
Pracownikowi, który w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej, z wyłączeniem zawodowej służby wojskowej i zasadniczej służby wojskowej, podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy.
Urlop bezpłatny udzielony pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy
Pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika, przysługuje – na wniosek organizacji związkowej – prawo do urlopu bezpłatnego (art. 25 ust. 1 Ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych).
Pracownikowi, który po upływie urlopu bezpłatnego lub wygaśnięciu mandatu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej, stawi się do pracy w terminie przewidzianym w art. 74 kp (chodzi w tym przypadku o 7-dniowy termin), okres urlopu bezpłatnego wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Urlop bezpłatny udzielony osobie skierowanej do pracy przy zwalczaniu epidemii
Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi pracownicy podmiotów leczniczych, osoby wykonujące zawody medyczne oraz osoby, z którymi podpisano umowy na wykonywanie świadczeń zdrowotnych, mogą być skierowani do pracy przy zwalczaniu epidemii. Do takiej pracy mogą być skierowane także inne osoby, jeżeli ich skierowanie jest uzasadnione aktualnymi potrzebami podmiotów kierujących zwalczaniem epidemii.
Decyzja o skierowaniu do pracy przy zwalczaniu epidemii stwarza obowiązek pracy przez okres do 3 miesięcy w podmiocie leczniczym lub w innej jednostce organizacyjnej wskazanych w decyzji.
Okres urlopu bezpłatnego zalicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u tego pracodawcy.
Urlop bezpłatny dla nauczyciela mianowanego w związku z przeniesieniem do miejscowości stałego zamieszkania współmałżonka
Jak wynika z art. 70 ust. 1 Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela, nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania, który wniósł podanie o przeniesienie do miejscowości będącej miejscem stałego zamieszkania współmałżonka, jeżeli podanie o przeniesienie nie może być uwzględnione z powodu niemożności zatrudnienia go w zawodzie nauczycielskim w miejscu stałego zamieszkania współmałżonka, dyrektor szkoły udziela urlopu bezpłatnego.
Powyższy urlop nie może przekroczyć 2 lat, a jeżeli w tym okresie nauczyciel nie podjął ponownie pracy, stosunek pracy ulega rozwiązaniu.
Urlopy bezpłatne radnych
Osoba wybrana na radnego samorządu gminnego przed przystąpieniem do wykonywania mandatu obowiązana jest złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy. Urlop bezpłatny przyznawany jest na czas sprawowania mandatu oraz okres 3 miesięcy po jego wygaśnięciu – bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy.
Podobnie jest w przypadku radnego samorządu województwa, który przed uzyskaniem mandatu pozostawał w stosunku pracy w urzędzie marszałkowskim lub był zatrudniony na stanowisku kierownika wojewódzkiej samorządowej jednostki organizacyjnej w tym województwie, w którym uzyskał mandat. Taka osoba jest obowiązana złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, przed złożeniem ślubowania. Radny otrzymuje urlop bezpłatny na okres sprawowania mandatu oraz 3 miesięcy po jego wygaśnięciu.
Ponadto radny samorządu powiatowego, który przed uzyskaniem mandatu wykonywał pracę w ramach stosunku pracy w starostwie powiatowym lub pełnił funkcję kierownika jednostki organizacyjnej tego powiatu, w którym uzyskał mandat, obowiązany jest złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, przed złożeniem ślubowania. Radny otrzymuje urlop bezpłatny na okres sprawowania mandatu, przy czym urlop ten jest przyznawany bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy.
Szczególne rodzaje urlopów bezpłatnych – podsumowanie
Do szczególnych urlopów bezpłatnych zalicza się z pewnością urlop udzielony pracownikowi w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy. Do takiej kategorii urlopów należy także włączyć urlop pracownika młodocianego uczęszczającego do szkoły dla pracujących i urlop wychowawczy. Istnieją ponadto urlopy tego typu udzielane na podstawie przepisów pozakodeksowych, np. urlop dla pracownika powołanego do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli z wyboru wynika obowiązek wykonywania tej funkcji w charakterze pracownika, oraz urlop osoby skierowanej do pracy przy zwalczaniu epidemii, a także urlopy radnych.
