0 0
dni
0 0
godz
0 0
min
0 0
sek

Zarząd sukcesyjny a prawo pracy

Nasz ekspert:
Artykuły autora

Wielkość tekstu:

Śmierć pracodawcy jest zdarzeniem, które ma przełożenie na sytuację pracowników. Zgodnie z podstawową zasadą określoną w przepisach Kodeksu pracy śmierć ta prowadzi do wygaśnięcia umowy o pracę. Jednak nie zawsze oznaczać będzie automatyczne wygaśnięcie takich umów. Wskazać należy, że pewne wyjątki dotyczą pracowników zatrudnionych u pracodawców, którzy prowadzą jednoosobową działalność gospodarczą podlegającą wpisowi do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (zwaną dalej CEIDG). W tym wypadku ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie pewnych uregulowań, które z założenia miały uprościć kontynuację prowadzonej działalności gospodarczej po śmierci jej właściciela. W tym celu na podstawie Ustawy z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw od 25 listopada 2018 roku wprowadzono do polskiego porządku prawnego instytucję zarządu sukcesyjnego, która szczegółowo w zakresie związanym z prawem pracy omówiona zostanie w  niniejszym artykule. Czym jest zarząd sukcesyjny? Wyjaśniamy!

Zarząd sukcesyjny 

Co istotne z punktu widzenia niniejszego artykułu, regulacje dotyczące zarządcy sukcesyjnego w zakresie, jakim związane są ze stosunkiem pracy, mają zastosowanie do umów o pracę zawartych również przed datą wejścia w życie ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw.

Na potrzeby tego tekstu należy wyróżnić dwie sytuacje dotyczące pracowników związane ze śmiercią dotychczasowego pracodawcy, które mogą nastąpić w związku z  ustanowieniem zarządu sukcesyjnego.

Pierwszą z nich jest sytuacja, kiedy pracodawca za życia dopełnił formalności związanych z  ustanowieniem zarządu sukcesyjnego, na skutek czego wyznaczona przez niego osoba pełniąca funkcję zarządcy sukcesyjnego przejmuje obowiązki zmarłego pracodawcy, zaś pracownicy realizują powierzone im obowiązki na dotychczas uzgodnionych ze zmarłym pracodawcą warunkach. Wskazać należy, że formalności związane z powołaniem zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy nie są skomplikowane. Trzeba jedynie dopełnić następujących formalności:

  • sporządzić na piśmie oświadczenie o powołaniu zarządcy sukcesyjnego, 
  • dysponować pisemną zgodą osoby mającej pełnić funkcję zarządcy sukcesyjnego 
  • oraz dokonać wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego. 

W tym przypadku umowy o pracę wygasają z chwilą wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Jeśli jednak pracownicy zostaną przejęci przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 kp przed tym dniem, wówczas do wygaśnięcia umowy o pracę nie dojdzie.

Druga sytuacja, kiedy pracodawca nie powołał przed śmiercią zarządcy sukcesyjnego, jest zdecydowanie bardziej skomplikowana. W takim przypadku, jeśli nie ustanowiono po śmierci pracodawcy zarządu sukcesyjnego, umowa o pracę po upływie 30 dni od śmierci pracodawcy wygaśnie. Jednak i wówczas przewidziano wyjątki. Jeżeli przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy osoba uprawniona do dokonywania czynności zachowawczych wymieniona w ustawie o zarządzie sukcesyjnym, tj. małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy albo spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy bądź zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, zawrze pisemne porozumienie dotyczące kontynuowania na dotychczasowych zasadach stosunku pracy, wówczas stosunek pracy będzie kontynuowany do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego. Osobami uprawnionymi do powołania zarządcy sukcesyjnego są te same osoby, które podejmują czynności zachowawcze, natomiast powołać zarządcę sukcesyjnego mogą w terminie 2 miesięcy od śmierci pracodawcy. Po upływie tego czasu uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa. Jeśli nie dojdzie do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, wówczas umowy o pracę wygasną z dniem wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, chyba że strony uzgodniły wcześniejszy termin rozwiązania umowy o pracę.

Bezpośrednio po śmierci pracodawcy małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy albo spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy lub zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, są uprawnieni do podejmowania czynności zachowawczych obejmujących czynności konieczne do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku do czasu ustanowienia zarządu sukcesyjnego lub wygaśnięciu do tego uprawnienia.

Porozumienie o kontynuowaniu stosunku pracy może zawrzeć również zarządca sukcesyjny po powołaniu go w trybie określonym w ustawie o zarządzie sukcesyjnym i przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy. W tym wypadku stosunek pracy będzie kontynuowany do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego. Wówczas umowy o pracę wygasają z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, chyba że wcześniej nastąpiło przejęcie pracownika przez nowego pracodawcę na zasadach określonych w art. 231 Kodeksu pracy. Należy pamiętać o tym, że przedłużenie umów zarówno przez osoby uprawnione do podjęcia czynności zachowawczych czy też zarządcę sukcesyjnego może dotyczyć jedynie wybranych pracowników w zależności od potrzeb firmy.

Wygaśniecie zarządu sukcesyjnego 

Zarząd sukcesyjny wygasa w sytuacjach wymienionych w art. 59 Ustawy z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z  sukcesją przedsiębiorstw. Ma to miejsce w następujących przypadkach:

  1. z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden z jego spadkobierców nie przyjął spadku ani zapisobiorca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w  przedsiębiorstwie w spadku;
  2. z dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobiorca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
  3. z dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od osoby, która zgodnie z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym, nabyła przedsiębiorstwo w spadku na podstawie powołania do spadku z ustawy albo testamentu albo nabyła przedsiębiorstwo bądź udział w przedsiębiorstwie na podstawie zapisu windykacyjnego; 
  4. z dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od małżonka przedsiębiorcy, a przedsiębiorstwo w chwili śmierci przedsiębiorcy stanowiło w całości mienie przedsiębiorcy i jego małżonka, a któremu to małżonkowi  przysługuje udział w przedsiębiorstwie w  spadku;
  5. z upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;
  6. z dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
  7. z dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;
  8. z upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Przy czym z ważnych przyczyn sąd może przedłużyć okres zarządu sukcesyjnego przed jego ustaniem na okres do 5 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy i w takiej sytuacji umowy o pracę wygasną wraz z upływem przedłużonego terminu trwania zarządu. Wniosek o przedłużenie zarządu sukcesyjnego z ważnych przyczyn może złożyć każda osoba, na której rzecz działa zarządca sukcesyjny. Istotne jest, aby przedłużenie zarządu sukcesyjnego nastąpiło przed jego wygaśnięciem na ogólnych zasadach, czyli nie później niż w ciągu 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego za życia pracodawcy

Należy mieć również na uwadze wyjątek, jaki ma miejsce w sytuacji, gdy nie doszło do ustanowienia zarządu sukcesyjnego za życia pracodawcy w przypadku umów o pracę zawartych na czas określony. W takiej sytuacji umowa o pracę na czas określony ustaje z upływem okresu, na który została zawarta, jeżeli termin jej rozwiązania przypada przed upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, chyba że strony uzgodnią wcześniejszy termin jej rozwiązania. Jeśli natomiast umowa o pracę została zawarta na okres dłuższy i termin jej rozwiązania przypada już po upływie 30 dni od dnia śmierci pracodawcy, stosunek pracy ustaje z dniem wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego albo wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, chyba że umowa o pracę ustanie wcześniej ze względu na upływ czasu, na jaki została zawarta, albo strony uzgodnią wcześniejszy termin jej rozwiązania.

Przykład 1.

Pani Anna została zatrudniona przez pana Jana na podstawie umowy o  pracę na czas określony od 1 stycznia 2020 roku do 30 marca 2021 roku. Pan Jan prowadzący działalność gospodarczą podlegającą wpisowi do CEIDG zmarł 15 marca 2021 roku. W takiej sytuacji umowa o pracę ustanie 30 marca 2021 roku, gdyż  termin  jej rozwiązania został ustalony przed upływem 30. dnia od dnia śmierci pana Jana.

Podsumowując dotychczas omówione regulacje, należy stwierdzić, że śmierć pracodawcy będącego osobą fizyczną, który był przedsiębiorcą wpisanym do CEIDG, niezależnie od tego, czy został ustanowiony zarządca sukcesyjny, zawsze prowadzić będzie do wygaśnięcia stosunku pracy pracowników u niego zatrudnionych. Różnić się będzie to jedynie okolicznościami i terminami, w  jakich do tego dojdzie, jak też nastąpi to wyłącznie, jeżeli pracownicy nie zostaną przejęci przez nowego pracodawcę na podstawie art. 231 kp.

Rekomendować należy rozwiązanie, aby przedsiębiorcy prowadzący jednoosobowe działalności gospodarcze wpisani do CEIDG ustanawiali za życia zarządców sukcesyjnych, gdyż przede wszystkim pozwala to na automatyczne kontynuowanie działalności w razie ich śmierci, a  ponadto chroni pracowników, stabilizując na pewien czas ich zatrudnienie w czasie następującym bezpośrednio po śmierci pracodawcy, jak też jest to odciążeniem dla spadkobierców zmarłego pracodawcy, którzy w wypadku śmierci osoby bliskiej na swoich barkach mają do załatwienia dużo innych formalności.

Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego za życia pracodawcy wolne jest od opłat, a samego wpisu zarządcy do CEIDG można dokonać także w formie on-line bez konieczności osobistej wizyty w urzędzie.

Należy wspomnieć, że ustawodawca przewidział możliwość powrotu do pracy pracowników, których umowy wygasły  z upływem 30 dni od dnia śmierci pracodawcy na skutek nie ustanowienia zarządcy sukcesyjnego lub niezawarcia porozumienia o kontynuowaniu stosunku pracy. Jeśli dojdzie do ustanowienia zarządu sukcesyjnego po tym terminie, pracownicy, których umowy wygasły, mają pierwszeństwo w zatrudnieniu. Należy jednak pamiętać, że w takiej sytuacji zarządca sukcesyjny zatrudnia na poprzednich warunkach pracownika, którego umowa o pracę wygasła z  powodu śmierci pracodawcy, jeżeli pracownik ten zgłosi zamiar podjęcia zatrudnienia w ciągu miesiąca od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, jak też ponowne zatrudnianie pracowników przez zarządcę sukcesyjnego dotyczy tej grupy zawodowej, w której pracownik wcześniej pracował. Co istotne, przepisy nie przewidują obowiązku informowania pracowników o ustanowieniu zarządu sukcesyjnego. Ustalenie tej kwestii leży w gestii samego pracownika. Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego jest zawsze ujawniane w CEIDG i tam  pracownicy powinni szukać informacji na ten temat.

Przykład 2.

W związku ze śmiercią pracodawcy będącego osobą fizyczną wygasła umowa o  pracę pana Jana zatrudnionego jako magazyniera. Zarządca sukcesyjny ponownie zatrudnia pracowników na stanowisko kasjera. Pracownikowi w tej sytuacji nie będzie przysługiwać pierwszeństwo w zatrudnieniu, gdyż oferta zatrudnienia nie dotyczy tej samej grupy zawodowej.

Ustawodawca uznał okres od dnia śmierci pracodawcy do dnia wygaśnięcia umowy o pracę jak też do dnia uzgodnienia kontynuowania stosunku pracy na dotychczasowych zasadach czy też do dnia uzgodnienia wcześniejszego terminu rozwiązania umowy o pracę bądź do dnia rozwiązania terminowej umowy o pracę, za okres usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za który pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.

We wskazanym wyżej okresie zarządca sukcesyjny, a w jego braku – stosowna osoba uprawniona do wykonywania czynności zachowawczych, może polecić pracownikowi wykonywanie pracy zgodnej z jego umową o pracę, określając okres wykonywania pracy przez pracownika i  wymiar czasu pracy. Pracownikowi przysługuje za nią wynagrodzenie zgodnie z umową o  pracę.

Przykład 3.

Zarząd sukcesyjny polecił pracownikowi zmarłego przedsiębiorcy zatrudnionemu na stanowisku kucharza wykonywanie w okresie 30 dni od dnia śmierci przedsiębiorcy prac biurowych. Polecenie takie należy uznać za niezgodne z prawem, nawet jeśli pracownik posiada do tego kwalifikacje, ponieważ w okresie poprzedzającym wygaśnięcie umowy o  pracę pracownikowi można polecić jedynie wykonywanie pracy takiej, jakiej rodzaj został wskazany w treści umowy o pracę.

Przykład 4.

Zarząd sukcesyjny polecił pracownikowi zmarłego przedsiębiorcy zatrudnionemu na stanowisku pracownika biurowego wykonywanie w okresie 30 dni od dnia śmierci przedsiębiorcy prac biurowych. Polecenie takie należy uznać zgodne z prawem. Pracownikowi przysługuje w takim wypadku wynagrodzenie za wykonywanie tej pracy.

W ramach pełnionych przez zarządcę obowiązków, które w  normalnych warunkach obciążałyby pracodawcę, zarządca sukcesyjny dopełnia obowiązków związanych z  wygaśnięciem umowy o pracę, w tym m.in. wydaje świadectwo pracy, jest odpowiedzialny za wypłatę ekwiwalentu za urlop.

Podsumowując, zarówno z perspektywy pracownika, jak i pracodawcy ważne jest, aby ustanawiać zarządcę sukcesyjnego na wypadek śmierci, gdyż pozwala to na kontynuowanie działalności firmy  w razie śmierci przedsiębiorcy oraz zabezpiecza pracowników. Jeśli jednak nie doszło do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, zasadne jest podjęcie decyzji o tym co dalej z  firmą zmarłego pracodawcy. Praktyka pokazuje, że zazwyczaj w sytuacji gdy przedsiębiorca zatrudniał pracowników, zarząd sukcesyjny jest ustanawiany i ma to miejsce w stosunkowo krótkim czasie od śmierci pracodawcy, co leży też w interesie pracowników, pozwala bowiem wyeliminować stan niepewności co do ich dalszego zatrudnienia.

 

Artykuły
Brak wyników.
Więcej artykułów
Wzory
Brak wyników.
Więcej wzorów