Zmiana wierzyciela lub dłużnika zobowiązania jest regulowana przez Kodeks cywilny. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się więcej o przelewie wierzytelności, wstąpieniu w prawa wierzyciela i przejęciu długu!
Zmiana wierzyciela lub dłużnika a przelew wierzytelności
Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że inaczej postanowiły strony.
Jeżeli zawarcie umowy przelewu następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przelewu zależy od istnienia tego zobowiązania.
Zgodnie z orzecznictwem:
„W świetle art. 509 kc przelew wierzytelności jest umową zawartą między wierzycielem (cedent) a osobą trzecią (cesjonariusz), na mocy której dotychczasowy wierzyciel przenosi na osobę trzecią oznaczoną wierzytelność przysługującą mu dotychczas w stosunku do określonego dłużnika. Razem z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki. Przytoczony przepis opisuje umowę przelewu wierzytelności, ale nie przesądza jej charakteru prawnego, o którym stanowi art. 510 kc. Zgodnie z § 1 tego przepisu umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Jeżeli zawarcie umowy przelewu następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do przeniesienia wierzytelności, z zapisu zwykłego, z bezpodstawnego wzbogacenia lub z innego zdarzenia, ważność umowy przelewu zależy od istnienia tego zobowiązania (§ 2)” [Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z 1 sierpnia 2019 roku, I ACa 643/18].
Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, jej przelew również musi być potwierdzony w ten sposób.
Dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie.
Dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.
Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział.
Jeżeli dłużnik, który otrzymał o przelewie pisemne zawiadomienie pochodzące od zbywcy, spełnił świadczenie do rąk nabywcy wierzytelności, zbywca może powołać się wobec dłużnika na nieważność przelewu albo na zarzuty wynikające z jego podstawy prawnej tylko wtedy, gdy w chwili spełnienia świadczenia były one dłużnikowi wiadome. Powyższą zasadę stosuje się odpowiednio do innych czynności prawnych dokonanych między dłużnikiem a nabywcą wierzytelności.
Zbywca wierzytelności ponosi względem nabywcy odpowiedzialność za to, że wierzytelność mu przysługuje. Za wypłacalność dłużnika w chwili przelewu ponosi odpowiedzialność tylko o tyle, o ile tę odpowiedzialność na siebie przyjął.
Wstąpienie w prawa wierzyciela
Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty:
- jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna, osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi;
- jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia;
- jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie;
- jeżeli przewidują to przepisy szczególne.
W wypadkach powyższych wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia, które jest już wymagalne.
Jeżeli wierzyciel został spłacony przez osobę trzecią tylko w części, przysługuje mu co do pozostałej części pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzytelnością, która przeszła na osobę trzecią wskutek zapłaty częściowej.
Czy zmiana wierzyciela lub dłużnika jest możliwa po przejęciu długu?
Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony. Przejęcie długu może nastąpić:
- przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;
- przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.
Zgodnie z orzecznictwem:
„[…] ze względu na konieczność poszanowania interesu wierzyciela z należytą starannością należy jako wyrażenie przez niego zgody kwalifikować wypadki, gdy jakoby ma on wyrażać zgodę w sposób dorozumiany. Tymczasem wystawienie przedmiotowych faktur nie może być porównywane z takim jednoznacznym w swej wymowie zachowaniem wierzyciela jak np. wskazywane w judykaturze, jako przykład dorozumianego udzielenia przedmiotowej zgody, wytoczenie powództwa przeciwko przejemcy, by spełnił on świadczenie wynikające z przejmowanego długu” [Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z 13 lipca 2020 roku, I AGa 63/19].
Przykład
Do przejęcia długu może dojść m.in. przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela. Oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron. Jest ono jednak bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna. Czy jeśli wierzyciel mógł, przy zachowaniu należytej staranności, dowiedzieć się o niewypłacalności, oświadczenie również będzie bezskuteczne?
Dla ustalenia bezskuteczności zgody na przejęcie długu przepisy nie wymagają wprost od wierzyciela zachowania należytej staranności co do pozyskania wiedzy o ewentualnej niewypłacalności dłużnika, odmiennie niż w przypadku przepisów regulujących inne sytuacje prawne, jak np. art. 527–529, art. 537, art. 563, art. 806 § 2 Kodeksu cywilnego.
Każda ze stron, które zawarły umowę o przejęcie długu, może wyznaczyć osobie, której zgoda jest potrzebna do skuteczności przejęcia, odpowiedni termin do jej wyrażenia; bezskuteczny upływ wyznaczonego terminu jest jednoznaczny z odmówieniem zgody.
Jeżeli skuteczność umowy o przejęcie długu zależy od zgody wierzyciela, a wierzyciel zgody odmówił, strona, która według umowy miała przejąć dług, jest odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia.
Umowa o przejęcie długu powinna być pod nieważnością zawarta na piśmie. To samo dotyczy zgody wierzyciela na przejęcie długu.
Jeżeli w umowie o przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zwolnić zbywcę od związanych z własnością długów, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony zawarły umowę o przejęcie tych długów przez nabywcę.
Przejmującemu dług przysługują przeciwko wierzycielowi wszelkie zarzuty, które miał dotychczasowy dłużnik, z wyjątkiem zarzutu potrącenia z wierzytelności dotychczasowego dłużnika.
Przejmujący dług nie może natomiast powoływać się względem wierzyciela na zarzuty wynikające z istniejącego między przejmującym dług a dotychczasowym dłużnikiem stosunku prawnego, będącego podstawą prawną przejęcia długu; nie dotyczy to jednak zarzutów, o których wierzyciel wiedział.
