Czynność prawna w postaci zniesienia współwłasności może podlegać opodatkowaniu podatkiem PCC. Czy zatem opodatkowanie PCC zniesienia współwłasności jest obowiązkowe? W niniejszym artykule zastanowimy się, czy obowiązek podatkowy w tym zakresie występuje również w przypadku, gdy do zniesienia współwłasności dochodzi pomiędzy małżonkami.
Opodatkowanie PCC zniesienia współwłasności między małżonkami
Współwłasność jest instytucją prawa cywilnego uregulowaną w przepisach Kodeksu cywilnego.
Zgodnie z art. 195 Kodeksu cywilnego własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność). W myśl art. 196 § 1 kc współwłasność jest albo współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną. Współwłasność łączną regulują przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika.
Przykładem współwłasności łącznej jest wspólność małżeńska regulowana przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Zgodnie z art. 210 § 1 Kodeksu cywilnego każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć. Jednakże w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze pięć lat; przedłużenie można ponowić.
Sposoby wyjścia ze stanu współwłasności regulują postanowienia art. 211 i art. 212 Kodeksu cywilnego.
W świetle wyżej powołanych przepisów zniesienie współwłasności może nastąpić w drodze umowy między współwłaścicielami albo, w braku zgody między nimi, na podstawie orzeczenia sądu.
- podział rzeczy wspólnej, czyli np. podzielenie jednej nieruchomości na kilka mniejszych (tzw. podział fizyczny);
- przyznanie rzeczy jednemu lub niektórym ze współwłaścicieli;
- sprzedaż rzeczy wspólnej (tzw. podział cywilny).
Zniesienie współwłasności na gruncie prawa podatkowego
Przepis art. 1 ust. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych zawiera zamknięty katalog czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy podatkowi temu podlegają następujące czynności cywilnoprawne:
- umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych;
- umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku;
- umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy;
- umowy dożywocia;
- umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat;
- ustanowienie hipoteki;
- ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności;
- umowy depozytu nieprawidłowego;
- umowy spółki.
Ustawodawca wprowadził zasadę enumeratywnego określenia czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Z treści przywołanego przepisu wynika zasada, że opodatkowaniu podlegają wyłącznie czynności cywilnoprawne tam wymienione. Czynności te, stosownie do art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych, obejmują również zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat.
W konsekwencji przepisy regulują opodatkowanie podatkiem od czynności cywilnoprawnych wyłącznie takich umów o zniesienie współwłasności, z którymi związane są spłaty lub dopłaty.
To powoduje, że jeżeli pomiędzy małżonkami dochodzi do zniesienia współwłasności, gdzie nie występują żadne spłaty ani dopłaty, to taka czynność w ogóle nie podlega opodatkowaniu podatkiem PCC.
W innym wypadku obowiązek podatkowy ciąży na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział we współwłasności. Podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności. Stawka podatku PCC wynosi 2%.
Przykład
Pan Tomasz oraz pani Katarzyna są małżeństwem (rozdzielność majątkowa) i posiadają wspólnie nieruchomość o wartości 200 000 zł w częściach równych. Postanowili dokonać odpłatnego zniesienia współwłasności na rzecz pana Tomasza. Pani Katarzyna za swój udział ma otrzymać od męża 70 000 zł. Jak kształtuje się obowiązek podatkowy w podatku PCC?
Podatnikiem z tytułu podatku PCC jest pan Tomasz jako osoba nabywająca udział ponad swoją dotychczasową współwłasność. Przy czym podstawą opodatkowania będzie wartość rynkowa udziału, czyli 100 000 zł, a nie kwota faktycznie zapłacona za udział. Podatek PCC według stawki 2% zostanie zatem obliczony od kwoty 100 000 zł. W przypadku gdy do zniesienia współwłasności dochodzi w formie aktu notarialnego, płatnikiem podatku PCC jest notariusz, który pobiera podatek od podatnika i wpłaca go do właściwego US.
Podział majątku wspólnego małżonków nie podlega opodatkowaniu PCC
Zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Wspólność ustawową charakteryzują dwie podstawowe cechy: jest to wspólność dorobku i wspólność o charakterze łącznym. Z powyższego przepisu wynika również, że wspólność majątkowa małżeńska oparta jest na małżeństwie jako stosunku prawnym osobistym.
Oznacza to, że ustanie małżeństwa, w wyniku np. orzeczenia sądu rozwiązującego je, powoduje ustanie tej wspólności z mocy prawa.
Jak możemy przeczytać w interpretacji Dyrektora KIS z 22 marca 2017 roku, nr 2461-IBPB-21.4514.26.2017.1.MD, podział majątku wspólnego małżonków jest instytucją typową dla prawa rodzinnego i opiekuńczego. Należy podkreślić, że podział majątku wspólnego małżonków wykazuje cechy odrębne od zniesienia współwłasności, unormowanego w Kodeksie cywilnym, i w związku z tym nie może być traktowany jako zniesienie współwłasności wymienione w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.
Podział majątku między małżonkami nie został wymieniony jako czynność podlegająca opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.
W konsekwencji nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych podział majątku, dokonany w formie aktu notarialnego, będący podstawą spłaty pieniężnej lub dopłaty pieniężnej dokonanej na skutek podziału majątku wspólnego po rozwodzie, które to rozliczenie dokonywane jest na skutek podziału majątku wspólnego i stanowi integralną część każdego rozstrzygnięcia dotyczącego podziału majątku po rozwodzie.
Ponieważ podział majątku między małżonkami nie został wymieniony jako czynność podlegająca opodatkowaniu, nie będzie miał znaczenia fakt, że przy podziale majątku wystąpi spłata pieniężna.
Podatek od czynności cywilnoprawnych pojawia się wyłącznie w tych sytuacjach, gdy dochodzi do odpłatnego (tj. związanego z koniecznością dokonania spłat lub dopłat) zniesienia współwłasności. W przypadku małżonków opodatkowaniu podatkiem PCC nie podlega natomiast podział majątku wspólnego w rozumieniu przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
