Jednostki prowadzące księgi rachunkowe są zobligowane do tworzenia rezerw na zobowiązania, których kwota lub termin zapłaty nie są pewne. Jednym z przykładów jest rezerwa na skutki toczącego się postępowania sądowego. Rozwiązanie niewykorzystanej rezerwy odbywa się w sytuacji, gdy postępowanie zakończy się wynikiem korzystnym dla przedsiębiorcy. W artykule szczegółowo omawiamy tę kwestię.
Rezerwy w ustawie o rachunkowości i KSR
Ustawa o rachunkowości odnosi się do rezerw w art. 3 ust. 1 pkt 21. Zgodnie z tym przepisem przez rezerwy rozumie się zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Natomiast w art. 35d UpR znajdziemy informację, że rezerwy tworzy się na:
- pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, których kwotę można w sposób wiarygodny oszacować, a w szczególności na straty z transakcji gospodarczych w toku, w tym z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego;
- przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów jednostka jest zobowiązana do jej przeprowadzenia lub zawarto w tej sprawie wiążące umowy, a plany restrukturyzacji pozwalają w sposób wiarygodny oszacować wartość tych przyszłych zobowiązań.
Szczegółowe zasady ujęcia rezerw w księgach rachunkowych opisuje Krajowy Standard Rachunkowości (KSR) nr 6 „Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe”. Przypomnijmy, że zgodnie z art. 10 ust. 3 ustawy o rachunkowości w sprawach nieuregulowanych przepisami ustawy, przyjmując zasady (politykę) rachunkowości, jednostki mogą stosować krajowe standardy rachunkowości wydane przez Komitet Standardów Rachunkowości. W przypadku braku odpowiedniego standardu krajowego jednostki mogą stosować MSR.
W pkt 3.1. i 3.2. KSR nr 6 wskazano, że warunkiem ujęcia (utworzenia) rezerwy lub ujęcia (dokonania) biernego rozliczenia międzyokresowego kosztów w księgach rachunkowych jest:
- wystąpienie zdarzenia obligującego jednostkę do wykonania w przyszłości świadczeń, przy czym
- zasadne, a zarazem możliwe jest wiarygodne oszacowanie kosztów (lub strat), których poniesienie jest niezbędne dla wywiązania się przez jednostkę z jej obowiązków.
Rezerwę tworzy się wyłącznie wtedy, gdy:
- na jednostce ciąży obecny obowiązek świadczenia (prawny lub zwyczajowy) wynikający ze zdarzeń przeszłych;
- jest prawdopodobne, że wypełnienie obowiązku spowoduje wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki;
- możliwe jest wiarygodne oszacowanie kwoty wykonania obowiązku.
Rezerwy związane ze skutkami toczącego się postępowania sądowego w KSR
Rezerwa na zobowiązania to kwota zarezerwowana na przyszłe wydatki, gdy termin wymagalności lub kwota nie są pewne i które mogą wyniknąć z określonych zdarzeń, np. przegranej sprawy sądowej.
W pkt 3.10. Krajowego Standard Rachunkowości nr 6 wskazano, że rezerwy związane ze skutkami toczącego się postępowania sądowego tworzy się wówczas, gdy przeciwko jednostce wniesiono pozew, a prawdopodobieństwo wyroku niekorzystnego dla jednostki jest większe niż prawdopodobieństwo wyroku korzystnego. Podstawą oceny tego prawdopodobieństwa może być przebieg postępowania sądowego lub opinie prawników. Ustalając kwotę rezerwy, należy wziąć pod uwagę nie tylko kwotę roszczenia określoną w pozwie, ale również koszty postępowania sądowego.
O utworzeniu rezerwy na koszty postępowania sądowego decyduje kierownik jednostki, oceniając stopień prawdopodobieństwa wydania niekorzystnego dla jednostki wyroku. Jeżeli to prawdopodobieństwo jest duże, tworzy się wówczas rezerwy. Utworzone rezerwy na skutki toczącego się postępowania sądowego zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub kosztów finansowych, zależnie od okoliczności, z którymi przyszłe zobowiązania się wiążą.
Rozwiązanie niewykorzystanej rezerwy na skutki toczącego się postępowania sądowego
W sytuacji, gdy po zakończeniu postępowania sądowego okazuje się, że wskutek korzystnego wyroku sądowego dla jednostki, utworzona uprzednio rezerwa nie jest potrzebna, trzeba ją rozwiązać. Zgodnie z art. 35d ust. 4 ustawy o rachunkowości niewykorzystane rezerwy, wobec zmniejszenia lub ustania ryzyka uzasadniającego ich utworzenie, zwiększają na dzień, na który okazały się zbędne, odpowiednio pozostałe przychody operacyjne lub przychody finansowe. Oznacza to, że rozwiązanie niewykorzystanej rezerwy na skutki toczącego się postępowania sądowego obciąża odpowiednio pozostałe przychody operacyjne lub przychody finansowe.
Ewidencja w księgach rachunkowych rozwiązania niewykorzystanej rezerwy na podstawie PK – Polecenie księgowania:
- utworzonej w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych:
- Wn konto 830 „Rezerwy”,
- Ma konto 760 „Pozostałe przychody operacyjne”;
- utworzonej w ciężar kosztów finansowych:
- Wn konto 830 „Rezerwy”,
- Ma konto 750 „Przychody finansowe”.
Przykład 1.
W styczniu 2023 roku przedsiębiorstwo zostało pozwane o wypłatę odszkodowania w wysokości 45 000 zł. Ze względu na wysokie prawdopodobieństwo niekorzystnego wyroku jednostka zdecydowała o utworzeniu rezerwy na skutki toczącego się postępowania sądowego. Łączne koszty tego postępowania oszacowano na 4000 zł. Utworzenie rezerwy na roszczenie główne i koszty sądowe na podstawie PK w 2023 roku w wysokości 49 000 zł:
- Wn konto 760 „Pozostałe przychody operacyjne”,
- Ma konto 830 „Rezerwy”.
W marcu 2024 roku postępowanie sądowe zakończyło się korzystnym wyrokiem dla przedsiębiorstwa, co oznacza, że utworzona rezerwa nie była potrzebna. W jaki sposób ująć w księgach rachunkowych rozwiązanie niewykorzystanej rezerwy na skutki toczącego się postępowania sądowego? Ewidencja w księgach rachunkowych rozwiązania niewykorzystanej rezerwy w związku z korzystnym dla przedsiębiorstwa wyrokiem sądowym w wysokości utworzonej uprzednio rezerwy (49 000 zł):
- Wn konto 830 „Rezerwy”,
- Ma konto 760 „Pozostałe przychody operacyjne”.
