Nabywca, który otrzymał wadliwy towar, ma prawo do jego zwrotu i odzyskania ustalonej ceny sprzedaży. Mając na uwadze, że czynność zakupu podlega opodatkowaniu podatkiem PCC, warto zastanowić się, czy dopuszczalne jest wnioskowanie o zwrot PCC z tytułu wadliwego towaru.
Zwrot PCC z tytułu wadliwego towaru a obowiązek podatkowy oraz możliwość otrzymania zwrotu
Jak powszechnie wiadomo, umowa sprzedaży stanowi czynność podlegającą opodatkowaniu podatkiem PCC, gdzie podatnikiem jest nabywca. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy PCC obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej.
Podatnik ma obowiązek w ciągu 14 dni, licząc od dnia powstania obowiązku podatkowego, złożyć deklarację PCC-3 oraz uregulować podatek.
Natomiast okoliczności otrzymania zwrotu zapłaconego podatku zostały określone w art. 11 ustawy PCC. W pkt 1 tego przepisu wskazano, że podatek podlega zwrotowi, jeżeli uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (nieważność względna).
W tym miejscu warto zatem wskazać, że wyróżniamy nieważność bezwzględną oraz nieważność względną.
Czynność prawna bezwzględnie nieważna w ogóle nie dochodzi do skutku – traktuje się ją tak, jak gdyby nie została dokonana – w stosunku do takiej czynności w ogóle nie powstaje obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych. Odmiennie niż w przypadku nieważności bezwzględnej czynność prawna dotknięta nieważnością względną nie jest bezskuteczna od samego początku, jej ważność może być natomiast uchylona w drodze czynności prawnej, jaką jest złożenie na piśmie oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków dokonanej czynności.
W oparciu o regulacje Kodeksu cywilnego możemy wskazać, że nieważność względną powodują:
- błąd co do treści; błąd to mylne wyobrażenie co do rzeczywistego stanu rzeczy;
- podstęp, czyli błąd kwalifikowany polegający na celowym wprowadzeniu w błąd osoby składającej oświadczenie;
- groźba, czyli wywarcie przymusu psychicznego w sposób budzący strach; groźba powinna być bezprawna (np. groźba pobicia), bezwzględna i poważna;
- wyzysk, czyli zastrzeżenie w umowie rażąco niewspółmiernych, wzajemnych świadczeń przez stronę wyzyskującą przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony.
Zwrot PCC z tytułu wadliwego towaru - błąd jako okoliczność uzasadniająca otrzymanie zwrotu PCC
Z nieważnością względną czynności prawnej mamy więc do czynienia m.in. w przypadku złożenia oświadczenia woli pod wpływem błędu w rozumieniu art. 84 kc.
Zgodnie bowiem z przepisem art. 84 § 1 Kodeksu cywilnego w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością go zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.
W myśl natomiast art. 84 ust. 2 Kodeksu cywilnego można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).
Z kolei art. 88 § 1 Kodeksu cywilnego umożliwia osobie, która działała pod wpływem błędu, uchylenie się od skutków prawnych tak złożonego oświadczenia woli. Następuje ono poprzez oświadczenie złożone w terminie określonym w art. 88 § 2 Kodeksu cywilnego (z upływem roku od wykrycia błędu). Samo złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych powoduje, że daną czynność prawną uważa się za nieważną od samego początku (ex tunc).
Niespełnienie oczekiwań strony umowy odnośnie sposobu jej wykonania przez drugą stronę i związane z tym twierdzenie, że nie doszło do właściwego wykonania umowy, w żadnym razie nie stanowi podstawy do przyjęcia, że umowa została zawarta w warunkach błędu co do treści czynności prawnej.
Jeżeli zatem ostatecznie poprzez złożenie oświadczenia nastąpi skuteczne uchylenie się od skutków prawnych umowy sprzedaży, to spełnione zostaną przesłanki do zwrotu podatku w trybie art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.
Zwrot PCC z tytułu wadliwego towaru - różnica pomiędzy rozwiązaniem umowy a nieważnością względną
W tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, że zwrot podatku PCC możliwy jest tylko w przypadku uchylenia się od skutków umowy zawartej pod wpływem błędu.
Natomiast rozwiązanie skutecznie zawartej umowy, na skutek zgodnego oświadczenia stron, nie wywołuje uprawnienia do żądania zwrotu poprawnie naliczonego i uiszczonego podatku. W takiej bowiem sytuacji nie istnieje przesłanka, o której mowa powyżej. Brak złożenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków dokonanej czynności prawnej oznacza, że w danej sprawie nie ma miejsca nieważność względna dokonanej czynności prawnej.
Jak wskazał WSA w Gdańsku w wyroku z 13 marca 2018 roku, I SA/Gd 25/18, podstawą zwrotu podatku od czynności cywilnoprawnych nie jest odstąpienie stron od realizacji umowy.
W rezultacie rozwiązanie – w drodze zgodnych oświadczeń woli – ważnej umowy nie stanowi podstawy do domagania się od fiskusa zapłaconego wcześniej z tytułu jej zawarcia podatku od czynności cywilnoprawnych.
Przykład 1.
Pan Roman zakupił od osoby prywatnej samochód osobowy i z tego tytułu zapłacił podatek PCC. Po dwóch miesiącach wykrył wadę w pojeździe. Sprzedawca twierdził, że pojazd jest wolny od wad. Pan Roman, powołując się na błąd, złożył sprzedawcy oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych zawartej umowy. Czy pan Roman może w takim przypadku otrzymać zwrot podatku PCC?
Tak, na podstawie art. 11 ust. 1 pkt 1 ustawy PCC pan Roman może otrzymać zwrot zapłaconego podatku PCC z uwagi na nieważność względną umowy, tj. zawarcie jej pod wpływem błędu.
Przykład 2.
Pan Roman zakupił od osoby prywatnej samochód osobowy i z tego tytułu zapłacił podatek PCC. Po dwóch miesiącach wykrył wadę w pojeździe. Sprzedawca twierdził, że pojazd jest wolny od wad. Strony zawarły porozumienie o rozwiązaniu umowy i wzajemnym zwrocie świadczeń. Czy pan Roman może w takim przypadku otrzymać zwrot podatku PCC?
Nie, pan Roman nie może otrzymać zwrotu PCC, ponieważ nie nastąpiło wzruszenie ważności pierwotnej umowy. Pan Roman nie złożył oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych, dlatego też pierwotna umowa jest nadal ważna i wywołuje skutki w sferze PCC.
Przechodząc do podsumowania, wskażmy, że zwrot wadliwego towaru uzasadnia prawo do odzyskania podatku PCC, tylko jeżeli umowa sprzedaży dotknięta jest nieważnością względną (np. błędem) i kupujący we właściwym terminie złoży oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych zawartej umowy.
