Przedsiębiorca, który w swojej działalności korzysta z pomocy małżonka lub innego członka rodziny zamieszkującego z nim w jednym gospodarstwie domowym, musi wziąć pod uwagę obowiązki nałożone na niego przez przepisy. Czy wiesz kim jest i jak powinna zostać rozliczona osoba współpracująca? Czy pomoc członka rodziny musi być odpłatna? Jakie składki ZUS należy opłacać za taką osobę? Na te i inne pytania odpowiedź znajduje się w poniższym artykule. Sprawdź!
Kim jest osoba współpracująca?
Definicja osoby współpracującej została bardzo szczegółowo opisana w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tą ustawa za osobę współpracującą uważa się:
- małżonka,
- dzieci własne lub dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione,
- rodziców,
- macochę i ojczyma,
pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracujących przy prowadzeniu działalności.
Bez względu na to, czy członek rodziny współpracuje w działalności na podstawie umowy o pracę, czy też pomaga nieodpłatnie, dla celów ZUS uważany jest za osobę współpracującą.
Osoba współpracująca a ZUS
Pomoc w prowadzeniu działalności osoby współpracującej wiąże się z obowiązkiem objęcia jej ubezpieczeniem ZUS. Pomagającego w działalności członka rodziny należałoby zatem zarejestrować w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (osobę współpracującą należy zgłosić do ubezpieczeń społecznych z kodem tytułu ubezpieczenia ZUS 05 11). Zasady opłacania składek osób współpracujących nie zawsze są jednak takie, jak w przypadku innych pracowników. Przy zatrudnieniu osoby współpracującej:
- na umowę o pracę – składki ZUS opłacać należy w wymiarze jak za przedsiębiorcę;
- na umowę zlecenie – składki ZUS opłacać należy jak przy umowach zlecenie z innymi zleceniobiorcami. Składki zależą głównie od wysokości wynagrodzenia;
- na umowę o dzieło – jest wiele interpretacji w tej kwestii, jednak co do zasady od takiej umowy opłaca się składki ZUS w wymiarze jak za przedsiębiorcę;
- nieodpłatnie – składki ZUS opłaca się w wymiarze jak za przedsiębiorcę.
Małżonek zatrudniony na umowę o pracę jako osoba współpracująca
Jak już zostało wspomniane, ubezpieczenie osób współpracujących, z którymi przedsiębiorca zawarł umowę o pracę, ustala się na takich samych zasadach, jak ubezpieczenie przedsiębiorcy. Podstawy do naliczania składek społecznych za osobę współpracującą wyliczane są więc w ten sam sposób, co składki ZUS osoby prowadzącej działalność. Podstawa wymiaru składki zdrowotnej dla osób współpracujących to 75% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w IV kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (podstawa składki w 2024 roku wynosi 5 825,89 zł).
Jednak, na co należy zwrócić szczególną uwagę, pomagający członkowie rodziny nie mogą korzystać z preferencyjnych stawek ZUS. Oznacza to, że przedsiębiorca rozpoczynający działalność, opłacający mały ZUS, któremu pomaga małżonek, jest zobowiązany za małżonka odprowadzać składki w pełnej wysokości. W 2024 roku podstawa składek społecznych wynosi 4 694,40 zł. Za siebie natomiast przedsiębiorca wciąż opłaca składki preferencyjne. Pomoc osoby współpracującej nie powoduje więc braku możliwości opłacania składek preferencyjnych za samego przedsiębiorcę.
Składki ubezpieczeniowe za osobę współpracującą w całości finansuje i opłaca przedsiębiorca ze środków firmowych. Osoba współpracująca nie ponosi zatem w związku z zatrudnieniem żadnych kosztów.
Osoba współpracująca – nieodpłatne zatrudnienie małżonka
Obowiązek odprowadzenia składek ZUS za osobę współpracują wystąpi również wówczas, gdy członek rodziny nie pobiera wynagrodzenia za świadczoną pomoc. Nieodpłatna pomoc osoby (małżonka, dzieci, rodziców) zamieszkującej w jednym gospodarstwie domowym wywołuje również obowiązek odprowadzania za tę osobę składek ZUS. W takiej sytuacji mamy bowiem do czynienia z tzw. umową dorozumianą, co oznacza, że została sporządzona ustnie i członkowie rodziny zgodzili się świadczyć nieodpłatną pomoc w działalności. Oczywiście w przypadku nieodpłatnej pomocy małżonka nie wystąpi opodatkowanie podatkiem od wynagrodzeń, ale składki ZUS, w wymiarze jaki obowiązuje osobę współpracującą, należy również w takim przypadku odprowadzać. Wysokość składki będzie taka, jak w przypadku składek przedsiębiorcy, oczywiście z pominięciem możliwości korzystania z preferencyjnego ZUS
Składka zdrowotna w 2024 roku wynosi 524,33 zł.
Dodatkowo w sytuacji, gdy małżonek, oprócz pomagania w działalności gospodarczej, jest zatrudniony przez inny podmiot, gdzie jego wynagrodzenie jest wyższe lub równe minimalnemu (w 2024 r. to od stycznia do czerwca 4 242,00 zł, a od lipca do grudnia 4 300,00 zł) i odprowadzane są z tego tytułu składki ZUS, to w związku z pomaganiem w działalności współmałżonka powinien podlegać jedynie ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Przy nieodpłatnej pomocy małżonka przedsiębiorca może mieć wątpliwości, czy nie powstanie z tego tytułu przychód z nieodpłatnych świadczeń. Owszem, powstanie przychód, ale jest on zwolniony z opodatkowania. Dlatego też nie ma obowiązku wykazywania nieodpłatnej pomocy małżonka (niezatrudnionego na umowę) jako przychodu w działalności gospodarczej.
Umowa o dzieło z małżonkiem
Co do zasady w przypadku umowy o dzieło ZUS może uznać małżonka za osobę współpracującą, pod warunkiem jednak, że pozostaje on w jednym gospodarstwie domowym z zatrudniającym go przedsiębiorcą. Oznacza to, że na przedsiębiorcy ciąży obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne za współmałżonka. Ich wysokość nie zależy od wynagrodzenia, są one ustalane podobnie jak w przypadku zawarcia umowy o pracę z osobą współpracującą, czyli podstawa jest taka sama jak u przedsiębiorców opłacających tak zwany duży ZUS. Należy pamiętać, że wobec współmałżonka nie można zastosować preferencyjnych składek ZUS.
Zatrudnienie małżonka na umowę zlecenie – osoba współpracująca
Nieco inaczej w przypadku odprowadzania składek ZUS za osobę współpracującą wygląda sytuacja, w której członek rodziny zatrudniany jest na umowę zlecenie, o określonej wysokości wynagrodzenia. Wówczas już nie podlega on ubezpieczeniom w wymiarze takim jak przedsiębiorca, ale w takim jak inni pracownicy – czyli wyliczanym głównie na podstawie wysokości wynagrodzenia.
Osoba współpracująca – wynagrodzenie a koszt podatkowy
W przypadku gdy w działalności przedsiębiorca zatrudnia osobę współpracującą należy pamiętać, że wynagrodzenie wypłacone osobie współpracującej może stanowić koszt podatkowy prowadzonej działalności.
Przedsiębiorcy korzystający z pomocy członków rodziny powinni zatem pamiętać o obowiązkach jakie z tego tytułu na nich ciążą. Zobowiązani są bowiem z tego tytułu odprowadzać składki społeczne, a w przypadku gdy pomoc członka rodziny jest odpłatna – powinni również odprowadzać podatek od wynagrodzenia osoby współpracującej, jak za każdego innego pracownika.
