Zmiany w emeryturach pomostowych od 2024

W 2022 oraz 2023 roku weszły w życie zmiany w przepisach dotyczących emerytur pomostowych, które miały korzystny wpływ na prawa pracowników. To jednak nie wszystko, ponieważ z początkiem 2024 roku zaczęły obowiązywać kolejne nowe regulacje rozszerzające uprawnienia zatrudnionych osób. W artykule przedstawiamy zmiany w emeryturach pomostowych, które weszły w życie od 1 stycznia 2024 roku.

Zmiany w zakresie emerytur pomostowych – podstawa prawna

Omawiając kwestie dotyczące zmian w emeryturach pomostowych, będziemy się odwoływać do Ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, zwaną dalej „u.e.p.”

Kolejnym aktem prawnym uwzględnionym w tym tekście jest Ustawa z dnia 9 marca 2022 roku o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw, dalej określana mianem „nowelizacji”.

Zmiany obowiązujące od 1 stycznia 2023 roku odnoszą się także do uprawnień inspektorów pracy, dlatego też dla potrzeb artykułu sięgnęliśmy do przepisów Ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 roku o Państwowej Inspekcji Pracy, dalej jako „ustawa o PIP”.

Kwietniowe zmiany w „pomostówkach” – podstawowe informacje

Część zmian w przepisach u.e.p. weszła w życie 20 kwietnia 2022 roku. m.in. Nowelizacja, która przewidziała możliwość wydania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) decyzji w sprawie prawa do pomostówki w odniesieniu do wnioskodawcy, który pozostaje jeszcze w stosunku pracy, spełnia jednak inne kryteria wymagane do nabycia świadczenia. Emerytura pomostowa ulega w takim przypadku zawieszeniu – do chwili rozwiązania stosunku pracy.

Uprawniony, z którym nie zostanie rozwiązany stosunek pracy, będzie mógł liczyć na ponowne przeliczenie emerytury w stosunku do tej ustalonej w decyzji ZUS po ustaniu zatrudnienia i skierowaniu przez byłego pracownika wniosku o wypłatę świadczenia.

Nowe rozwiązania prawne

Od 1 stycznia 2023 roku weszły w życie pozostałe zmiany w u.e.p., jakie zostały zawarte w nowelizacji. Nakładały one nowe obowiązki na płatników składek, pracownicy zyskali natomiast większe uprawnienia, polegające m.in. na możliwości złożenia skargi do inspekcji pracy w razie zaistnienia konkretnych okoliczności.

Zgodnie z art. 41 ust. 4 pkt 1 i 2 u.e.p. płatnik składek jest obowiązany prowadzić:

1. wykaz stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze (dalej jako „wykaz stanowisk pracy”);
2. ewidencję pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, za których jest przewidziany obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (FEP), zawierającą dane, o których mowa w art. 41 ust. 3 pkt 2 u.e.p. (dalej jako „ewidencja pracowników”).

Danymi dotyczącymi pracownika, za którego jest przewidziany obowiązek opłacania składek na (FEP), są:

• nazwisko i imię,
• data urodzenia,
• numer PESEL,
• seria i numer dowodu osobistego lub paszportu.

W powyższym zakresie przepisy się nie zmieniły, na pracodawcę (płatnika) nałożono jednak obowiązki informacyjne względem pracowników – taki jest skutek prawny nadania nowego brzmienia ust. 5 w art. 41 u.e.p.

Jeżeli płatnik nie wykona powyżej wskazanych obowiązków, pracownik ma prawo skierowania skargi w tej sprawie do organu kontrolnego, jakim jest PIP.

Zmiany w emeryturach pomostowych dotyczące Państwowej Inspekcji Pracy

1 stycznia 2023 roku weszły w życie zmiany dotyczące także nowych uprawnień PIP w zakresie postępowania dotyczącego kontroli prawidłowości prowadzenia wykazu stanowisk pracy oraz ewidencji pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Wspomniane modyfikacje są oczywiście powiązane z omówionymi wcześniej uprawnieniami pracowników do złożenia skargi na działania płatnika.

Nowelizacja odnosi się do przepisów u.e.p., wprowadza ponadto adekwatne zmiany w ustawie o PIP.

W art. 41 u.e.p. dodano nowy przepis (ust. 6a), zgodnie z którym o wszczęciu postępowania w sprawie kontroli prowadzonej w trybie art. 41 ust. 6 u.e.p. (czyli w związku ze skargą pracownika) oraz o wynikach tej kontroli PIP zawiadamia ZUS. Zawiadomienie to w szczególności obejmuje dane kontrolowanego płatnika składek, dane pracownika, którego dotyczy prowadzona kontrola, oraz okres wykonywania przez pracownika pracy objęty tą kontrolą.

Organ rentowy podejmuje działania w sprawie przyznania emerytury pomostowej, zawieszone z powodu procedury wszczętej na podstawie skargi pracownika, w przypadku gdy czynności kontrolne w sprawie wykazu stanowisk pracy lub ewidencji pracowników zostały zakończone wydaniem decyzji prawomocnej bądź orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.

Odpowiednie modyfikacje legislacyjne wprowadzono również w ustawie o PIP.

To nie wszystko, ponieważ PIP uzyskała uprawnienia nakazowe względem pracodawcy. W konsekwencji – w myśl art. 11a ustawy o PIP (obowiązującego od 1 stycznia 2023 roku) właściwe organy inspekcji pracy są uprawnione do nakazania pracodawcy: 

• umieszczenia stanowiska pracy, na którym są wykonywane prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w wykazie stanowisk pracy, o którym mowa w art. 41 ust. 4 pkt 1 u.e.p., wykreślenia go z wykazu oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tym wykazie;
• umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 u.e.p., wykreślenia go z ewidencji oraz sporządzenia korekty wpisu dokonanego w tej ewidencji.

Zmiany w emeryturach pomostowych od 1 stycznia 2024 roku

Po zmianach wprowadzonych Ustawą z dnia 28 lipca 2023 roku emeryturę pomostową będzie mogło otrzymać osoba, która:

• jest urodzona po 31 grudnia 1948 roku;
• osiągnęła wiek emerytalny co najmniej 55 lat w przypadku kobiet i 60 lat w przypadku mężczyzn;
• udowodniła okresy składkowe i nieskładkowe wynoszące co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;
• po 31 grudnia 2008 roku wykonywała prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienione w ustawie o emeryturach pomostowych;
• posiada udowodniony staż co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Zmiany w emeryturach pomostowych – podsumowanie

Dotychczas prawo do emerytury pomostowej mieli tylko ci, którzy rozpoczęli pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 31 grudnia 1998 roku. Od 1 stycznia 2024 roku ten wymóg zostanie zniesiony. Oznacza to, że emeryturę pomostową będą mogły otrzymać także osoby, które rozpoczęły pracę w takich warunkach po tym terminie. Osoby, które spełniają pozostałe kryteria do przyznania emerytury pomostowej, ale nie spełniają wymogu rozpoczęcia pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 31 grudnia 1998 roku, powinny poczekać ze złożeniem wniosku o emeryturę pomostową do momentu wejścia w życie zmian. Dzięki temu będą mogły skorzystać z nowych, mniej rygorystycznych warunków przyznania świadczenia.