Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych przewiduje sytuacje, w których zapłacony podatek PCC podlega zwrotowi. Wśród okoliczności uzasadniających zwrot znajduje się przypadek braku wpisu do księgi wieczystej. Brak wpisu hipoteki a zwrot podatku PCC, kiedy możliwy jest zwrot podatku PCC? Właśnie ta sytuacja będzie przedmiotem naszej dzisiejszej analizy. Zapraszamy do lektury.
Hipoteka a podatek PCC
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. h ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych podatkowi temu podlega ustanowienie hipoteki.
Wyjaśniając, czym jest hipoteka, wskażmy, że stanowi ona ograniczone prawo rzeczowe, służące do zabezpieczenia wierzytelności. Instytucja hipoteki, pomimo zaliczenia jej do praw rzeczowych ograniczonych, została uregulowana w osobnym akcie, tj. w ustawie o księgach wieczystych i hipotece.
Stosownie do art. 65 ust. 1 tej ustawy w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka).
Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o księgach wieczystych i hipotece hipoteką może być zabezpieczona wierzytelność pieniężna, w tym również wierzytelność przyszła. Hipoteka ta może również zabezpieczać kilka wierzytelności z różnych stosunków prawnych przysługujących temu samemu wierzycielowi albo kilka wierzytelności przysługujących różnym podmiotom, a służącym sfinansowaniu tego samego przedsięwzięcia.
Jak wynika z art. 3 ust. 1 pkt 2a ustawy PCC, obowiązek podatkowy z tytułu ustanowienia hipoteki powstaje z chwilą złożenia oświadczenia o ustanowieniu hipoteki lub z chwilą zawarcia umowy ustanowienia hipoteki. Natomiast w myśl art. 4 pkt 8 ustawy obowiązek podatkowy przy ustanowieniu hipoteki ciąży na składającym oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki.
Podkreślenia wymaga, że opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlega czynność ustanowienia hipoteki. Każdorazowo więc dokonanie tej czynności podlegać będzie opodatkowaniu. Nie ma przy tym znaczenia, że druga z kolei hipoteka służy zabezpieczeniu tej samej wierzytelności. Decyduje sam fakt jej ustanowienia. Tak też uznał WSA w Warszawie w wyroku z 13 października 2009 roku (III SA.Wa 899/09).
Przy ustanowieniu hipoteki podstawę opodatkowania stanowi, zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 10 ustawy, kwota zabezpieczonej wierzytelności.
Natomiast w myśl art. 7 ust. 1 pkt 7 stawki podatku od ustanowienia hipoteki wynoszą:
- na zabezpieczenie wierzytelności istniejących – od kwoty zabezpieczonej wierzytelności 0,1%,
- na zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nieustalonej 19 zł.
Z treści ww. przepisu wynika, że zastosowanie stawki podatku od czynności cywilnoprawnych w przypadku ustanowienia hipoteki jest uzależnione od tego, czy wierzytelność zabezpieczona hipoteką istnieje i jej wysokość jest znana, czy też wysokości tej wierzytelności ustalić nie można (czyli od rodzaju zabezpieczonej wierzytelności).
W przypadku gdy ustanowiona zostanie hipoteka zabezpieczająca wyłącznie wierzytelności istniejące, podatek wyniesie 0,1% od łącznej kwoty zabezpieczonych wierzytelności. Natomiast w przypadku ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie zarówno wierzytelności istniejącej, jak i wierzytelności o wysokości nieustalonej, np. w sytuacji zabezpieczenia całości wierzytelności kredytowych (kapitału kredytu, roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne) lub w przypadku ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nieustalonej, stawka podatku wyniesie 19 zł.
Organem podatkowym od ustanowienia hipoteki jest naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę składającego oświadczenie woli o ustanowieniu tego prawa, a w przypadku gdy oświadczenie woli składane jest przez kilka podmiotów – naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę jednego z tych podmiotów.
Brak wpisu hipoteki a zwrot podatku PCC
Na mocy art. 10 ust. 1 ustawy PCC podatnicy są obowiązani, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych według ustalonego wzoru PCC-3 oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika (notariusza).
Jednocześnie przepisy ustawy PCC przewidują przypadki, w ramach których zapłacony podatek PCC podlega zwrotowi.
Otóż w myśl art. 11 ust. 1 pkt 5 ustawy PCC podatek podlega zwrotowi, jeżeli nie dokonano wpisu hipoteki do księgi wieczystej.
W tym miejscu należy wskazać na treść art. 67 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który statuuje zasadę konstytutywności wpisu. Zgodnie z tym przepisem do powstania hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej. Wniosek o wpis hipoteki dokonywany jest na podstawie orzeczenia sądowego lub aktu administracyjnego czy też na podstawie oświadczenia osoby, której przysługuje prawo mogące stanowić przedmiot obciążenia hipoteką.
W świetle powyższego należy zatem stwierdzić, że jeżeli nie dochodzi do skutecznego wpisu hipoteki do księgi wieczystej, to tym samym odpada podstawa opodatkowania czynności podatkiem PCC, a zatem zapłacony podatek podlega zwrotowi.
Przykład 1.
Pan Franciszek zaciągnął kredyt hipoteczny w banku i złożył oświadczenie o ustanowieniu hipoteki. Od tej czynności zapłacił podatek PCC. Wniosek o ustanowienie hipoteki został następnie przesłany do sądu celem dokonania wpisu do ksiąg wieczystych. W toku weryfikacji okazało się, że nieruchomość objęta jest majątkiem wspólnym. Jakie skutki wywołuje powyższa sytuacja na gruncie podatku PCC?
Zgodnie z art. 37 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego czynność obciążenia nieruchomości wspólnej hipoteką wymaga zgody drugiego małżonka. W sytuacji, gdy nie ma zgody, sąd nie dokona wpisu hipoteki do KW (tak też uznał SN w postanowieniu z 18 czerwca 1998 roku, II CKU 1/98). Niezachowanie tego wymogu czyni umowę ustanowienia hipoteki niezupełną, to zaś stanowi przeszkodę do dokonania wpisu. W konsekwencji zapłacony podatek PCC jest do zwrotu na mocy art. 11 ust. 1 pkt 5 ustawy PCC.
Ostatnia kwestia, na którą należy zwrócić uwagę w tym przypadku, to formalne aspekty uzyskania zwrotu podatku. Zgodnie z art. 3 pkt 7 Ordynacji podatkowej przez sformułowanie „zwrot podatku” rozumie się zwrot różnicy podatku lub zwrot podatku naliczonego uregulowane w przepisach o podatku od towarów i usług, a także inne formy zwrotu podatku uregulowane w przepisach prawa podatkowego.
Istotne jest, aby odróżnić zwrot podatku od nadpłaty podatku i pamiętać, że nie są to instytucje tożsame. Z nadpłatą podatku mamy do czynienia w sytuacji, gdy podatek jest zapłacony nienależnie lub w wysokości wyższej niż należna. Natomiast w przypadku zwrotu podatek jest należnie zapłacony jednak na dalszym etapie „odpada” podstawa zapłaty tego podatku.
Zwrot podatku następuje z urzędu lub na wniosek podatnika. Zgodnie z § 6 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 listopada 2015 roku w sprawie sposobu pobierania i zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych zwrotu podatku dokonuje organ podatkowy właściwy miejscowo w sprawie tego podatku. Organem właściwym do zwrotu będzie zatem ten sam organ podatkowy, który pobrał podatek.
Organ podatkowy ma prawo dokonania czynności wyjaśniających w zakresie ustalenia, czy zaistniały przesłanki uzasadniające zwrot. W doktrynie przyjmuje się, że postępowanie w sprawie zasadności zwrotu powinno zakończyć się decyzją podatkową.
Dla możliwości uzyskania zwrotu z tytułu braku wpisu hipoteki do księgi wieczystej nieistotne są przyczyny, z których powodu sąd nie dokonał wpisu. Na koniec wskażmy też, że zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy PCC podatek nie podlega zwrotowi po upływie 5 lat od końca roku, w którym został zapłacony. W konsekwencji podatnik jest ograniczony w zakresie złożenia wniosku o zwrot terminem 5 lat.
