Rezydencja podatkowa - jak ustalić obowiązek podatkowy?

Przepisy Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128) – dalej „ustawa o PIT” – uzależniają zakresy podmiotowy i przedmiotowy obowiązku podatkowego od miejsca zamieszkania podatnika. Nie ma przy tym istotnego znaczenia okoliczność, czy dana osoba fizyczna jest obywatelem Rzeczypospolitej Polskiej, czy też państwa obcego. Czym jest rezydencja podatkowa?

Rezydencja podatkowa a obowiązek podatkowy

Posiadanie rezydencji podatkowej (miejsca zamieszkania) w Polsce związane jest z obowiązkiem rozliczania w Polsce dochodów na zasadzie nieograniczonego obowiązku podatkowego, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy o PIT.

Brak rezydencji podatkowej w Polsce oznacza podleganie ograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w rozumieniu art. 3 ust. 2a ustawy o PIT (por. objaśnienia podatkowe Ministerstwa Finansów z 29 kwietnia 2021 roku, Rezydencja podatkowa oraz zakres obowiązku podatkowego osób fizycznych w Polsce).

Rezydencja podatkowa, zwana również domicylem podatkowym, to nic innego, jak określone przez przepisy prawa stałe miejsce dopełniania zobowiązań finansowych. Istotą rezydencji podatkowej jest określenie tego, kto oraz w jakim zakresie podlega opodatkowaniu w danym państwie [decyzja Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych z 5 czerwca 2020 roku, ZKE.440.52.2019].

Zobacz też:

Nieograniczony obowiązek podatkowy

Osoby fizyczne, które mają miejsce zamieszkania w Polsce, podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów.

Tacy podatnicy muszą rozliczyć w Polsce podatek dochodowy od całości swoich dochodów, osiąganych zarówno w kraju, jak i za granicą, przy czym te osiągane za granicą nie podlegają podwójnemu opodatkowaniu. Jeśli dochody mogą być opodatkowane w obu państwach, uniknięcie podwójnego opodatkowania następuje w wyniku zastosowania metod eliminacji podwójnego opodatkowania, o których mowa w ustawie o PIT oraz w zawartych przez Polskę umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Ograniczony obowiązek podatkowy

Osoby fizyczne niemające w Polsce miejsca zamieszkania podlegają obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów (przychodów) osiąganych na jej terytorium. Pozostałe dochody, które zostały osiągnięte przez podatnika, nie podlegają opodatkowaniu w Polsce.

Pod pojęciem „terytorium, z którym wiąże się osiąganie dochodów” należy rozumieć miejsce, gdzie dokonują się czynności lub położone są nieruchomości (źródło), które generują dochód i są jego przyczyną sprawczą. Czynnością taką nie jest wypłata pieniędzy, wypłata jest elementem finalnym całego procesu osiągania dochodu [wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Warszawie z 8 maja 2014 roku, III SA/Wa 3182/13].

Miejsce zamieszkania (pobytu) – kryterium rezydencji podatkowej

Osoba fizyczna ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski, jeżeli:

posiada na terytorium Polski ośrodek interesów życiowych, czyli:

centrum interesów osobistych
lub centrum interesów gospodarczych

bądź przebywa na terytorium Polski dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.

Występowanie w Polsce ośrodka interesów życiowych oznacza posiadanie z nią ścisłych powiązań osobistych lub gospodarczych. Każda z tych przesłanek podlega samodzielnej ocenie, co jest równoznaczne z tym, że wystarczy spełnienie którejkolwiek, aby uznać, że podatnik posiada ośrodek interesów życiowych w Polsce.

[...] pobyt stały polega na faktycznym przebywaniu czy zamieszkiwaniu w danej miejscowości. Zwykle wiąże się on z uzyskaniem tytułu prawnego do lokalu, posiadaniem w nim przedmiotów niezbędnych do codziennej egzystencji. Sam jednak fakt przebywania w danej miejscowości przez dłuższy czas i prowadzenia tam aktywności życiowej (zawodowej, rodzinnej), nie jest decydujący dla stwierdzenia, że jest to miejsce zamieszkania tej osoby, jeżeli z daną miejscowością nie wiąże ona uzewnętrznionych planów stałego zamieszkania [wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba we Wrocławiu z 10 lutego 2017 roku, I SA/Wr 1209/16].

Centrum interesów osobistych

Centrum interesów osobistych to miejsce, z którym podatnik posiada ścisłe powiązania osobiste. „Powiązania osobiste” natomiast to występowanie więzi rodzinnych, towarzyskich, podejmowanie aktywności społecznej, kulturalnej, sportowej, politycznej itp.

W praktyce przy ustalaniu centrum interesów osobistych czynnikiem branym pod uwagę najczęściej jest obecność w Polsce współmałżonka, partnera lub małoletnich dzieci. W związku z tym wyjazd do innego państwa wraz z całą rodziną w większości przypadków powodować będzie przeniesienie centrum interesów osobistych do tego właśnie państwa. Natomiast wyjazd do pracy za granicę, podczas gdy małżonek oraz dzieci pozostają w Polsce, powodować będzie na ogół utrzymanie centrum interesów osobistych na terytorium Polski. W przypadku osób żyjących samodzielnie należy w szczególności uwzględnić, w którym państwie prowadzone jest samodzielne gospodarstwo domowe i w którym państwie podatnik uczestniczy w życiu towarzyskim, kulturalnym lub politycznym.

Centrum interesów gospodarczych

Ustalając centrum interesów gospodarczych, należy stwierdzić, z jakim miejscem dana osoba ma ścisłe powiązania ekonomiczne. Bierze się przy tym pod uwagę przede wszystkim związki ekonomiczne osoby fizycznej z danym państwem, wśród których istotne są: miejsce wykonywania działalności zarobkowej, główne źródła dochodów podatnika, posiadane inwestycje, majątek nieruchomy i ruchomy, zaciągnięte kredyty, konta bankowe, miejsce, z którego osoba zarządza swoim mieniem itd.

Pobyt w Polsce dłuższy niż 183 dni w roku

Ta przesłanka zostanie spełniona po przekroczeniu 183 dni pobytu w Polsce w danym roku kalendarzowym. Przy obliczaniu długości pobytu uwzględnia się dni fizycznej obecności – a zatem wszystkie dni spędzone w kraju. Do tego okresu zaliczana jest również każda część dnia, dzień przybycia oraz dzień wyjazdu osoby z Polski. Każdy pełny dzień spędzony poza RP nie jest więc brany pod uwagę. Natomiast każdą część dnia spędzoną przez podatnika w Polsce należy włączyć do okresu pobytu na terytorium Polski jako dzień obecności.

Ustalanie rezydencji podatkowej cudzoziemca

Cudzoziemiec może potwierdzić przeniesienie na terytorium Polski centrum swoich interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodka interesów życiowych) lub pobyt w Polsce dłuższy niż 183 dni w roku poprzez złożenie oświadczenia w tej sprawie.

Złożenie pracodawcy lub innemu płatnikowi wspomnianego oświadczenia powoduje, że od pierwszego dnia przybycia do Polski cudzoziemiec zostanie uznany za polskiego rezydenta podatkowego (patrz informacja zamieszczona 11 kwietnia 2022 roku na stronie internetowej Ministerstwa Finansów: https://www.gov.pl/web/finanse/rezydencje-podatkowa-obywateli-ukrainy-ustala-sie-na-podstawie-oswiadczen).

Dokonując poboru podatku, płatnik nie jest zobowiązany do realizowania szczegółowych ustaleń w zakresie sytuacji faktyczno-prawnej podatnika i samodzielnego ustalenia państwa jego rezydencji podatkowej. W przypadku złożenia przez podatnika oświadczenia o posiadaniu ośrodka interesów życiowych w Polsce płatnik nie jest zobligowany do badania prawdziwości tego oświadczenia, chyba że z informacji i dokumentów znajdujących się w jego posiadaniu wynikają ustalenia przeciwne.

Certyfikat rezydencji – czemu służy?

Zgodnie z art. 5a pkt 21 ustawy o PIT certyfikat rezydencji jest zaświadczeniem o miejscu zamieszkania podatnika dla celów podatkowych wydanym przez właściwy organ administracji podatkowej państwa miejsca zamieszkania podatnika.

Uwaga [...] legalna definicja certyfikatu rezydencji zawarta jest w art. 5a pkt 21 PDoFizU. Za dokument taki uznaje się zaświadczenie o miejscu zamieszkania podatnika dla celów podatkowych wydane przez właściwy organ administracji podatkowej państwa miejsca zamieszkania podatnika. Należy zauważyć, iż przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie wskazują konkretnie, jakie warunki formalne powinien spełniać certyfikat rezydencji. W związku z powyższym należy przyjąć, że może on przybrać w zasadzie dowolną formę pisemną, o ile będzie wystawiony przez właściwy organ podatkowy obcego państwa oraz będzie zawierał w swej treści stwierdzenie o posiadaniu przez dany podmiot siedziby lub miejsca zamieszkania dla celów podatkowych [wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedziba w Łodzi z 5 marca 2015 roku, I SA/Łd 1373/14].

Certyfikaty rezydencji mają za zadanie wykazać, że określony podmiot zagraniczny jest podatnikiem objętym nieograniczonym obowiązkiem podatkowym we własnym kraju, a w konsekwencji, że względem niego może mieć zastosowanie konkretna umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania. Przedstawienie odpowiedniego certyfikatu rezydencji zagranicznego podmiotu przez polskiego płatnika umożliwia zastosowanie właściwej umowy międzynarodowej. W przeciwnym wypadku polskie organy podatkowe nie miałyby żadnych możliwości zweryfikowania, czy określony podmiot podlega nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu w kraju, z którym Polska podpisała umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania. Warto podkreślić, że certyfikat rezydencji nie stanowi warunku zastosowania umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, lecz jedynie pewien wymóg o charakterze dowodowym mający znaczenie na etapie poboru podatku przez płatnika (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 lutego 2014 roku, II FSK 75/12).

Podsumowując, ustalenie rezydencji podatkowej cudzoziemca w Polsce następuje w oparciu o jego oświadczenie. Natomiast dowodem rezydencji podatkowej w państwie obcym jest certyfikat rezydencji.

Polecamy:

Korekta rocznej składki zdrowotnej - najważniejsze informacje