Polski Ład wprowadził nowość, możliwe stało się odliczenie od dochodu opłaconych składek członkowskich w związkach zawodowych. Warto zatem przyjrzeć się bliżej zasadom, na jakich podatnicy będący członkami związków zawodowych mogą pomniejszać dochód podatkowy.
Składki członkowskie w związkach zawodowych
Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu do projektu ustawy, celem wprowadzenia możliwości odliczania składek członkowskich było zwiększenie zainteresowania obywateli członkostwem w związkach zawodowych. Ulga ta ma zachęcać pracowników do angażowania się w działalność na rzecz poprawy warunków pracy, a także przyczynić się do budowania nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego i rozwoju dialogu społecznego.
Przypomnijmy zatem, że zgodnie z ustawą o związkach zawodowych związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji. Organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe.
Co do zasady prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych przysługuje osobom wykonującym pracę zarobkową.
Podstawową rolą i zadaniem związków zawodowych jest negocjowanie układów zbiorowych oraz porozumień zbiorowych, a także do prowadzenia zbiorowych sporów pracy.
Dlatego też członkostwo w związkach zawodowych wpływa na warunki pracy wszystkich pracowników.
Prawa i obowiązki członków związku zawodowego szczegółowo regulują przepisy statutu. Jednym z obowiązków członka związku jest opłacanie składek członkowskich.
Jak możemy przeczytać w art. 33(1) ustawy o związkach zawodowych, pracodawca, na pisemny wniosek zakładowej organizacji związkowej i za pisemną zgodą osoby wykonującej pracę zarobkową, jest obowiązany pobierać z wynagrodzenia tej osoby składkę związkową w zadeklarowanej przez nią wysokości.
Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie przekazywać kwoty pobranych składek związkowych na rachunek bankowy lub rachunek w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej wskazany przez zakładową organizację związkową.
Niedopełnienie tego obowiązku zagrożone jest karą grzywny lub karą ograniczenia wolności.
Odliczenie od dochodu opłaconych składek członkowskich - zasady
Od 1 stycznia 2022 roku podatnicy będący członkami związku zawodowego mają prawo odliczenia od dochodu zapłaconych w roku podatkowym składek na rzecz związku zawodowego.
Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt 2c ustawy o PIT odliczeniu od dochodu podlegają składki członkowskie opłacone w danym roku podatkowym, jednak nie więcej niż 500 zł. Nadwyżka ponad kwotę 500 zł nie będzie zatem już podlegać odliczeniu.
Z powyższego wynika zatem, że odliczenie ma charakter limitowany kwotą 500 zł w skali roku. Ponadto podkreślenia wymaga, że odliczenie odbywa się od dochodu, a nie od podatku.
Dodatkowo zwróćmy uwagę, że muszą to być składki opłacone w danym roku, a nie jedynie składki należne wobec związku zawodowego.
Ponadto w myśl art. 26 ust. 6g ustawy o PIT odliczenia dokonuje się w zeznaniu rocznym. To powoduje, że nie jest możliwe odliczenie opłaconych składek członkowskich w trakcie roku w miesięcznych zaliczkach na podatek.
Dodatkowo warto także przyjrzeć się kwestii odpowiedniego udokumentowania wydatku. Jak podaje art. 26 ust. 7 pkt 5 ustawy o PIT, wysokość wydatku na składki członkowskie w związkach zawodowych ustala się na podstawie dowodu wpłaty składek członkowskich na rzecz związku zawodowego, z którego wynikają co najmniej:
- dane identyfikujące członka związku zawodowego dokonującego wpłaty;
- nazwa organizacji związkowej, na której rzecz dokonano wpłaty;
- tytuł i data wpłaty;
- kwota wpłaconych składek;
- w przypadku składek potrącanych przez pracodawcę – oświadczenie organizacji związkowej o wysokości pochodzących od podatnika składek.
Podatnik nie ma obowiązku powyższych dowodów wpłaty dołączać do zeznania podatkowego. Dokumenty te trzeba okazać na wezwanie organu podatkowego, który dokonywać będzie weryfikacji prawa do odliczenia.
Przepisy dotyczące możliwości odliczenia opłaconych składek członkowskich w związkach zawodowych weszły w życie od 1 stycznia 2022 roku, to oznacza, że pierwszego odliczenia można dokonać w zeznaniu PIT składanym za 2022 rok w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym.
Ponadto należy zaznaczyć, że odliczeniu podlegają wyłącznie składki członkowskie opłacone w związkach zawodowych, ale już nie w organizacjach społecznych.
Powyższe uprawnienie funkcjonowało do 2003 roku, kiedy możliwe było odliczenie od dochodu składek zapłaconych na rzecz organizacji społecznych, których członkostwo jest obowiązkowe. Ulgą objęte były zatem składki płacone przez podatników zrzeszonych w samorządach zawodowych, gdzie członkostwo jest niezbędne do uzyskania prawa do wykonywania danego zawodu.
Odliczenie z tego tytułu zostało zlikwidowane, począwszy od 1 stycznia 2004 roku.
Przykład 1.
Pracownik będący farmaceutą w 2022 roku opłacił składki członkowskie na rzecz samorządu zawodowego w kwocie 500 zł. W tym przypadku nie przysługuje mu prawo do odliczenia opłaconej kwoty od dochodu w zeznaniu rocznym.
Przykład 2.
Pracownik zakładu produkcyjnego w 2022 roku przystąpił do związku zawodowego i w 2022 roku opłacił z tego tytułu składki członkowskie w kwocie 600 zł. To oznacza, że w zeznaniu rocznym składanym za 2022 roku od podstawy opodatkowania będzie mógł odliczyć kwotę 500 zł.
Przechodząc do podsumowania, należy zastanowić się, czy zaproponowane przez ustawodawcę rozwiązanie faktycznie zachęci pracowników do wstępowania do związków zawodowych. Przede wszystkim wspomniana ulga podlega odliczeniu od dochodu, a nie od podatku. Kwota odliczenia również nie jest duża. Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem byłoby zaproponowanie odliczenia kwoty opłaconych w roku podatkowym składek od podatku.
