Nadzorca układu, nadzorca sądowy, zarządca – co ich odróżnia?

Koniunktura gospodarcza nie rozpieszcza. Coraz częściej przedsiębiorcy decydują się na ogłoszenie upadłości lub restrukturyzację firmy. W tym drugim wypadku podmiot ma kilka możliwości restrukturyzacji, tj. postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe oraz postępowanie sanacyjne. W każdym z tych postępowań kontrolę nad majątkiem przedsiębiorcy – w mniejszym lub większym stopniu – przejmuje doradca restrukturyzacyjny i w zależności od tego, czy będzie to nadzorca układu, nadzorca sądowy, czy zarządca, jego kompetencje będą inne. Przed złożeniem wniosku restrukturyzacyjnego warto poznać różnicę między wspomnianymi funkcjami doradców. Na pewno pomoże to wybrać odpowiedni system naprawczy firmy.

Prawo restrukturyzacyjne, w zależności od struktury przedsiębiorstwa oraz jego problemów z funkcjonowaniem na rynku, pozwala wybrać między nieinwazyjnym postępowaniem restrukturyzacyjnym, gdzie dłużnik samodzielnie przeprowadza negocjacje z wierzycielami, a postępowaniem silnie ingerującym w prawa i obowiązki przedsiębiorcy, jak chociażby odebranie dłużnikowi możliwości zarządzania swoim majątkiem. Do każdego z postępowań ustawa wyznacza inny organ kontrolny i zarządzający. Może to być nadzorca układu, nadzorca sądowy lub zarządca. Poniżej przedstawiamy charakterystykę każdego z nich.

Rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych

Na wstępie warto skrótowo przybliżyć same rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, tak aby następnie móc z łatwością zrozumieć rolę nadzorcy lub zarządcy majątku dłużnika.

Prawo restrukturyzacyjne w swoim art. 2 wyróżnia cztery rodzaje postępowań, tj.:

1. postępowanie o zatwierdzenie układu;

2. przyspieszone postępowanie układowe;

3. postępowanie układowe;

4. postępowanie sanacyjne.

Postępowanie o zatwierdzenie układu

To postępowanie charakteryzuje się najniższym stopniem formalizmu. Dłużnik samodzielnie (bez ingerencji sądu gospodarczego) wybiera nadzorcę układu, przygotowuje propozycje układowe, następnie zaś przedstawia je wierzycielom i zbiera od nich głosy w celu doprowadzenia do zawarcia układu. Dzięki takiemu rozwiązaniu procedura wymaga mniejszych nakładów finansowych oraz daje możliwość szybszego zawarcia układu z wierzycielami, niż ma to miejsce w pozostałych wypadkach.

Postępowanie to jest przeznaczone dla dłużników posiadających względnie małą liczbę wierzycieli oraz niską kwotę wierzytelności, tj. dla mniej skomplikowanych spraw.

Przyspieszone postępowanie układowe

Przyspieszone postępowanie układowe umożliwia zawarcie układu w trybie uproszczonym. W tym przypadku dłużnik nie ma już możliwości samodzielnego wyboru nadzorcy i zbierania głosów wierzycieli. Tutaj to sąd gospodarczy wyznacza niezależnego nadzorcę sądowego, który kontroluje czynności dłużnika, ocenia i opiniuje propozycje układowe, a także sporządza plan restrukturyzacyjny.

Postępowanie to powinni wybierać przedsiębiorcy, którzy potrzebują natychmiastowej ochrony sądowej przed prowadzonymi wobec nich egzekucjami. Postępowania restrukturyzacyjne mają to do siebie, że po ich otwarciu wszelkie postępowania egzekucyjne z mocy prawa zostają zawieszone.

Postępowanie układowe

Postępowanie układowe jest przeznaczone dla dłużników, którzy nie spełniają warunków wymaganych do wdrożenia postępowania o zatwierdzenie układu lub przyspieszonego postępowania układowego. W praktyce będzie to dotyczyło wszystkich przypadków, gdy suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem przekracza 15% ogólnej ich sumy.

Postępowanie sanacyjne

Jest to postępowanie najmocniej odróżniające się od pozostałych. Sanacja charakteryzuje się najdalej idącym rygoryzmem oraz największą ingerencją organów sądowych w zarząd majątkiem dłużnika. Sanacja ma za zadanie poprawić jego sytuację ekonomiczną. Chodzi głównie o przywrócenie zdolności dłużnika do wykonywania zobowiązań przy jednoczesnej ochronie jego majątku przed egzekucją.

Nadzorca układu, nadzorca sądowy oraz zarządca – jakie są ich role?

Zgodnie z art. 24 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego funkcję nadzorcy lub zarządcy, tak jak w przypadku syndyka (postępowanie upadłościowe), może sprawować jedynie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która ma licencję doradcy restrukturyzacyjnego, bądź spółka prawa handlowego, której wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem albo członkowie zarządu reprezentujący spółkę posiadają taką licencję. 

Ustawa przewiduje również wyjątki od powyższego. Przeszkody do pełnienia funkcji nadzorcy lub zarządcy wskazuje przepis art. 24 ust. 2 ustawy. Są to przede wszystkim:

• małżonek, krewny, powinowaty oraz osoby pozostające z dłużnikiem w stosunku przysposobienia;

• osoby pozostające z dłużnikiem w faktycznym związku, prowadzące z nim wspólnie gospodarstwo domowe;

• osoby zatrudnione przez dłużnika wcześniej lub w chwili otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego na podstawie stosunku pracy lub na podstawie innego stosunku prawnego, np. umowy zlecenia lub umowy o dzieło;

• osoby będące, wcześniej lub w chwili otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego, członkiem któregokolwiek organu osoby prawnej (np. członkiem rady nadzorczej spółdzielni lub spółki akcyjnej), prokurentem lub pełnomocnikiem dłużnika;

• osoby, które w okresie dwóch lat przed dniem złożenia wniosku restrukturyzacyjnego były wspólnikami albo akcjonariuszami dłużnika posiadającymi udziały albo akcje w wysokości wyższej niż 5% kapitału zakładowego dłużnika lub wierzyciela, a w przypadku prostej spółki akcyjnej – więcej niż 5% akcji tej spółki;

• osoby, które pełniły funkcję nadzorcy lub zarządcy w prowadzonym wcześniej wobec dłużnika postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Nadzorca układu

Nadzorca układu pełni funkcję w postępowaniu o zatwierdzenie układu. Jest on samodzielnie wybierany przez dłużnika. Podstawą pełnienia przez niego funkcji jest umowa zawierana bezpośrednio z dłużnikiem. Mimo pełnej swobody dłużnika w wyborze nadzorcy trzeba pamiętać, że funkcję tę może pełnić wyłącznie osoba mająca licencję doradcy restrukturyzacyjnego. Wybór nadzorcy i zawarcie z nim umowy nie ogranicza dłużnika w zarządzie jego majątkiem, aż do momentu wydania postanowienia w przedmiocie zatwierdzenia układu. Jest to o tyle istotne, że jedynie w przypadku postępowania o zawarcie układu dłużnik nie zostaje ograniczony w swoich prawach do zarządu majątkiem. 

Obowiązek dłużnika do działania pod zwierzchnictwem nadzorcy układu ma za zadanie zabezpieczyć majątek dłużnika na wypadek odmowy zatwierdzenia układu i złożenia uproszczonego wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego lub o ogłoszenie upadłości. Dodatkowo ma czuwać nad działalnością dłużnika do chwili uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu, tak aby dłużnik nie wyzbył się majątku lub jeszcze bardziej nie skomplikował swojej sytuacji majątkowej.

Warto nadmienić, iż ustawa Prawo restrukturyzacyjne nie reguluje w tym wypadku wysokości wynagrodzenia nadzorcy. Określa je w całości umowa zawarta między dłużnikiem a nadzorcą układu.

Ustawodawca wskazał na wymóg zawarcia umowy, jednakże nie uregulował tego, w jakiej formie umowa ta powinna być zawarta. Trzeba zatem uznać, że można to zrobić w dowolnej formie, m.in. pisemnej, ustnej czy też dorozumianej. Standardowo zaleca się jednak, aby umowa została zawarta co najmniej w formie pisemnej dla celów dowodowych w przypadku zaistnienia ewentualnego sporu sądowego.

Nadzorca sądowy

Nadzorca sądowy różni się od nadzorcy układu tym, że zawsze zostaje powołany przez sąd w postanowieniu o otwarciu postępowania układowego. Oznacza to również, iż z nadzorcą sądowym będziemy mieli do czynienia w przyspieszonym postępowaniu układowym oraz w postępowaniu układowym. Wyboru podmiotu na to stanowisko sąd dokonuje samodzielnie, jednakże będzie związany wnioskiem dłużnika, jeżeli wniosek ten zostanie poparty przez wierzycieli mających łącznie więcej niż 30% ogólnej sumy wierzytelności. 

W przypadku nadzorcy sądowego jego kompetencje są o wiele szersze aniżeli w wypadku nadzorcy układu. W przyspieszonym postępowaniu układowym oraz w postępowaniu układowym dłużnik może samodzielnie dokonywać wyłącznie czynności zwykłego zarządu. Z kolei na realizowanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda nadzorcy sądowego, chyba że ustawa przewiduje zezwolenie rady wierzycieli (wyjątki). Co istotne, taka zgoda może zostać udzielona również po dokonaniu czynności przez dłużnika w terminie trzydziestu dni od dnia jej dokonania. Czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu zrealizowana bez wymaganej zgody jest nieważna. 

Zgodnie z art. 40 Prawa restrukturyzacyjnego podstawowym obowiązkiem nadzorcy sądowego jest kontrola i ocena tego, czy dana czynność dokonana przez dłużnika jest czynnością zwykłego zarządu, czy też przekracza jego granice. W drugim wypadku nadzorca ma obowiązek podjąć decyzję, czy udziela, czy odmawia udzielenia zgody na dokonanie czynności przez dłużnika. Dodatkowo nadzorca jest zobligowany w szczególności do:

• zawiadamiania wierzycieli o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego;

• sporządzenia planu restrukturyzacyjnego i spisu wierzytelności;

• oceny propozycji układowych, w tym w razie potrzeby – doradztwa w zakresie ich zmiany w celu zapewnienia zgodności z prawem i możliwości ich wykonania;

• udziału w zgromadzeniu wierzycieli oraz złożenia opinii o możliwości wykonania układu;

• w przyspieszonym postępowaniu układowym – sporządzania spisu wierzytelności spornych.

Zarządca

Zarządca zostaje powoływany do prowadzenia postępowania sanacyjnego. Wyznaczany zostaje przez sąd. Analogicznie jak w przypadku nadzorcy sądowego, sąd dokonuje wyboru samodzielnie, jednakże w przypadku wniosku dłużnika popartego przez wierzycieli mających łącznie więcej niż 30% ogólnej sumy wierzytelności sąd zostaje tym wnioskiem związany.

Ro­lą zarządcy jest nie­zwłocz­ne ob­ję­cie za­rzą­du ma­jąt­kiem dłuż­ni­ka (ma­są sa­na­cyj­ną). Wynika to z faktu, że z dniem otwar­cia po­stę­po­wa­nia sa­na­cyj­ne­go dłuż­nik tra­ci za­rząd własny. W związku z celem postępowania sanacyjnego rzeczony majątek musi zo­stać zabez­pie­czo­ny przed znisz­cze­niem, uszko­dze­niem, za­bra­niem przez oso­by trze­cie czy też próbą jego ukrycia lub sprzedaży przez dłużnika. Zarządca jest przede wszystkim gwarantem dla wierzycieli, którzy liczą na zaspokojenie należnych im zobowiązań. Dodatkowo zarządca jest zobligowany do prowadzenia bie­żą­cej dzia­łal­no­ści przedsiębiorstwa dłużnika.

Za­rząd­ca ma obowiązek spo­rzą­dzenia spisu in­wen­ta­rza wraz z osza­co­wa­niem majątku, a następnie spo­rzą­dzenia i re­ali­zacji planu re­struk­tu­ry­za­cyj­nego (sanacyjnego). Do jego zadań należy także:

• za­wia­do­mie­nie wie­rzy­cie­li o otwar­ciu po­stę­po­wa­nia re­struk­tu­ry­za­cyj­ne­go;

• pod­ję­cie dzia­łań w ce­lu od­da­nia przez wie­rzy­cie­li moż­li­wie naj­więk­szej licz­by waż­nych gło­sów;

• oce­na pro­po­zy­cji ukła­do­wych;

• złożenie opi­nii o moż­li­wo­ści wy­ko­na­nia ukła­du.

Mając powyższe na uwadze, należy stwierdzić, że zarządca – w przeciwieństwie do nadzorcy – oprócz działań kontrolnych ma również obowiązek prowadzenia działalności dłużnika. W postępowaniu sanacyjnym dłużnik traci bowiem prawo do zarządzania swoim majątkiem.

Nadzorca układu, nadzorca sądowy i zarządca – reasumując

Nadzorcę układu, nadzorcę sądowego oraz zarządcę łączy to, że wszyscy są organami sądowymi w postępowaniu restrukturyzacyjnym. Każdy z nich przypisany jest jednak do innego postępowania i z racji tego każdy ma inne obowiązki i kompetencje. Nadzorca układu wybierany jest przez samego dłużnika, a jego rolą jest głos doradczy przy prowadzeniu postępowania o zatwierdzenie układu. Nadzorca sądowy wybierany jest już przez sąd w przyspieszonym postępowaniu układowym oraz postępowaniu układowym. Tutaj organ ten ma większe kompetencje, gdyż do jego zadań należy ocena działań dłużnika i możliwość unieważnienia niektórych jego czynności w przypadku, gdy mogą one pogorszyć stan majątkowy przedsiębiorstwa. Największe kompetencje z kolei posiada zarządca. Jest on wyznaczany dla postępowania sanacyjnego, w którym to dłużnik zostaje pozbawiony zarządu nad swoim majątkiem. Z racji tego zarządca nie dość, że ma obowiązek dbać o kondycję finansową dłużnika, to dodatkowo na jego barkach spoczywa prowadzenie całej firmy zadłużonego przedsiębiorcy.