Zarząd sukcesyjny przedsiębiorstwem w praktyce

W dniu 25 listopada 2018 roku weszła w życie ustawa z dnia 5 lipca 2018 roku o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Celem ustawy o zarządzie sukcesyjnym, jest ułatwienie prowadzenia przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy – osoby fizycznej i zapewnienie ciągłości jego istnienia. W jaki sposób powołać zarząd sukcesyjny?

Czy śmierć przedsiębiorcy oznacza likwidację przedsiębiorstwa?

Osoba rozpoczynająca działalność gospodarczą, może wybrać spośród wielu sposobów prowadzenia działalności – przepisy polskiego prawa przewidują szereg rodzajów spółek. Większość przedsiębiorców decyduje się, zwłaszcza na początkowym etapie rozwijania swojego biznesu, na samodzielną jednoosobową działalność gospodarczą.

W odróżnieniu od udziałów czy akcji posiadanych w spółkach, odnośnie których ustawodawca przewiduje określone metody dziedziczenia tych praw w razie śmierci przedsiębiorcy, w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej sytuacja związana ze śmiercią przedsiębiorcy nie była tak łatwa. Zmarły przedsiębiorca podlegał wykreśleniu z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, a zawarte przez niego umowy (w tym również umowy o pracę zawarte z pracownikami przedsiębiorcy) z dnia na dzień wygasały. Spadkodawcy zmarłego dziedziczyli majątek, którego właścicielem był przedsiębiorca, ale nie mogli kontynuować prowadzonej przez zmarłego działalności.

Obecnie ta sytuacja ulegnie zmianie – zgodnie z przepisami nowej ustawy przedsiębiorca, a także jego spadkobiercy, będą mieli możliwość ustanowienia zarządu sukcesyjnego, który spowoduje dalsze trwanie przedsiębiorstwa i kontynuowanie jego działalności w razie śmierci przedsiębiorcy.

Zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony:

• przez samego przedsiębiorcę przed jego śmiercią, w ramach tzw. planowania spadkowego;

• po śmierci przedsiębiorcy.

W przypadku, w którym przedsiębiorca nie wskazał zarządcy sukcesyjnego przed swoją śmiercią, po śmierci przedsiębiorcy zarząd sukcesyjny może zostać ustanowiony tylko i wyłącznie przez określone osoby:

• przez spadkobiercę ustawowego przedsiębiorcy (w przypadku dziedziczenia przeprowadzonego w oparciu o zasady określone w Kodeksie cywilnym);

• przez spadkobiercę testamentowego przedsiębiorcy (w przypadku, w którym przedsiębiorca pozostawił testament i dziedziczenie odbywa się w oparciu o ten dokument);

• przez małżonka przedsiębiorcy, jeśli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Spadkobiercy zmarłego przedsiębiorcy są ograniczeni w możliwości powołania zarządcy –  mogą to uczynić maksymalnie w okresie dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Po upływie tego terminu uprawnienie do powołania zarządcy wygasa.

Jakie są etapy ustanowienia zarządcy? 

Ustanowienie zarządu sukcesyjnego, zgodnie z zasadami przewidzianymi w ustawie, ma trzy etapy:

1. Powołanie zarządcy sukcesyjnego;

2. Wyrażenie przez przyszłego zarządcę zgody na pełnienie tej funkcji;

3. Wpisanie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego, podobnie jak wyrażenie przez zarządcę zgody na pełnienie tej funkcji, musi nastąpić w formie pisemnej. Oznacza to, iż jeśli przedsiębiorca ustnie wskaże osobę, która po jego śmierci ma sprawować zarząd sukcesyjny, takie rozporządzenie nie będzie ważne. W przypadku powołania zarządcy przez spadkobierców przedsiębiorcy, konieczne jest natomiast zachowanie formy aktu notarialnego.

Co istotne, zarządcą sukcesyjnym może być w jednym czasie tylko jedna osoba. W przypadku śmierci zarządcy, jego rezygnacji, albo utraty zdolności do sprawowania funkcji (np. w razie ubezwłasnowolnienia lub prawomocnego orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej).

Jakie są skutki zarządu sukcesyjnego?

Powołanie zarządcy sukcesyjnego sprawi, iż po śmierci przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą, przedsiębiorstwo nadal będzie trwać. Przez przedsiębiorstwo należy w tym przypadku rozumieć ogół składników materialnych i niematerialnych, które służyły do prowadzenia przedsiębiorstwa i stanowiły majątek przedsiębiorcy.

Przedsiębiorstwo będzie prowadzone pod dotychczasową nazwą, z dodaniem określenia “w spadku”. Zarządca sukcesyjny będzie mógł również posługiwać się dotychczasowym numerem NIP przedsiębiorcy.

Jak wskazuje przywołany powyżej przepis art. 29 ustawy, zarządca sukcesyjny wykonuje prawa i obowiązki przedsiębiorcy, a zatem niejako wstępuje w sytuację prawną zmarłego przedsiębiorcy.

Właściciele przedsiębiorstwa solidarnie odpowiadają za zobowiązania przedsiębiorstwa. Wyjątek dotyczy właściciela przedsiębiorstwa, który nie uczestniczył w powołaniu zarządcy – wówczas jego odpowiedzialność jest ograniczona do wartości stanu czynnego spadku, w rozmiarze przypadającego na jego rzecz udziału. Ograniczenie odpowiedzialności, dotyczy tylko i wyłącznie zobowiązań powstałych przed dniem, w którym właściciel dowiedział się o ustanowieniu zarządcy sukcesyjnego.

Zarządca sukcesyjny nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania zaciągnięte na rachunek przedsiębiorstwa, chyba że jego odpowiedzialność wynika z innych przepisów. Jednocześnie, zarządca będzie ponosił odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę, jeśli wykonywał swoje obowiązki w sposób nienależyty.

Jaki jest zakres uprawnień zarządcy sukcesyjnego?

Zarządca sukcesyjny prowadzi przedsiębiorstwo zgodnie z dotychczasowym profilem działalności. Zarządca podejmuje decyzje związane z funkcjonowaniem firmy, ale zakres jego samodzielności jest zależny od rodzaju dokonywanej czynności,

• zarządca działa samodzielnie w przypadku tzw. czynności zwykłego zarządu;

• zarządca musi uzyskać zgodę wszystkich właścicieli w przypadku czynności przekraczających zwykły zarząd.

Żaden przepis nie określa, jakie czynności zalicza się do czynności zwykłego zarządu. Przyjmuje się, iż są to czynności podejmowane w związku ze zwykłym, bieżącym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa (np. nabywanie towarów w hurtowni w przypadku przedsiębiorcy prowadzącego sklep spożywczy). Czynności, które wykraczają poza ten zwyczajowy zakres (np. sprzedaż lub nabycie nieruchomości), wymagają zgody wszystkich właścicieli – jeśli właściciele nie potrafią osiągnąć porozumienia, wówczas zarządca może zwrócić się do sądu o udzielenie zezwolenia na dokonanie czynności.

Ponadto, zarządca sukcesyjny:

• ma prawo do ustanowienia pełnomocnika;

• posiada umocowanie do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa;

• może pozywać i być pozywanym;

• może brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowo administracyjnych;

• ma dostęp do rachunków bankowych przedsiębiorcy;

• wstępuje w umowy o pracę zawarte przez przedsiębiorcę (w przypadku zarządu ustanowionego przez spadkobierców, umowy o pracę wygasają po upływie 30 dni od dnia śmierci spadkodawcy, chyba że zostaną zawarte porozumienia o kontynuacji stosunku pracy);

• wykonuje prawa wspólnika w spółce cywilnej.

Ile trwa zarząd sukcesyjny?

Zgodnie z zapisami ustawy, zarząd sukcesyjny nie może być przeniesiony. Zarządca może zostać odwołany przez właścicieli przedsiębiorstwa, albo przez sąd, jeśli rażąco narusza swoje obowiązki. Zarządca może również zrezygnować z pełnienia funkcji.

Zarząd sukcesyjny wygasa z:

1) upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku, ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo, albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;

2) dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca, albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;

3) dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku, w całości przez jedną osobę, o której mowa w art. 3 pkt 3;

4) upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;

5) dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;

6) dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;

7) upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

W praktyce oznacza to, iż zarząd sukcesyjny może trwać przez dwa lata, liczone od dnia śmierci przedsiębiorcy. Z ważnych przyczyn sąd może wydłużyć ten okres do 5 lat.

Czas pokaże, czy zaproponowane przez ustawodawcę rozwiązanie, znajdzie zastosowanie praktyczne wśród polskich przedsiębiorców. Z jednej strony wprowadzenie zarządu sukcesyjnego może być trudne w przypadku przedsiębiorstw prowadzonych z uwzględnieniem osobistych cech przedsiębiorcy, z drugiej zaś możliwość ustanowienia zarządcy może okazać się szansą przetrwania dla dochodowych przedsięwzięć, prowadzonych przez pokolenia.