Pojęcie "domena publiczna" ani razu nie zostało użyte w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jednak większość społeczeństwa rozumie, czym jest i jak z niej korzystać. Ideą domeny publicznej jest bowiem udostępnianie dla wszystkich - wspólnych zasobów kultury. Dzieje się tak dzięki rosnącej świadomości społeczeństwa i wielu kampaniom prowadzonymi na rzecz rozpowszechniania dziedzictwa kulturowego. Poniżej o tym, czym właściwie jest domena publiczna.
Domena publiczna - definicja
Jak zostało wspomniane powyżej, nie ma powszechnej i obowiązującej definicji określającej czym jest domena publiczna. Jest to pewna koncepcja, zgodnie z którą istnieje sfera pozwalająca na swobodne korzystanie z utworów. Uznaje się, że w przestrzeni domeny publicznej obowiązuje całkowita swoboda do rozpowszechniania, adaptowania, tworzenia, tłumaczenia oraz remiksowania utworów, bez ograniczeń wynikających z autorskich praw majątkowych. Nie jest ona ograniczona nawet o komercyjne wykorzystanie.
| Uwaga! Wykorzystanie utworów z domeny publicznej nie jest niczym ograniczone, można je kopiować, modyfikować, rozpowszechniać, a nawet wykorzystywać w celu komercyjnym. |
Jakie dzieła zawiera domena publiczna?
Z utworów, które zawiera domena publiczna można swobodnie korzystać, pod warunkiem, że są to :
-
dzieła, co do których wygasły autorskie prawa majątkowe, tj. upłynęło 70 lat od śmierci twórcy;
-
dzieła, które nigdy nie podlegały ochronie prawa autorskiego (np. zrobione przez zwierzę - bowiem tylko utwory stworzone przez ludzi są chronione prawami autorskimi - czy też dzieła, które nie mają wystarczającego poziomu twórczości np. rozkłady komunikacji miejskiej; potwierdzenie tej tezy można odnaleźć w art. 1 pkt 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który stanowi, że przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór);
-
materiały urzędowe - rozporządzenia, ustawy, wzory sądowe itp.
Zrzeczenie się praw autorskich do utworu a domena publiczna
Prawa autorskie dzielą się na prawa osobiste, które są niezbywalne i trwają wiecznie oraz autorskie prawa majątkowe, które są zbywalne i ograniczone w czasie. Oznacza to, że nie ma możliwości na przeniesienie utworu do domeny publicznej przed upływem okresu ochrony (70 lat po śmierci). Jeżeli jednak autor chce, aby jego utwór był swobodnie wykorzystywany, może udostępnić go na zasadach wolnej licencji i nie pobierać opłat za jego wykorzystanie.
| Ważne! Autorskie prawa osobiste trwają wiecznie, dlatego zawsze trzeba podawać nazwisko autora przy wykorzystywaniu jego dzieła. |
Co daje nam korzystanie z domeny publicznej?
Niewątpliwie korzystanie z domeny publicznej pozwala na rozpowszechnianie kultury oraz nieodpłatne poszerzanie jej horyzontów. Europejskie konsorcjum “Communia”, zajmujące się zagadnieniami dotyczącymi cyfrowej domeny publicznej, opublikowało “Manifest domeny publicznej”, który przedstawia szereg wartości, jakie za sobą niesie dostęp do domeny publicznej. Są nimi przede wszystkim:
-
elementy niezbędne dla tworzenia nowej wiedzy - w oparciu o dane, fakty i teorie, które można swobodnie wykorzystywać, tworzone są nowe, aktualniejsze założenia, prowadzone są badania oraz tworzone nowe pomysły,
-
dostęp do zasobów dziedzictwa kulturowego - takich jak piśmiennictwo antycznej Grecji czy dzieła Mozarta,
-
promowanie edukacji poprzez wymianę informacji, idei i faktów naukowych - publikacje naukowe, definicje w słownikach czy najnowsze odkrycia promują edukację. Udostępnianie wiedzy o najnowszych faktach naukowych pobudza wszystkie dziedziny, na jakie dany fakt czy odkrycie mogło mieć wpływ,
-
obniżenie kosztów - dostęp do informacji bez konieczności ustalania właściciela i płacenia tantiem dzięki wygaśnięciu patentów i ochrony praw autorskich,
-
promowanie zdrowia i bezpieczeństwa publicznego dzięki informacjom i dokonaniom naukowym - dotyczy to przede wszystkim badań naukowych związanych z medycyną,
-
promowanie demokratycznych procesów i wartości - warto pamiętać, że domena publiczna zawiera informacje, przepisy, ustawy, akty wykonawcze, wyroki oraz opinie prawne od chwili ich udostępnienia,
-
umożliwianie twórczego i konkurencyjnego naśladownictwa - dzięki wygaśnięciu patentów i ochrony praw autorskich oraz publicznemu ujawnieniu technologii, które nie kwalifikują się do ochrony patentowej - mogą to być patenty na urządzenia lub know-how przedsiębiorstw.
Kiedy dzieło przechodzi do domeny publicznej?
Dzieło przechodzi do domeny publicznej po upływie 70 lat od końca roku, w którym zmarł twórca. Dlatego 1 stycznia każdego roku zbiór domeny publicznej powiększa się o kolejne dzieła, do których autorskie prawa majątkowe wygasły z końcem poprzedniego roku. W ten sposób można obliczyć, czy dzieła danego twórcy już znajdują się w domenie publicznej. Drugim sposobem jest sprawdzenie, czy dany utwór znajduje się w katalogu domen publicznych. Prowadzeniem jednego z takich rejestrów zajmuje się katalog biblioteki narodowej lub katalog polskich bibliotek naukowych.
Domena publiczna i alternatywy dla niej
Alternatywą dla domeny publicznej są licencje Creative Commons, dzięki którym właściciel autorskich praw upoważnia użytkownika do korzystania z jego utworu. Może tego dokonać sam twórca jeszcze za życia. Użytkowanie na zasadach Creative Commons, czyli inaczej otwartej licencji, pozwala na bezpłatne wykorzystanie dzieła pod pewnymi warunkami.
Wyróżnia się 4 podstawowe typu otwartej licencji:
-
CC-BY - ma się pełną swobodę kopiowania, rozpowszechniania, zmieniania, remiksowania, wykorzystywania w zamian za podanie autora utworu oraz źródła pochodzenia (CC-BY),
-
CC-NC - utwór nie może być wykorzystany komercyjnie, co oznacza, że za wykorzystanie utworu nie wolno pobierać pieniędzy,
-
CC-SA - w przypadku przeróbki, remiksu, opracowania nowy utwór należy udostępnić na tych samych warunkach,
-
CC-ND - nie wolno zmieniać, przekształcać, remiksować lub tworzyć na podstawie wykorzystanego utworu utworów zależnych. Utwór może być wykorzystywany tylko w oryginalnej wersji.
