Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest organem rentowym, który działa na podstawie wydanych decyzji administracyjnych. Mogę one mieć różny charakter i niekoniecznie zawsze będą uwzględniać wnioski składane przez przedsiębiorców. ZUS ma prawo zmienić swoją decyzję, która zadziała na niekorzyść wnioskodawcy – czy w takim przypadku przedsiębiorca może się jakoś bronić? W artykule wyjaśniamy jak zmiana decyzji ZUS może wpływać na przedsiębiorcę.
Decyzja administracyjna
Zgodnie z treścią art. 104 Kodeksu postępowania administracyjnego organ administracji publicznej załatwia sprawę przez wydanie decyzji, chyba że przepisy kodeksu stanowią inaczej. Decyzje rozstrzygają sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą sprawę w danej instancji.
Decyzje administracyjne są więc podstawową formą działania organów państwowych, do których zaliczamy również Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Możemy je w pewnym sensie przyrównać do wyroków sądowych, choć w swojej naturze dotyczą jednak typowo administracyjnych spraw inicjowanych z reguły przez samego wnioskodawcę.
Decyzje mogą przybierać różne formy, choć z reguły albo uwzględniają w całości żądania wnioskodawcy (np. o wypłatę świadczenia lub wydania odpowiedniego dokumentu), albo odmawiają uznania wniosku. Niektóre decyzje mogą jednak częściowo uwzględniać stanowisko wnioskodawcy, a częściowo je odrzucać. Inne zaś mogą zmieniać uprzednio wydane decyzje i w ten sposób znacząco modyfikować aktualną sytuację wnioskodawcy.
Wyrok NSA z 23 października 2020 roku (sygn. akt I OSK 1036/20)
Na każdym organie administracji publicznej, do którego wpłynął wniosek o wszczęcie postępowania, spoczywa podstawowy obowiązek rozpoznania tego wniosku i zakończenia postępowania w sposób przewidziany prawem. Może ono polegać – zgodnie z art. 104 § 2 kpa – na wydaniu decyzji rozstrzygającej sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończącej sprawę w danej instancji, np. decyzji o umorzeniu postępowania administracyjnego. Może ono również polegać na podjęciu stosownego aktu (np. postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania – art. 61a kpa) lub stosownej czynności (np. pozostawieniu podania bez rozpoznania – art. 64 § 2 kpa, czy przekazaniu podania według właściwości – art. 65 § 1 kpa), informujących wnoszącego podanie, że jego sprawa nie może być rozpoznana w postępowaniu, prowadzonym przez organ, do którego skierowano podanie.
Zmiana decyzji administracyjnej
Co do zasady od każdej decyzji można wnieść odwołanie w stosownym terminie. Jeśli prawo takie nie przysługuje lub minął termin na odwołanie, mówimy wówczas, że decyzja ma charakter ostateczny – nie przysługuje względem niej żaden zwyczajny środek odwoławczy. Jej ostateczność możemy przyrównać do prawomocności wyroku sądowego.
Ustawodawca przewidział jednak, że w życiu może dojść do wielu niespodziewanych sytuacji – w sprawie mogą ujawnić się nowe dowody, strona zmieni swoje stanowisko lub organ odkryje, że wydana decyzja była niezgodna z prawem lub odnosiła się do nieprawdziwego stanu faktycznego. Nadzwyczajne okoliczności uzasadniają uchylenie decyzji, które stały się już ostateczne i od których nie przysługują już zwyczajne środki zaskarżenia. Zgodnie z treścią art. 154 i 155 kpa decyzja ostateczna, na której mocy żadna ze stron nie nabyła prawa, może być w każdym czasie uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Decyzja ostateczna, na której mocy strona nabyła prawo, może być w każdym czasie za zgodą strony uchylona lub zmieniona przez organ administracji publicznej, który ją wydał, jeżeli przepisy szczególne nie sprzeciwiają się uchyleniu lub zmianie takiej decyzji i przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony.
Prawo do uchylenia lub zmiany już wydanej decyzji przysługuje każdemu organowi państwowemu, w tym także Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Nie ma przy tym znaczenia, kto był wnioskodawcą w danej sprawie – czy była to osoba fizyczna, czy też przedsiębiorca.
Zmiana decyzji ZUS-u
Pierwotnie wydana decyzja ZUS-u może zostać zmieniona na dwa różne sposoby:
- może uwzględnić wniosek danej osoby, który uprzednio został w całości lub w części odrzucony – w takiej sytuacji wnioskodawcy z reguły nie mają potrzeby kwestionować zachowania ZUS-u, ponieważ osiągnęli zamierzony przez siebie wcześniej cel (np. uzyskali wnioskowane przez siebie świadczenie);
- może odmówić uznania wniosku, który był wcześniej przyjęty – w tej sytuacji wnioskodawca traci przyznane mu pierwotną decyzją uprawnienia. Z oczywistych względów będzie chciał nową decyzję zakwestionować i doprowadzić do tego, aby moc obowiązującą ponownie zyskała pierwsza wydana decyzja w jego sprawie.
Zmiana decyzji ZUS-u może nastąpić zarówno na wniosek osoby zainteresowanej (nie musi to być zawsze aktualny wnioskodawca, lecz także inna osoba, która wykaże, że posiada interes prawny w danej sprawie), jak i z urzędu. Zgodnie z treścią art. 114 ust. 1 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli:
- po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość;
- decyzja została wydana w wyniku przestępstwa;
- dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe;
- decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;
- decyzja została wydana na podstawie innej decyzji lub orzeczenia sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;
- przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego.
Wyrok SA w Szczecinie z 12 marca 2020 roku (sygn. akt III AUa 451/19)
Nie zachodzą żadne przeszkody prawne, by strona w sytuacji zmiany interpretacji prawa, wykorzystując przesłankę błędu organu, wniosła o ponowne ustalenie wysokości świadczenia na podstawie art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
Termin na zmianę decyzji ZUS-u
Prawo do zmiany decyzji przez ZUS nie jest bezterminowe. Gdyby tak było, każdy polski przedsiębiorca nieustannie obawiałby się, że otrzymywane przez niego świadczenie lub zwolnienie z opłacania składek ubezpieczeniowych zostanie prędzej czy później cofnięte. Zmiana decyzji ZUS-u nie musi co prawda oznaczać automatycznie pogorszenia sytuacji przedsiębiorców, jednak w praktyce nowe decyzje są wydawane przeważnie na ich niekorzyść.
Ustawodawca przewidział, że uchylenie lub zmiana decyzji wydanej pierwotnie przez ZUS nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres:
- 10 lat – w przypadkach, gdy decyzja została wydana w wyniku przestępstwa, gdy dowody, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności faktyczne, okazały się fałszywe albo gdy decyzja została wydana na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego przez osobę pobierającą świadczenie;
- 5 lat – w przypadkach, gdy po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość albo gdy decyzja została wydana, opierając się na innej decyzji lub orzeczeniu sądu, które zostało następnie uchylone, zmienione albo stwierdzono jego nieważność;
- 3 lat – w przypadku, gdy przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego, chyba że w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości albo gdy uchyleniu lub zmianie podlega decyzja o ustaleniu kapitału początkowego, który nie został uwzględniony do obliczania wysokości emerytury ustalonej prawomocną decyzją.
Odstąpienie od zmiany decyzji przez ZUS
Mimo że ZUS może zmienić swoją decyzję na niekorzyść przedsiębiorcy, zainicjowanie takiego postępowania jest odwracalne. Innymi słowy, może on odstąpić od planowanej zmiany decyzji, co w praktyce będzie oznaczało, że pierwotnie wydana decyzja będzie w dalszym ciągu wiążąca dla przedsiębiorcy.
Organ rentowy odstępuje od uchylenia lub zmiany decyzji, gdy przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego, jeżeli uchylenie lub zmiana decyzji ZUS wiązałyby się z nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności. Jeśli przedsiębiorca powoła się na swoją trudną sytuację życiową lub problemy w firmie, ZUS może odstąpić od wydania nowej niekorzystnej dla niego decyzji.
Podsumowanie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zmienić lub uchylić pierwotnie wydaną przez siebie decyzję. W praktyce działa to jednak na niekorzyść danego przedsiębiorcy. Postępowanie zmieniające nie może być jednak podjęte przez ZUS w każdym czasie – ustawodawca wskazuje konkretne ramy czasowe, w których może dojść do zmiany wydanej decyzji. Istnienie podstaw do zmiany nie musi oznaczać, że każdorazowo zostanie wydana nowa decyzja – ze względu na szczególne okoliczności związane z wnioskodawcą może bowiem odstąpić od procedury zmiany lub uchylenia pierwotnie wydanej decyzji.
