Każdy bank ocenia zdolność kredytową osób fizycznych, które ubiegają się o kredyt. Nie należą do rzadkości sytuacje, w których współkredytobiorcami są członkowie rodziny (najczęściej rodzice) celem zbudowania wiarygodności kredytowej. Dodatkowo często takie osoby spłacają całość zobowiązania kredytowego, co w naturalny sposób rodzi pytanie o podatek od darowizny. Kiedy spłata wspólnego kredytu jest darowizną?
Umowa darowizny jako podlegająca opodatkowaniu
Umowy darowizny stanowią ten rodzaj stosunków cywilnoprawnych, które nie podlegają pod ustawę PIT, lecz pod ustawę o podatku od spadków i darowizn (ustawa SD).
Zgodnie z art. 5 ustawy SD obowiązek podatkowy w takim przypadku spoczywa na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa własności.
Jednakże w kontekście rozpatrywanego przez nas problemu kluczowe staje się wyjaśnienie, w jakich sytuacjach mówimy o darowiźnie. Jeżeli bowiem nie występuje ona w danej relacji, to jednocześnie nie można mówić o podatku od darowizny.
W tym zakresie konieczne będzie odwołanie się do przepisów Kodeksu cywilnego. Tam też w art. 888 czytamy, że przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Na podstawie tej krótkiej definicji możemy wyszczególnić kilka istotnych cech umowy darowizny.
Po pierwsze jest to umowa, a więc dla ważności wymaga ona zgodnego oświadczenia woli zarówno obdarowanego, jak i darczyńcy. Pamiętajmy, że wbrew obiegowej opinii darowizna nie jest aktem jednostronnym i może zostać odrzucona przez drugą stronę, która nie wyrazi woli przyjęcia darowizny.
Po drugie jest to umowa o charakterze nieodpłatnym. Obdarowany otrzymuje bowiem określone przysporzenie majątkowe (czy to w postaci zwiększenia aktywów, czy też zmniejszenia pasywów) i nie jest zobowiązany do żadnego świadczenia wzajemnego na rzecz darczyńcy.
Po trzecie w przypadku umowy darowizny dochodzi do uszczuplenia majątku darczyńcy na rzecz majątku obdarowanego. W ten sposób zmienia się prawo własności przedmiotu darowizny.
Wspólny kredyt w świetle przepisów prawa
Wielokrotnie w języku potocznym posługujemy się zwrotem „wspólny kredyt”, jednak mało kto zastanawia się, na czym owa wspólność polega.
Po raz kolejny musimy sięgnąć do treści Kodeksu cywilnego, ponieważ będziemy analizować regulacje dotyczące zobowiązania solidarnego.
Zgodnie z art. 366 § 1 Kodeksu cywilnego kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od nich wszystkich łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z nich zwalnia pozostałych (solidarność dłużników).
Natomiast art. 366 § 2 kc podaje, że aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.
Przenosząc powyższe na grunt tematyki umowy kredytowej, możemy wskazać, że wszyscy kredytobiorcy, aż do zupełnego zaspokojenia banku (wierzyciela) pozostają solidarnie zobowiązani. Solidarna odpowiedzialność za dług objawia się tym, że każdy kredytobiorca odpowiada za całość długu, a nie tylko część, jaką można by mu przypisać poprzez np. równy podział kwoty długu pomiędzy zobowiązanych.
Przykładowo, jeżeli mamy osobę fizyczną, która nabywa nieruchomość wyłącznie dla siebie, a zatem jest jedynym i pełnym właścicielem, za środki uzyskane z kredytu hipotecznego zaciągniętego solidarnie z rodzicami, to każda z tych osób ponosi odpowiedzialność za całość długu. Nie dochodzi do proporcjonalnego rozdzielenia zadłużenia. Nie ma również znaczenia, kto jest właścicielem nieruchomości.
Bank jest uprawniony do egzekwowania długu od wybranego dłużnika. Jeżeli spłaca on całość zobowiązania, to względem pozostałych dłużników może wystąpić jedynie z roszczeniem regresowym.
Spłata wspólnego kredytu nie generuje obowiązku podatkowego
Z uwagi na ww. solidarną odpowiedzialność każdego dłużnika nie dochodzi do powstania obowiązku podatkowego, gdy następuje spłata kredytu przez jedną osobę.
W takiej sytuacji dłużnik spłaca bowiem swoje zobowiązanie (za które odpowiada solidarnie do wysokości całego zadłużenia). Skoro zatem osoba spłaca również swoje zobowiązanie, to nie można stwierdzić, że na którymkolwiek etapie dochodzi do pojawienia się przysporzenia majątkowego u innego współkredytobiorcy.
Równocześnie nie dochodzi też do zmiany prawa własności środków pieniężnych. Inny współkredytobiorca nie staje się osobą w żaden sposób obdarowaną.
Przykład 1.
Osoba fizyczna postanowiła zakupić nieruchomość pod kredyt hipoteczny. Z uwagi na niewielką zdolność kredytową umowa z bankiem została zawarta razem z rodzicami, którzy stali się dłużnikami solidarnymi. Rodzice postanowili, że będą w całości spłacać kredyt. W tej sytuacji nie dochodzi do umowy darowizny i w konsekwencji nie powstaje obowiązek w zakresie podatku od spadków i darowizn.
Podkreślenia wymaga, że skoro współkredytobiorca spłaca swój dług w celu zwolnienia się z niego, poprzez samą zapłatę całości, czy też części zobowiązania solidarnego, to nie może dojść do obdarowania kogokolwiek. Dłużnik solidarny spłaca bowiem własny dług, a nie cudzy. Nie dochodzi do zmniejszenia pasywów innego podmiotu.
W przedstawionym przez nas przykładzie osoba fizyczna nie staje się obdarowanym z uwagi na spłatę kredytu na jej nieruchomość przez rodziców. W tym układzie nie jest zatem konieczne zgłaszanie tego faktu do urzędu skarbowego poprzez druk SD-Z2, gdyż obowiązek podatkowy w ogóle nie powstaje.
Warto jednak podkreślić wyraźnie, że taka sytuacja ma miejsce, gdy mówimy o zobowiązaniu solidarnym. Jeżeli natomiast mamy do czynienia z jednym kredytobiorcą, a raty kredytu są spłacane przez członków najbliższej rodziny, którzy nie są stroną umowy kredytowej z bankiem, to obowiązek w podatku od spadków i darowizn pojawia się z wszelkimi tego konsekwencjami.
Przykład 2.
Osoba fizyczna zaciągnęła kredyt hipoteczny pod zakup nieruchomości. Z uwagi na gorszą sytuację finansową po pewnym czasie ojciec tej osoby przejął na siebie ekonomiczny ciężar zapłaty rat kredytu. W tych okolicznościach ojciec spłaca nie swój, lecz cudzy dług. Po stronie osoby fizycznej dochodzi zatem do powstania przysporzenia majątkowego w postaci zmniejszenia jej pasywów. W rezultacie mamy do czynienia z darowizną. W tym wypadku, aby podatek nie wystąpił w terminie 6 miesięcy od dnia dokonania każdej spłaty raty kredytu, obdarowany musi złożyć do naczelnika US zgłoszenie SD-Z2.
Mając powyższe na uwadze, stwierdzić należy, że w przypadku gdy mowa jest o zobowiązaniu solidarnym, to spłata wspólnego kredytu nie rodzi konieczności zapłaty podatku od darowizny. Istotne jest jednak, aby w tym przypadku występowała solidarna odpowiedzialność względem banku za wspólny kredyt.
