Niezwykle istotnym komponentem działalności gospodarczej jest tajemnica przedsiębiorstwa. Tworzą ją informacje handlowe, finansowe, plany i strategie rozwoju firmy, bazy danych klientów czy też informacje o produktach i usługach, dzięki którym firmy zyskują przewagę konkurencyjną i mogą z sukcesem utrzymać się na rynku.
Z tych względów również ustawodawca dostrzegł potrzebę ochrony takich informacji. W przepisach prawa wprowadzono szereg sankcji, które mogą zostać zastosowane w przypadku bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania tajemnicy innego przedsiębiorcy.
Czym jest tajemnica przedsiębiorstwa?
W pierwszej kolejności należałoby odpowiedzieć na pytanie, czym właściwie jest tajemnica przedsiębiorstwa. Podstawowym aktem prawnym regulującym ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa jest Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (UZNK), która definiuje tajemnicę przedsiębiorstwa jako „informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności”.
Ustawodawca, zdając sobie sprawę z konieczności zagwarantowania przedsiębiorcom szczególnej ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, zastrzegł w przepisach UZNK zasady odpowiedzialności cywilnej i karnej na wypadek jej naruszenia.
Jakie konkretnie sankcje mogą zostać nałożone na podmiot bezprawnie wykorzystujący lub ujawniający cudzą tajemnicę? Wyjaśniamy poniżej.
Odpowiedzialność cywilna w UZNK – z jakimi roszczeniami wystąpić?
Zgodnie z tym przepisem w razie dokonania czynu nieuczciwej konkurencji (w tym czynu polegającego na naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa) przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony, może żądać od swojego nieuczciwego konkurenta zaniechania niedozwolonych działań oraz złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (a zatem np. przeprosin). Obok przeprosin poszkodowany przedsiębiorca może żądać zobowiązania naruszyciela do podania do publicznej wiadomości wyroku, który zapadł na skutek naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa.
Co istotne, przedsiębiorca może także dochodzić na zasadach ogólnych naprawienia wyrządzonej szkody oraz wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści.
W przypadku wykorzystania cudzej tajemnicy bezpodstawnie zdobytą korzyścią może być zysk uzyskany z wykorzystania cudzych informacji. Z kolei celem ustalenia wartości szkody wykazywanej w przypadku roszczeń odszkodowawczych należy odnieść się do negatywnego wpływu naruszenia tajemnicy na sytuację majątkową poszkodowanego przedsiębiorcy.
Gdy czyn był zawiniony, możliwe jest także zasądzenie odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny.
Powyższe roszczenia mogą być dochodzone w postępowaniu sądowym, ale także na drodze pozasądowej. Zgodnie z art. 20 ust. 1 UZNK ulegają one przedawnieniu z upływem trzech lat.
Przestępstwa związane z naruszeniem tajemnicy przedsiębiorstwa
Naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa może skutkować wszczęciem postępowania karnego, a w konsekwencji wydaniem wyroku skazującego.
Odpowiedzialność karna za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa została bowiem uregulowana w art. 23 ust. 1 do 3 UZNK oraz art. 266 § i art. 267 Kodeksu karnego (kk). Niezależnie od podstawy prawnej karalności takiego czynu przestępstwa te zagrożone są karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch.
Przestępstwo związane z naruszeniem tajemnicy uzyskanej legalnie
Art. 23 ust. 1 UZNK przewiduje karalność ujawnienia bądź wykorzystania legalnie pozyskanych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. Odpowiedzialność na podstawie tego przepisu może zatem dotyczyć osób, które zobowiązały się do zachowania poufności w umowie NDA, członków zarządu czy też członków rady nadzorczej, urzędników, a także zwykłych pracowników, którzy następnie w sposób bezprawny postąpili z pozyskanymi informacjami.
Uznanie winy naruszyciela w kontekście art. 23 ust. 1 UZNK może okazać się jednak w praktyce bardzo trudne. Dla karalności ww. czynu niezbędne jest bowiem wyrządzenie „poważnej szkody przedsiębiorcy”. Przepis ten nie ogranicza się jedynie do wykazania, że mogło dojść do wyrządzenia poważnej szkody. Ten skutek musi w rzeczywistości nastąpić. Ustawa przy tym nie precyzuje, czym jest „poważna szkoda”. Stąd organy ścigania często stwierdzają brak popełnienia przestępstwa z art. 23 ust. 1 UZNK, mimo że doszło do bezprawnego wykorzystania cudzej informacji.
Pomimo braku karalności na gruncie art. 23 ust. 1 UZNK nie jest wykluczone, że naruszycielowi tajemnicy przedsiębiorstwa będzie można zarzucić popełnienie przestępstwa z art. 266 § 1 kk. Ostatni z wymienionych przepisów nie wymaga bowiem wyrządzenia jakiejkolwiek szkody. Karalność zależy jedynie od wykazania, że ujawniono lub wykorzystano informację wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie zobowiązaniu.
Dlatego też poszkodowanemu przedsiębiorcy, który zamierza dochodzić swoich praw w ramach postępowania karnego, będzie znacznie łatwiej wykazać zrealizowanie znamion czynu zabronionego z art. 266 § 1 kk niż z art. 23 ust. 1 UZNK.
Przestępstwo związane z naruszeniem tajemnicy uzyskanej nielegalnie
Analogiczną odpowiedzialność karną ustawodawca przewidział w przypadku wykorzystania lub ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa pozyskanej nielegalnie. Zdobycie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa jest nielegalne, w szczególności gdy następuje bez zgody podmiotu uprawnionego do rozporządzania tymi informacjami. W praktyce dochodzi do tego w przypadku uzyskania nieuprawnionego dostępu do informacji polegającego np. na bezprawnym przełamaniu zabezpieczeń, w tym haseł komputerowych.
Art. 23 ust. 2 UZNK przewiduje analogiczną odpowiedzialność do tej z art. 23 ust. 1 UZNK w przypadku ujawnienia lub wykorzystania cudzej tajemnicy przedsiębiorstwa pozyskanej bezprawnie, z tym zastrzeżeniem, że dla uznania winy naruszyciela nie wymaga wystąpienia poważnej szkody u poszkodowanego przedsiębiorcy. Również art. 267 § 1 kk przewiduje karalność wykorzystania lub ujawnienia tajemnicy przedsiębiorstwa pozyskanej nielegalnie.
Czy wolno wykorzystać tajemnicę przedsiębiorstwa uzyskaną w postępowaniu sądowym?
Mając do czynienia z cudzą tajemnicą przedsiębiorstwa w postępowaniu sądowym, należy pamiętać, że informacje uzyskane w ramach takiego postępowania również podlegają ochronie przed ujawnieniem. Dla uzyskania tej ochrony należy jednak złożyć sądowi wniosek o wyłączenie jawności rozprawy przed jej rozpoczęciem.
Art. 23 ust. 3 UZNK przewiduje bowiem karalność czynu polegającego na ujawnieniu lub wykorzystaniu informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa, z którą naruszyciel „zapoznał się, biorąc udział w rozprawie lub w innych czynnościach postępowania sądowego dotyczącego roszczeń z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na naruszeniu tajemnicy przedsiębiorstwa albo przez dostęp do akt takiego postępowania, jeżeli w postępowaniu tym została wyłączona jawność rozprawy”. Przestępstwo to jest zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności i pozbawienia wolności do lat dwóch.
Obowiązek zapłaty nawiązki lub naprawienia szkody w postępowaniu karnym
Warto również wskazać, że poszkodowany przedsiębiorca, który dochodzi swoich praw w ramach postępowania karnego, uzyskuje prostszą drogę do zaspokojenia roszczeń z tytułu odpowiedzialności odszkodowawczej. Kodeks karny pozwala bowiem pokrzywdzonemu na zgłoszenie dwojakiego rodzaju roszczeń w ramach postępowania karnego.
Zgodnie z art. 46 § 1 kk w razie skazania sąd na wniosek pokrzywdzonego orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, o obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem.
Jeśli zaś sąd dojdzie do wniosku, że wyliczenie szkody pozostaje utrudnione, może na podstawie art. 46 § 2 kk orzec zamiast tego nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych.
Powyższe uprawnienia poszkodowanego mogą stanowić wartą uwagi alternatywę dla dochodzenia roszczeń w postępowaniu cywilnym, które zwykle bywa znacznie bardziej czasochłonne i kosztowne.
Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych – kara do 5 mln zł
Jeżeli którykolwiek z czynów zabronionych przyniósł lub mógł przynieść spółce (podmiotowi zbiorowemu) jakąkolwiek korzyść, chociażby niemajątkową, spółka ta – jako podmiot zbiorowy – ponosi odpowiedzialność na podstawie Ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
Jako przykład zastosowania sankcji z ww. ustawy można wskazać sytuację, w której którykolwiek z pracowników spółki wykradł tajemnicę przedsiębiorstwa innej spółki, a następnie wykorzystał te informacje choćby w nieznacznym zakresie w działalności swojego pracodawcy.
Zgodnie z art. 7 ww. ustawy wobec podmiotu zbiorowego sąd orzeka karę pieniężną w wysokości od 1000 do 5 000 000 złotych, nie wyższą jednak niż 3% przychodu osiągniętego w roku obrotowym, w którym popełniono czyn zabroniony będący podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego. Kara ta może zatem okazać się bardzo dotkliwa dla spółki.
Podsumowanie
Brak umowy o zachowaniu poufności nie przekreśla w żadnym stopniu możliwości dochodzenia praw przez poszkodowanego bezprawnym wykorzystaniem lub ujawnieniem tajemnicy przedsiębiorstwa. Poszkodowany nadal ma w takim wypadku szeroki wybór sposobów dochodzenia swoich roszczeń. Z uwagi na szybkość postępowania, niskie koszty i wachlarz dostępnych środków prawnych dla poszkodowanego wartym rozważenia wariantem jest poszukiwanie ochrony prawnej w postępowaniu karnym.
