Prawo cywilne reguluje wiele różnych umów – zarówno tych nazwanych, jak i nienazwanych. Jedną z nich są umowy gwarancyjne, które, choć uregulowane zostały przepisami Kodeksu cywilnego, znajdują zastosowanie także do członków zarządu spółek prawa handlowego.
Czym są umowy gwarancyjne?
Umowa gwarancyjna jest określana oficjalnie jako umowa o świadczenie usług. Zgodnie z treścią art. 391 kc, jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody, spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia. Jak widać, umowa gwarancyjna, wbrew swojej nazwie, nie ma nic wspólnego z popularnie rozumianą gwarancją stosowaną przy sprzedaży konsumenckiej.
Istota umowy gwarancyjnej sprowadza się do tego, że jedna ze stron zobowiązania bierze na siebie odpowiedzialność względem drugiej strony za określone zachowanie osoby trzeciej niebędącej stroną omawianej umowy.
Przykład 1.
Michał i Jan zawarli umowę gwarancyjną, na podstawie której Michał zobowiązał się, że Iwona do 30 kwietnia 2022 roku zaciągnie na swoją rzecz pożyczkę w wysokości 10 000 zł, którą przeznaczy na rozwój ich wspólnie prowadzonej firmy. Jeśli Iwona nie spełni swojego obowiązku w wyznaczonym terminie, Jan będzie mógł żądać od Michała naprawienia szkody, którą poniósł, względnie wykonania przez niego obowiązku zaciągnięcia pożyczki, który spoczywał na Iwonie.
Umowy gwarancyjne z członkami zarządu
Członkowie zarządu spółek prawa handlowego również mogą zawierać umowy gwarancyjne w ramach pełnionych przez siebie funkcji. Istnieje tutaj jednak ważna różnica – umowy takie mogą być zaciągane wyłącznie za zgodą zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia spółki, o czym stanowi wyraźnie art. 15 Kodeksu spółek handlowych.
Pamiętajmy, że zawarcie jakiejkolwiek umowy o charakterze zobowiązującym przez członka zarządu spółki bez wymaganego zezwolenia będzie skutkowało nieważnością danej czynności. Zgodnie bowiem z art. 17 ksh, jeżeli do dokonania czynności prawnej przez spółkę ustawa wymaga uchwały wspólników albo walnego zgromadzenia bądź rady nadzorczej, czynność prawna dokonana bez wymaganej uchwały jest nieważna. Zgoda może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia przez spółkę albo po jego złożeniu, nie później jednak niż w terminie dwóch miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez spółkę. Potwierdzenie wyrażone po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od chwili dokonania czynności prawnej. Czynność prawna dokonana bez zgody właściwego organu spółki, wymaganej wyłącznie przez umowę spółki albo statut, jest ważna, jednakże nie wyklucza to odpowiedzialności członków zarządu wobec spółki z tytułu naruszenia umowy spółki albo statutu.
Umowa spółki może przewidywać konieczność uzyskania zgody powołanych w niej organów na dokonanie czynności o innej charakterystyce niż określona przez ustawodawcę. Wspólnicy mają swobodę w określeniu tych wymagań, gdyż mają one znaczenie przede wszystkim w stosunkach wewnętrznych, w relacjach między spółką i prowadzącym jej sprawy zarządem, a pozwalają na bieżące monitorowanie pracy zarządu i stanu spraw spółki, nadanie im kierunków i przedsiębranie środków pozwalających uniknąć zagrożeń. W relacjach zewnętrznych czynność dokonana bez takiej zgody pozostaje ważna (art. 17 § 3 ksh). Już z tego powodu nie ma podstaw do wartościowania wymagań stawianych poszczególnym czynnościom przez umowę spółki czy hierarchizowania jej organów według schematu zakładającego, że zgromadzenie wspólników, jako organ właścicielski powinien mieć pierwszeństwo kompetencyjne przed radą nadzorczą.
Jak wynika z powyższego, umowy gwarancyjne zawierane przez członków zarządu spółki kapitałowej wymagają dla swej bezwzględnej ważności zgody odpowiedniego organu. W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będzie to zgromadzenie wspólników, zaś w spółce akcyjnej – walne zgromadzenie.
Oczywiście wymóg zgody nie będzie potrzebny, gdy członek zarządu spółki zawiera umowę gwarancyjną prywatnie, tj. w sposób całkowicie niezwiązany z działalnością spółki, w skład której wchodzi.
Przykład 2.
Igor, Monika i Paweł są członkami zarządu spółki z o.o. Paweł podpisał umowę gwarancyjną, na podstawie której spółka z o.o. zobowiązała się do dokonania poręczenia na wekslu wystawionym przez Igora. Paweł nie miał jednak zgody zgromadzenia wspólników na dokonanie tej czynności, skutkiem czego zawarta umowa gwarancyjna jest nieważna, a przez to i bezskuteczna.
Przykład 3.
Igor, Monika i Paweł są członkami zarządu spółki z o.o. Paweł podpisał umowę gwarancyjną, na podstawie której Igor zobowiązał się do dokonania poręczenia na wekslu wystawionym przez Sylwię. Czynność nie była jednak dokonywana w ramach prowadzenia spraw spółki, ani nie miała z nią żadnego związku. W tej sytuacji umowa gwarancyjna nie wymagała uzyskania zgody żadnego organu spółki, ponieważ dotyczyła prywatnych spraw członków jej zarządu.
Umowy gwarancyjne a stanowisko Sądu Najwyższego
Problem uzyskiwania zgody na zawarcie umowy gwarancyjnej przez członka zarządu był kością niezgody pomiędzy prawnikami i samymi wspólnikami. Przeciwnicy obowiązkowej zgody podkreślali, że art. 15 ksh nie może być stosowany względem umowy gwarancyjnej, ponieważ nie została ona opisana w treści tego przepisu. Zwolennicy zgody nakazują jednak stosowanie tej regulacji przez analogię także do omawianej umowy.
Ostateczne rozstrzygnięcie w tej sprawie zostało podjęte przez Sąd Najwyższy w uchwale z 24 stycznia 2020 roku (sygn. akt III CZP 52/19), zgodnie z którą udzielenie przez zależną spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością poręczenia na wekslu wystawionym przez członka zarządu dominującej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wymaga zgody zgromadzenia wspólników spółki dominującej (art. 15 § 2 ksh). W uzasadnieniu swojego stanowiska SN zauważył, że katalog umów objętych hipotezą art. 15 § 1 ksh jest w swej istocie otwarty, a jego wypełnienie treściowe powinno następować przez wzgląd na zapewnienie ochrony interesów spółki, co zostało zaaprobowane w doktrynie prawa handlowego, przy czym w zdecydowanej większości wypowiedzi postuluje się podobne podejście do określenia zakresu hipotezy art. 15 § 2 ksh. W uzasadnieniu wskazuje się, że idea ochrony interesu spółki jest wspólna dla wszystkich relacji podmiotowych objętych regulacją art. 15 ksh. W konsekwencji w sposób tożsamy należy odczytywać zakres przedmiotowy obu paragrafów art. 15 ksh. W praktyce oznacza to, że umowy gwarancyjne z członkami zarządu jakiejkolwiek spółki prawa handlowego podlegają pod pełną regulację art. 15 ksh, a co za tym idzie, ich zawarcie wymaga uzyskania uprzedniej zgody odpowiedniego organu spółki.
Podsumowanie
Umowy gwarancyjne polegają na zobowiązaniu się jednej ze stron, że inna osoba trzecia (niebędąca stroną takiej umowy) wykona określone świadczenie lub zaciągnie oznaczone zobowiązanie w przyszłości. Jeśli tego nie zrobi, gwarant odpowiada odszkodowawczo wobec drugiej strony zobowiązania. Umowy tego rodzaju mogą być zawierane przez członków zarządu każdej spółki prawa handlowego, przy czym dla swej ważności wymagają bezwzględnej zgody zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia spółki. Jeśli taka umowa zostanie podpisana bez wymaganej zgody lub wbrew woli właściwych organów spółki, staje się z mocy prawa nieważna, a przez to i bezskuteczna.
