PCC od niezgłoszonej pożyczki - czy zawsze występuje?

Pożyczka między osobami prowadzącymi działalność gospodarczą w różnej formie to częsta czynność zasilenia kapitału. W natłoku różnych obowiązków przedsiębiorca niejednokrotnie zapomina o zgłoszeniu faktu otrzymania pożyczki. Czy istnieje rozwiązanie, które pozwoli, by przedsiębiorca nie natrafił na stawkę sankcyjną 20% PCC od niezgłoszonej pożyczki?

Co to jest pożyczka?

Pamiętając o art. 720 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (zwanej dalej kc) umowa pożyczki oznacza przeniesienie przez dającego pożyczkę określonej ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku na własność biorącego. 

Z kolei biorący pożyczkę zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. 

Umowa pożyczki w swej istocie polega zatem na tym, że dający pożyczkę, a więc pożyczkodawca, zgadza się na przekazanie na określony z góry czas rzeczy lub środków pieniężnych za wynagrodzeniem lub bez.

Wynagrodzeniem za udzielenie pożyczki mogą być środki pieniężne lub inna postać wynagrodzenia. Warunki udzielenia pożyczki mogą przewidywać również opcję nieoprocentowaną albo ze znikomą wielkością wynagrodzenia.

Umowa pożyczki a PCC

W momencie, gdy pożyczkobiorca i pożyczkodawca podpisują umowę pożyczki, powinni się zastanowić, czy nie będzie ona podlegała opodatkowaniu.

Nawiązując do art. 1 ust. 1 Ustawy z dnia 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilnoprawnych (zwanej dalej ustawą o PCC) opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, a więc PCC, podlegają m.in.:

• umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych;
• umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku;
• umowy spółki;
• umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat;
• umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy;
• umowy dożywocia;
• umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat;
• ustanowienie hipoteki;
• ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności;
• umowy depozytu nieprawidłowego.

Jak widać, umowa pożyczki stanowi jeden z przedmiotów opodatkowania PCC.

Kto płaci PCC?

Strony umowy pożyczki powinny pamiętać o jednej, niezwykle istotnej zasadzie opodatkowania umowy pożyczki PCC.

To pożyczkobiorca jest zobowiązany złożyć deklarację PCC-3 oraz opłacić podatek PCC z tytułu zawartej umowy pożyczki.

Pożyczkodawca nie dokonuje żadnego opodatkowania udzielonej pożyczki.

Podstawa opodatkowania umowy pożyczki stanowi kwota lub wartość pożyczki (określona w umowie pożyczki).

Jeżeli natomiast umowa określa częściową wypłatę pożyczki, a suma tych części w chwili zawarcia umowy nie jest znana, wówczas podstawą opodatkowania będzie każdorazowa wypłata środków pieniężnych.

Zarówno termin złożenia deklaracji PCC-3, jak i zapłaty podatku PCC-3 to 14 dni, licząc od dnia zawarcia umowy pożyczki.

Stawka podatku PCC, ale i zwolnienie z podatku w odniesieniu do otrzymanej pożyczki

Stawka podatku PCC z tytułu zawarcia umowy pożyczki, począwszy od 1 stycznia 2019 roku, wynosi mniej, czyli 0,5%, licząc od kwoty otrzymanej pożyczki.

To jednak nie wszystko. 

Co natomiast, gdy pożyczkobiorca zapomniał o zgłoszeniu pożyczki i opodatkowaniu jej PCC-3?

Ile wynosi PCC od niezgłoszonej pożyczki?

W praktyce występują na ogół dwa przypadki:

1. pożyczkobiorca zapomniał złożyć deklarację PCC-3 i opłacić podatek od otrzymanej pożyczki;
2. pożyczkobiorca nie złożył deklaracji PCC-3 oraz nie opłacił podatku PCC-3 od otrzymanej pożyczki i zostało to stwierdzone w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej dotyczącej pożyczkobiorcy.

Wielokrotnie zdarza się, że pożyczkobiorca po prostu zapomni złożyć deklarację PCC-3 i zapłacić podatek w związku z otrzymaniem pożyczki.

Jeżeli urząd skarbowy nie wszczął wobec pożyczkobiorcy:

1. postępowania podatkowego,
2. czynności sprawdzających,
3. kontroli podatkowej,
4. kontroli celno-skarbowej,

– to pożyczkobiorca może uniknąć stawki sankcyjnej 20% PCC-3.

Wyjściem z sytuacji jest złożenie czynnego żalu, następnie upewnienie się, że został on skutecznie doręczony do urzędu skarbowego. W dalszej kolejności (najczęściej po kilku dniach) – złożenie deklaracji PCC-3 i zapłata podatku PCC-3 wraz z należnymi odsetkami.

Jeżeli podatnik tego dokona, to będzie mógł:

1. zastosować zwolnienie z opodatkowania PCC-3 albo
2. opodatkować otrzymaną pożyczkę i zastosować stawkę 0,5%.

Przykład 1.

Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą podpisał 19 czerwca 2023 roku umowę pożyczki z bratem będącym osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej. Brat pożyczył mu 80 000 zł. Przedsiębiorca zapomniał w terminie 14 dni złożyć deklarację PCC-3 oraz zapłacić podatek od wartości otrzymanej pożyczki. 

Po upływie terminu przedsiębiorca złożył czynny żal, następnie deklarację PCC-3 oraz uiścił podatek PCC-3 według stawki 0,5% wraz z należnymi odsetkami. Urząd skarbowy do czasu złożenia deklaracji PCC-3 i zapłaty podatku nie wszczął kontroli, postępowania lub czynności sprawdzających. Przedsiębiorca nie mógł jednak skorzystać ze zwolnienia z opodatkowania PCC-3 otrzymanej pożyczki.

Zwolnienie z opodatkowania podatkiem PCC-3 dotyczy m.in. pożyczek udzielanych w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między osobami należącymi do 0 grupy podatkowej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha) w wysokości przekraczającej kwotę 36 120 zł, pod warunkiem:

1. złożenia deklaracji PCC-3 w sprawie podatku PCC-3 właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego;
2. udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku lub w SKOK, lub przekazem pocztowym.

Zatem zastosowanie stawki 0,5% jest możliwe, nawet gdy pożyczkobiorca złożył deklarację PCC-3 i zapłacił podatek PCC-3 po terminie.

Niemniej pożyczkobiorca nie skorzysta z powyższego zwolnienia z uwagi na nieterminowe złożenie deklaracji PCC-3 i uregulowanie podatku PCC-3 

Co natomiast, gdy zostanie ujawnione otrzymanie pożyczki u pożyczkobiorcy w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej?

Stawka sankcyjna podatku PCC w odniesieniu do otrzymanej pożyczki

Warto końcowo wspomnieć o art. 7 ust. 5 ustawy o PCC. Stawka sankcyjna PCC wynosi 20%, jeżeli podatnik-pożyczkobiorca przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej powoła się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a:

1. należny PCC-3 od tych czynności nie został zapłacony;
2. nie spełnił warunku udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy (także rachunek w SKOK) lub przekazem pocztowym.

W sytuacji, gdy w toku kontroli podatkowych lub czynności sprawdzających nastąpi ujawnienie otrzymania pożyczki przez pożyczkobiorcę (pożyczkobiorca powoła się na to, że faktycznie otrzymał pożyczkę, ale jej w ogóle nie opodatkował PCC-3), to może mu grozić 20-procentowa sankcyjna stawka podatku PCC-3 od wartości otrzymanej pożyczki.

Zwolnienia z PCC-3 z tytułu otrzymanej pożyczki

Na koniec warto odnieść się jeszcze do art. 9 ustawy o PCC. Poza wcześniej wymienionym zwolnieniem przepis ten zawiera także inne zwolnienia z opodatkowania PCC-3. Zwolnieniu z podatku PCC-3 podlegają więc m.in. pożyczki udzielane:

1. na podstawie umowy zawartej między osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu 36 120 zł obowiązującej dla tej grupy podatkowej;
2. na podstawie umowy zawartej między innymi podmiotami niż osoby z 0 i 1. grupy podatkowej (w świetle ustawy o podatku od spadków i darowizn), jeżeli kwota lub wartość pożyczki nie przekracza 1000 zł;
3. przez przedsiębiorców niemających na terytorium RP siedziby lub zarządu, prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek.