Zarząd sukcesyjny jest wciąż mało znaną instytucją w Polsce, a szkoda, bo dzięki niej można uniknąć wielu kłopotów po śmierci przedsiębiorcy. Czy ustanowienie właściwego zarządcy podlega jednak opodatkowaniu, zwłaszcza podatkiem od towarów i usług? Ostatecznie taka osoba będzie przez jakiś czas prowadziła cudze przedsiębiorstwo.
Czym jest zarząd sukcesyjny?
Prowadzenie przedsiębiorstwa w jakiejkolwiek formie zawsze wiązało się z ryzykiem, że po śmierci jego właściciela może dojść do przestoju produkcyjnego, a w skrajnych przypadkach nawet do zamknięcia całej działalności. Przedsiębiorstwo może podlegać dziedziczeniu, jednak załatwienie wszelkich formalności spadkowych i urzędniczych może zajmować sporo czasu, szczególnie wtedy, gdy spadkobiercy nie są zgodni co do tego, kto tak naprawdę powinien kontynuować działalność gospodarczą.
Mając na względzie problemy natury technicznej, ustawodawca zdecydował się uregulować bardzo częsty problem i wprowadził instytucję zarządu sukcesyjnego. Od 25 listopada 2018 roku możliwe jest kontynuowanie określonej działalności nawet wtedy, gdy przedsiębiorca zmarł, a jego sprawy spadkowe nie zostały jeszcze uregulowane. Zarząd sukcesyjny jest formą czasowego kontynuowania działalności do czasu ustanowienia prawowitych następców zmarłego przedsiębiorcy. Podstawowym celem tej instytucji jest zapewnienie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Zarząd sukcesyjny zostaje ustanowiony z chwilą:
- śmierci przedsiębiorcy, w przypadku gdy przedsiębiorca złożył wniosek o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego;
- dokonania wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego.
Ustanowienie zarządu sukcesyjnego nie jest oczywiście obowiązkowe, a ostateczną decyzję w tym zakresie podejmuje przedsiębiorca.
Zarządca sukcesyjny
Zarządca sukcesyjny może być ustanowiony zarówno za życia przedsiębiorcy, jak i po jego śmierci. Do ustanowienia omawianego zarządu wymagane jest:
- powołanie zarządcy sukcesyjnego;
- wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji;
- dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego.
Zawieszenie działalności gospodarczej nie stanowi przeszkody do ustanowienia zarządu sukcesyjnego. Nie można ustanowić zarządu sukcesyjnego, jeżeli została ogłoszona upadłość przedsiębiorcy.
Jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy, po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
- spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
- spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Zarządcą może być osoba fizyczna, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. W okresie załatwiania wszelkich formalności spadkowych podejmuje ona wszelkie czynności związane z prowadzeniem danego przedsiębiorstwa. Działania zarządcy można więc porównać do prowadzenia firmy przez samego przedsiębiorcę.
Zarząd sukcesyjny a podatek VAT
Wprowadzenie przepisów ustanawiających zarząd sukcesyjny spowodowało konieczność modyfikacji istniejących już regulacji podatkowych. Jedną z istotniejszych zmian było powołanie do życia przepisu w ustawie o podatku od towarów i usług, zgodnie z którym podatnikiem i płatnikiem VAT jest również jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej stanowiąca przedsiębiorstwo w spadku w okresie od otwarcia spadku do dnia wygaśnięcia:
- zarządu sukcesyjnego lub
- uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony.
Dzięki wprowadzeniu odpowiedniej regulacji podatkowej przedsiębiorstwo w spadku jest uznawane za podatnika, który kontynuuje prowadzenie działalności niejako w imieniu i na rzecz zmarłego przedsiębiorcy. Takie rozwiązanie powoduje w praktyce ciągłość rozliczeń w podatku od towarów i usług (VAT). Wykonywanie zarządu sukcesyjnego nie wymaga składania żadnych wniosków o nadanie nowego NIP-u – pozostaje on taki sam i wygasa dopiero z chwilą ustania zarządu sukcesyjnego (z chwilą przejścia przedsiębiorstwa w ręce formalnie ustanowionych spadkobierców).
Zarządca sukcesyjny jest zobowiązany do złożenia formularza JPK_V7 wraz ze stosowną deklaracją. Musi przy tym powołać się na dane zmarłego przedsiębiorcy i dodać, że mamy do czynienia z „przedsiębiorstwem w spadku”.
Przykład 1.
Krzysztof prowadził firmę usługową. W październiku 2021 roku wykonał jedną z usług na rzecz nowego klienta, jednak nie udokumentował jej wymaganą fakturą. Przedsiębiorca zmarł pod koniec października 2021 roku, wcześniej jednak ustanowił swojego zarządcę sukcesyjnego. W takiej sytuacji zaległa faktura powinna zostać wystawiona przez zarządcę, który działa jako przedsiębiorstwo w spadku.
Przykład 2.
Milena prowadziła jednoosobową działalność gospodarczą od 2001 roku. Pod koniec 2019 roku wyznaczyła osobę, która w razie jej śmierci stanie się zarządcą sukcesyjnym jej przedsiębiorstwa. Kobieta zmarła na początku września 2021 roku, przy czym w ostatnim dniu sierpnia 2021 roku zdążyła jeszcze wystawić fakturę zaliczkową, której należność uiszczono 25 września 2021 roku. Kwota zobowiązania zaliczkowego powinna zostać wykazana w JPK_VAT składanym za wrzesień przez zarządcę sukcesyjnego działającego jako przedsiębiorstwo w spadku.
Jeśli chodzi o kwestie podatkowe, ustanowienie zarządu sukcesyjnego jest bardzo dobrym pomysłem – pozwala bowiem na kontynuację rozliczeń w podatku od towarów i usług w zasadzie bez potrzeby dokonywania w tym zakresie żadnych formalności. Co więcej, zarządca nie musi wówczas działać w tzw. okresach przed śmiercią i po śmierci przedsiębiorcy – dla urzędów skarbowych przedsiębiorstwo wykazuje bowiem ciągłość swoich działań. Wszystkie dokumenty księgowe, które powinny być rozliczone w podatku VAT, zarówno przychodowe, jak i kosztowe, będą uwzględnione w JPK_V7 za pełny okres rozliczeniowy.
Podsumowanie
Wprowadzenie instytucji zarządu sukcesyjnego do polskiego systemu prawnego jest sporym udogodnieniem, które pozwala na kontynuowanie działalności zmarłego przedsiębiorcy do czasu załatwienia wszystkich formalności spadkowych. Ma to istotne znaczenie także w zakresie rozliczania podatku VAT, który jest kontynuowany tak jak za życia przedsiębiorcy. Nowe przepisy nie powodują już automatycznego wykreślenia podatnika w przypadku jego śmierci – obowiązki podatkowe są bowiem przejmowane przez powołanego zarządcę i kontynuowane w dotychczasowej formie, choć już z dodatkiem „przedsiębiorstwo w spadku”.
