Kodeks postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.) posługuje się dość prostą i ogólną definicją strony w postępowaniu administracyjnym. Od tego, czy dany podmiot będzie mógł występować jako strona postępowania administracyjnego zależy wiele czynników, które będą miały wpływ na dalsze kształtowanie jego praw oraz obowiązków.
Strona postępowania administracyjnego
Zgodnie z brzmieniem art. 28 k.p.a. stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.
W myśl przepisu kolejnego stronami mogą być osoby fizyczne oraz osoby prawne, a gdy chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne - również jednostki nieposiadające osobowości prawnej.
Należy dodać, ze art. 30 k.p.a. uzależnia bycie stroną od dodatkowych przesłanek - od zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych, które powinny być ocenianie na gruncie prawa cywilnego, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Osoby fizyczne nieposiadające zdolności do czynności prawnych są zobligowane do działania przez swych ustawowych przedstawicieli. Z kolei strony niebędące osobami fizycznymi działają przez swych ustawowych lub statutowych przedstawicieli. W sprawach dotyczących praw zbywalnych lub dziedzicznych w razie zbycia prawa lub śmierci strony w toku postępowania na miejsce dotychczasowej strony wstępują jej następcy prawni. Ponadto, w sprawach, które dotyczą spadków nieobjętych jako strony działają osoby sprawujące zarząd majątkiem masy spadkowej, a w ich braku - kurator wyznaczony przez sąd na wniosek organu administracji publicznej.
Warto zauważyć, że spółka cywilna nie może być podmiotem praw i obowiązków (brak zdolności prawnej), dlatego też nie może występować w postępowaniu administracyjnym jako strona. Jedynie w sytuacjach szczególnych na spółkę cywilną można nałożyć określone prawa lub obowiązki.
Interes prawny
W ustawie k.p.a. zawarto, że stroną może być podmiot, którego dotyczy postępowanie, ale także ten, który żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny albo obowiązek.
W wyjaśnieniu, czym jest interes prawny oraz w jaki sposób należy go postrzegać na gruncie postępowania administracyjnego z pomocą przychodzi bogate orzecznictwo sądów.
W wyroku WSA w Warszawie z dnia 13 czerwca 2011 r., sygn. akt VI SA/Wa 615/11 stwierdzono: Interes prawny nie wywodzi się z wewnętrznego przekonania osoby, która się na niego powołuje, lecz z wynikającego z przepisów prawa, rzeczywistego, bezpośredniego i aktualnego związku między sferą jej indywidualnych praw a prowadzonym postępowaniem.
Z kolei WSA w Łodzi wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2010 r., sygn. akt II SA/Łd 148/10 orzekł: Pojęcie interesu prawnego może być rozumiane wyłącznie jako obiektywna, czyli rzeczywiście istniejąca potrzeba ochrony prawnej. Interes ten musi być osobisty, własny, indywidualny i konkretny, dający się obiektywnie stwierdzić oraz aktualny, a nie ewentualny.
Interes prawny może wynikać nie tylko z normy prawa materialnego administracyjnego, ale również z normy prawa materialnego, która należy do każdej gałęzi prawa. Przykładowo interes ten może wynikać z norm prawa cywilnego. Z powyższego wynika, że interes prawny należy interpretować dość szeroko.
Warto także zwrócić uwagę na orzeczenie NSA w Warszawie z dnia 10 maja 2001 r., sygn. akt I SA 2595/99: Uczestniczenie jakiejś osoby (fizycznej lub prawnej) w postępowaniu administracyjnym samo przez się nie czyni z niej strony. Musi ona wykazać, że ma materialnoprawny interes uczestniczenia w tej sprawie.
Odmiennie w tej kwestii orzeczono w wyroku NSA w Warszawie z dnia 8 kwietnia 1998 r., sygn. akt IV SA 815/97: Pojęcie strony w postępowaniu administracyjnym ma charakter zarówno procesowy, jak i materialny. Charakter procesowy, bo tylko osoba uczestnicząca faktycznie w sprawie może być stroną i materialny, gdyż musi być określony przepis prawny, który by chronił jej interes (...).
Gwoli podsumowania, nabycie przez określony podmiot atrybutów strony uzależnione jest od zaistnienia interesu prawnego, który może być rozumiany bardzo szeroko lub też od powstania obowiązku, wymagającego od jednostki określonego zachowania. Co więcej, procedura administracyjna przewiduje udział więcej niż jednej strony w postępowaniu. Te zaś może łączyć taki sam albo zbliżony interes prawny.
W trakcie określania, kto może być stroną danego postępowania, organ administracyjny powinien zachować szczególną ostrożność. Kryteria powinny być oparte na racjonalnych przesłankach, ponieważ błędne uznanie lub odmówienie jednostce praw strony może skutkować uchyleniem albo stwierdzeniem nieważności ostatecznej decyzji.
