Mimo osiągnięcia pełnoletności, mało kto w wieku 18 lat staje się całkowicie samodzielny. W przeważającej liczbie przypadków młodzi ludzie mogą liczyć na finansową pomoc ze strony rodziców czy dziadków. Czasami nie są to pieniądze, a np. samochód czy mieszkanie. Niekiedy taka pomoc zostaje udzielana również przez osoby bliskie (np. partnera, przyjaciela), które jednak formalnie rodziną nie są. Mogłoby się wydawać, że jeżeli tego typu pomoc została udzielona przez osoby najbliższe, urząd skarbowy nie powinien mieć tytułu do opodatkowania wskazanych czynności. Nic bardziej mylnego! Każda darowizna może zostać obłożona podatkiem, przy czym w przypadku rodziny, podatek od darowizny zależny jest od wysokości oraz faktu jej zgłoszenia.
Otrzymanie pieniędzy, samochodu, mieszkania, czy innych wartościowych rzeczy wiąże się z koniecznością rozliczenia owego przysporzenia z urzędem skarbowym. Podatek od darowizny uregulowany został w Ustawie z o podatku od spadków i darowizn. Jest on zależny nie tylko od wielkości kwoty darowizny – wpływ na niego mają również koligacje darczyńcy z obdarowanym. W niektórych przypadkach przyjęcie darowizny może być również całkowicie zwolnione z obowiązku płacenia daniny na rzecz państwa. Czym jest darowizna? Jakim podatkiem została obarczona? Kto jest zobowiązany do jego uiszczenia? W jakich sytuacjach zostajemy zwolnieni z obowiązku podatkowego? Na te pytania odpowiemy w niniejszym artykule.
Czym jest darowizna?
Darowizna została uregulowana w art. 888 Ustawy Kodeks cywilny (dalej jako kc). Zgodnie z tym przepisem darowizna to zobowiązanie się jednego podmiotu, tj. darczyńcy, do dokonania nieodpłatnego świadczenia na rzecz innego podmiotu, tj. obdarowanego. Świadczenie to musi nastąpić kosztem majątku darczyńcy. Jednocześnie darczyńcy nie przysługuje uprawnienie do żądania jakiegokolwiek innego świadczenia ze strony obdarowanego.
W związku z faktem, że darowizna jest umową nieodpłatną, zawierana jest zazwyczaj między osobami bliskimi, które łączą silne więzi emocjonalne. Na mocy umowy, darczyńca zobowiązuje się spełnić świadczenie bezpłatnie, nie uzyskując nic w zamian: ani w sensie prawnym, ani ekonomicznym. Na obdarowanym spoczywa jedynie pozaprawny obowiązek wdzięczności względem darczyńcy.
Zgodnie z art. 890 kc umowa darowizny powinna zostać zawiązana w formie aktu notarialnego. Umowa zawarta bez zachowania tej formy staje się jednak ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Oznacza to, że w chwili przekazania przedmiotu darowizny oraz przeniesienia prawa własności na obdarowanego, nawet bez umowy notarialnej, darowizna staje się wiążąca.
Podatek od darowizny
Obowiązek podatkowy mają osoby fizyczne, które otrzymały darowiznę o wartości przekraczającej kwotę wolną od podatku od darowizn (nie mylić z kwotą wolną od podatku dochodowego!).
Co do zasady, obowiązek ten powstaje z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, natomiast jeżeli forma nie zostanie zachowana – z chwilą spełnienia świadczenia.
Jeżeli jednak nie zgłoszono nabycia do opodatkowania, a następnie stwierdzono je pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia tego pisma. Kiedy pismem tym jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. To samo dzieje się w przypadku, gdy podatnik powoła się na fakt nabycia przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej pismem – wówczas obowiązek powstaje z chwilą powołania się.
Wysokość kwot wolnych od podatku a grupy podatkowe
Ustawa o podatku od spadków i darowizn w sferze darowizn wyróżnia trzy grupy podatkowe. W zależności od grupy, do jakiej zaliczony jest obdarowany, ustalana jest kwota wolna od podatku.
- Grupa I
Do grupy I zalicza się małżonek, zstępni (potomkowie, np. dzieci, wnuki, prawnuki), wstępni (przodkowie, np. rodzice, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha oraz teściowie. W tej grupie podatkowej kwota wolna od podatku wynosi 9637 zł. Oznacza to, że w przypadku otrzymania darowizny przekraczającej kwotę 9637 zł, wymienione osoby są zobowiązane zapłacić podatek do urzędu skarbowego z tytułu darowizny.
- Grupa II
Do grupy II należą zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków oraz małżonkowie innych zstępnych. Kwota wolna od podatku w tej grupie wynosi 7276 zł.
- Grupa III
Grupa III obejmuje wszystkich innych nabywców. Kwota wolna od podatku to 4902 zł.
Obliczanie kwoty wolnej od podatku oraz zasady zgłoszenia darowizny
Przy obliczaniu kwoty wolnej od podatku należy zsumować wartość otrzymywanych darowizn od tego samego darczyńcy w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło nabycie ostatniej darowizny.
Jeżeli kwota ta przewyższy kwotę wolną od podatku dla danej grupy podatkowej, wówczas obdarowany zobowiązany jest do złożenia zeznania podatkowego o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych. Fakt dokonania darowizny należy zgłosić w odpowiednim urzędzie skarbowym, korzystając z druku SD-Z2. W przypadku grupy 0, podatnicy mają na to pół roku od daty otrzymania darowizny lub przyjęcia spadku, natomiast reszta osób jedynie miesiąc. Termin płatności podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia podatnikowi decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość podatku.
Warto pamiętać, że w sytuacji, gdy przedmiotem darowizny są pieniądze, jedynie darowizna dokonana przelewem na rachunek bankowy lub przekaz pocztowy będzie zwolniona z opodatkowania. Przekazanie gotówki do rąk nie powoduje zwolnienia. Chodzi tu o możliwość udokumentowania transakcji.
Skala podatkowa
Jak już wspomniano, wysokość podatku zależy od wysokości kwoty darowizny. Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku.
Dla I grupy podatkowej podatek wynosi:
- w przypadku kwoty do 10 278 zł – 3%;
- w przedziale od 10 278 zł do 20 556 zł – 308,30 zł i 5% nadwyżki ponad 10 278 zł;
- przy kwocie powyżej 20 556 zł – 822,20 zł i 7% nadwyżki ponad 20 556 zł.
W przypadku II grupy podatkowej, obdarowany zapłaci podatek:
- dla kwot do 10 278 zł – 7%;
- w przedziale od 10 278 zł do 20 556 zł – 719,50 zł i 9% nadwyżki ponad 10 278 zł;
- przy kwocie powyżej 20 556 zł – 1644,50 zł i 12% nadwyżki ponad 20 556 zł.
Podatnicy zakwalifikowani do III grupy podatkowej są natomiast zobowiązani do uiszczenia podatku w wysokości:
- dla kwot do 10 278 zł – 12%;
- w przedziale od 10 278 zł do 20 556 zł – 1233,40 zł i 16% nadwyżki ponad 10 278 zł;
- przy kwocie powyżej 20 556 zł – 2877,90 zł i 20% nadwyżki ponad 20 556 zł.
Co grozi za niezgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego?
Niezgłoszenie otrzymanej darowizny w urzędzie skarbowym traktowane jest jako oszustwo skarbowe. W takiej sytuacji podatnik powinien liczyć się z nałożeniem na niego tzw. podatku karnego, w wysokości 20% wartości przysporzenia.
Dodatkowo, urząd skarbowy ma prawo wszcząć wobec obdarowanego postępowanie karno-skarbowe – wówczas odpowiedzialność podatnika będzie zależna od wielkości stopnia narażenia budżetu na zmniejszenie przychodów.
Warto przy tym pamiętać, że brnięcie w zaparte, że dane przysporzenie nie jest darowizną, przy jednoczesnym braku możliwości udowodnienia źródła pochodzenia owego przysporzenia, może narazić podatnika na nałożenie na niego podatku od przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych – w wysokości 75%.
Podatek od darowizny – podsumowanie
Wielkość obowiązku podatkowego zależna jest zarówno od wysokości darowizny, jak i stopnia pokrewieństwa darczyńcy i obdarowanego. Niestety liczą się wyłącznie więzi rodzinne – fakt bliskości relacji z przyjacielem czy konkubiną lub konkubentem nie uprawnia obdarowanego do skorzystania ze zwolnienia podatkowego.
Ustawa o podatku od spadków i darowizn spośród grup podatkowych wyróżnia tzw. grupę zerową. Przynależność do tej grupy pozwala uniknąć płacenia podatku całkowicie. Ustawa nie ustanawia przy tym żadnych limitów wysokości darowizny. Jedynym warunkiem jest zgłoszenie przysporzenia we właściwym urzędzie skarbowym.
Nawet w przypadku, gdy nie ma potrzeby płacenia podatku od otrzymanej darowizny, należy pamiętać o zgłoszeniu jej do urzędu skarbowego. Niespełnienie tego obowiązku może wiązać się z nałożeniem na nierzetelnego podatnika podatku karnego wynoszącego 20% wartości przysporzenia.
