Pracownik, który jest jednocześnie rodzicem, może korzystać z różnego rodzaju przywilejów przewidzianych w prawie pracy. Jednym z takich uprawnień jest urlop wychowawczy. Warto wiedzieć, kiedy przysługuje pracownikowi, jaki jest tego wymiar dla jednego rodzica oraz jakie skutki niesie skorzystanie z niego.
Komu przysługuje urlop wychowawczy?
O udzielenie urlopu wychowawczego może starać się pracownik, który posiada co najmniej 6-miesięczny staż pracy. Nie chodzi tu o okres zatrudnienia w jednym zakładzie pracy, a o łączny staż zatrudnienia na podstawie umowy o pracę również u innych pracodawców. Urlop na sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem nie przysługuje osobom zatrudnionym na podstawie umowy zlecenie czy umowy o dzieło. Jest to przywilej przewidziany wyłącznie dla stosunku pracy.
Wymiar urlopu wychowawczego
Pula 36 miesięcy mogłaby być określana „35+1” – tak bowiem wygląda podział na wyłączne i wspólne prawo do wykorzystania urlopu. Oznacza to, że jeden rodzic może wykorzystać maksymalnie 35 miesięcy urlopu, a drugiemu przysługuje prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego. Nie ma możliwości oddania swojej części drugiemu rodzicowi – jeśli nie zostanie wykorzystany, wówczas przepada.
Wyjątkową sytuacją jest śmierć drugiego rodzica lub pozbawienie go praw rodzicielskich (dotyczy to również rodziców, których prawa rodzicielskie zostały ograniczone lub zawieszone). Jeśli z perspektywy prawnej lub technicznej dzieckiem może się opiekować tylko jeden rodzic, przysługuje mu prawo do 36 miesięcy urlopu wychowawczego. Zasady określania limitu urlopu wychowawczego są jednakowe dla wszystkich bez względu na to, czy dziecko jest zdrowe, czy niepełnosprawne.
Urlop wychowawczy a wiek dziecka
Zgodnie z art. 186 § 2 Kodeksu pracy rodzice mają możliwość wykorzystania urlopu wychowawczego do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. W przypadku dzieci niepełnosprawnych ten okres wydłuża się do 18. roku życia dziecka. Co ważne, urlop ten nie musi być wykorzystany w całości, może zostać podzielony na maksymalnie 5 części.
Wniosek o urlop wychowawczy
Według aktualnych obowiązujących przepisów, wniosek należy złożyć pracodawcy 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Jeśli pracownik nie zachował określonego terminu na złożenie wniosku urlopowego, pracodawca zobowiązany jest udzielić tego urlopu najpóźniej do 21. dnia od złożenia wniosku przez pracownika. W przypadku rezygnacji z planowanego urlopu wychowawczego pracownik może wycofać wniosek urlopowy, jednak nie później niż 7 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu.
Rozliczenie składek za pracownika na urlopie wychowawczym
Urlop wychowawczy jest urlopem, za okres którego pracownik nie otrzyma wynagrodzenia ani zasiłku. Jednakże w czasie korzystania z tego uprawnienia składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz zdrowotne pracownika są finansowane z budżetu państwa.
Podstawa wymiaru składek na urlopie wychowawczym stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie należne za 12 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu. Tak ustalona podstawa nie może być:
- wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (podstawa dla dużego ZUS),
- niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
W przypadku pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy, którzy mają zagwarantowane minimalne wynagrodzenie, podstawę wymiaru składki z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym stanowić powinna kwota minimalnego wynagrodzenia. Dla niepełnoetatowców z ustalonym proporcjonalnie najniższym wynagrodzeniem kwota podstawy nie może być niższa od 75% minimalnego wynagrodzenia.
Przykład 1.
Pani Urszula jest zatrudniona na pełny etat, a jej wynagrodzenie jest równe płacy minimalnej. W grudniu 2023 r. rozpoczęła urlop wychowawczy. Podstawa naliczania składek w jej przypadku będzie równa:
- 3600 zł za grudzień 2023 r.
- 4242 zł od stycznia 2024r,
- 4300 zł od lipca 2024r.
Przykład 2.
Pani Joanna pracuje na pół etatu jako pomoc biurowa. Ma przy tym zapewnione minimalne wynagrodzenie proporcjonalnie do wymiaru etatu, czyli 2121 zł. W lipcu 2024 pani Joanna planuje przejść na urlop. Podstawa wymiaru składek na urlopie wychowawczym nie może być niższa niż 75% wynagrodzenia, zatem składki z budżetu państwa w 2024 roku będą ustalone od kwoty 3225 zł.
Istotne jest to, że w razie zmiany etatu przy ustalaniu podstawy z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających urlop wychowawczy przyjmuje się do niej pensję należną zarówno przed, jak i po zmianie wymiaru czasu pracy.
Praca w trakcie urlopu wychowawczego
W czasie korzystania z urlopu wychowawczego pracownik może podjąć pracę u swojego lub innego pracodawcy, pod warunkiem, że nie będzie kolidowała ze sprawowaniem opieki nad dzieckiem.
Składki z budżetu państwa finansowane są jedynie w przypadku, gdy oprócz urlopu wychowawczego pracownik nie ma innego tytułu do objęcia ubezpieczeniami. Podjęcie pracy zarobkowej w czasie urlopu wychowawczego będzie skutkowało zaprzestaniem opłacania składek z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem i koniecznością objęcia takiej osoby wszystkimi ubezpieczeniami obowiązkowymi z tytułu zatrudnienia.
Urlop wychowawczy może zostać przerwany w każdym czasie pod warunkiem, że pracownik uzyska zgodę pracodawcy. Jeśli podwładny nie dostanie pozwolenia na podjęcie pracy w dowolnym momencie, to powinien powiadomić swój zakład pracy najpóźniej 30 dni przed planowaną datą rezygnacji z urlopu wychowawczego.
Ponadto pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy do co najmniej połowy etatu na okres, w którym mógłby wykorzystywać urlop wychowawczy. Wniosek taki składa się co najmniej 21 dni przed podjęciem pracy.
Pracodawca nie może zakończyć stosunku pracy z osobą, która złożyła wniosek o:
- urlop wychowawczy – do czasu zakończenia urlopu,
- obniżenie etatu – do dnia powrotu do standardowego wymiaru czasu pracy, jednak nie dłużej niż przez 12 miesięcy.
Urlop wychowawczy pomniejsza wymiar urlopu wypoczynkowego
Limit urlopu wypoczynkowego przysługujący na dany rok kalendarzowy może być pomniejszony proporcjonalnie o urlop wychowawczy, jeśli:
- urlop ten trwał co najmniej 1 miesiąc,
- pracownik powraca z tego urlopu w trakcie roku.
Urlopu wypoczynkowego nie pomniejsza się w roku, w którym pracownik rozpoczyna urlop wychowawczy.
Przykład 3.
Pani Magda przebywa na urlopie wychowawczym od 16 czerwca 2023 r. do 30 czerwca 2024 r. Roczny wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi 26 dni. Urlop wypoczynkowy przysługuje jej w wysokości:
- 26 dni za 2023 rok, gdyż prawo do urlopu nabywa się z góry na początku danego roku,
- 13 dni za 2024 rok, w którym powraca do pracy, gdyż zgodnie z przepisami, w takim przypadku urlop nalicza się proporcjonalnie do okresu przepracowanego (26 dni / 12 miesięcy x 6 miesięcy).
Urlop wychowawczy – podsumowanie
Pracownicy wykorzystujący urlop wychowawczy mogą znaleźć zarówno plusy, jak i minusy tego rozwiązania. Jednakże jeśli rodzic chce przedłużyć okres przebywania ze swoją pociechą, to warto przemyśleć taką możliwość. Tu trzeba mieć również na uwadze, że za okres korzystania z wychowawczego pracownik nie otrzymuje żadnych środków do życia – ani od pracodawcy, ani od ZUS.
