Wytworzenie określonego dzieła na rzecz innego podmiotu powoduje konieczność uregulowania autorskich praw majątkowych. W zależności od umowy strony mogą w sposób dowolny ukształtować łączący je stosunek prawny. Regulacja autorskich praw majątkowych objęta jest dwoma rodzajami klauzul umownych: przeniesieniem autorskich praw majątkowych lub udzieleniem licencji na korzystanie z określonych praw majątkowych. Kluczowe jest odróżnienie tych dwóch sposobów dysponowania autorskimi prawami majątkowymi. Jak to zrobić i jak prawidłowo sformułować klauzule umowne? Sprawdź, jak uregulować autorskie prawa majątkowe?
Autorskie prawa majątkowe
Kwestię autorskich praw majątkowych reguluje Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. W pierwszej kolejności należy wskazać, że przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
Jak wskazał NSA w wyroku z 11 lipca 2018 roku, II FSK 1845/16, „przejaw «działalności twórczej» oznacza, że sama myśl ludzka, choćby nawet oryginalna, nie wystarcza, by stała się przedmiotem ochrony prawnej, lecz musi być uzewnętrzniona w postaci ustalającej jej treść i formę. Utwór musi być rezultatem działalności o charakterze kreacyjnym, czyli przedstawiać subiektywnie nowy wytwór intelektu, którą to cechę utworu określa się jako «oryginalność»”.
Ustawa wskazuje przykładowy katalog utworów, które są przedmiotem autorskich praw majątkowych. Należą do nich utwory:
-
wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
-
plastyczne;
-
fotograficzne;
-
lutnicze;
-
wzornictwa przemysłowego;
-
architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
-
muzyczne i słowno-muzyczne;
-
sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
-
audiowizualne (w tym filmowe).
Przejście autorskich praw majątkowych
Konstruując postanowienia umowne dotyczące przejścia własności majątkowych praw autorskich, należy pamiętać, że powinny one spełniać pewne kryteria. W przeciwnym razie istnieje ryzyko uznania, że doszło do udzielenia licencji, a nie przeniesienia praw autorskich.
W pierwszej kolejności należy pamiętać o formie umowy przenoszącej własność. Zgodnie z art. 53 ustawy Prawo autorskie oraz prawa pokrewne umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Po drugie, strony w umowie muszą wyraźnie wskazać, że dochodzi do przeniesienia autorskich praw majątkowych na nabywcę, np. w taki sposób: „Zbywca przenosi na nabywcę majątkowe prawa autorskie co do utworu wskazanego w § … umowy”.
Po trzecie, umowa dotycząca przeniesienia autorskich praw majątkowych nie może dotyczyć wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. Ma to na celu ochronę twórcy przed nieograniczonym czasowo i przedmiotowo związaniem z podmiotem eksploatującym jego twórczość. Przeciwne postanowienia umowy w tym zakresie są nieważne.
Po czwarte, umowa musi wskazywać, na jakich polach eksploatacji dochodzi do przeniesienia autorskich praw majątkowych. Zgodnie z art. 41 ust. 2 ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej „licencją”, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Tym samym należy uznać, że to postanowienie stanowi niezbędny składnik umowy.
Po piąte – wskazanie wynagrodzenia. Co do zasady, twórcy za przeniesienie własności autorskich praw majątkowych przysługuje wynagrodzenie – jest to czynność odpłatna. Strony mogą postanowić w umowie, że przeniesienie nastąpi pod tytułem nieodpłatnym.
Po szóste, nie wolno zapomnieć o wskazaniu terminu oddania utworu oraz terminu przejścia własności autorskich praw majątkowych. Co do zasady, umowa zobowiązująca do przeniesienia autorskich praw majątkowych przenosi na nabywcę, z chwilą przyjęcia utworu, prawo do wyłącznego korzystania z utworu na określonym w umowie polu eksploatacji. Strony mogą w umowie uregulować tę kwestię w sposób odmienny.
Przykłady postanowień umownych:
-
X oświadcza, że jest jedynym twórcą utworu i przysługują mu autorskie prawa majątkowe, które nie są ograniczone i obciążone prawami osób trzecich.
-
X oświadcza, że ramach wynagrodzenia określonego w § … umowy przenosi na Y autorskie prawa majątkowe do utworu określonego w § … umowy.
-
Przeniesienie autorskich praw majątkowych nastąpi w zakresie następujących pól eksploatacji:
a)utrwalanie i zwielokrotnianie;
b)rozpowszechnianie. -
Wraz z przeniesieniem autorskich praw majątkowych X przenosi na Y własność egzemplarza, na którym utwór utrwalono.
-
X oświadcza, że wynagrodzenie określone w § … umowy wyczerpuje jego wszelkie roszczenia wynikające z autorskich praw majątkowych.
-
X oświadcza, że wyraża Y zgodę na dokonywania wszelkich zmian w utworze bez ograniczeń.
Oczywiście powyższe postanowienia stanowią jedynie przykłady, które w zależności od konkretnego utworu należy odpowiednio dostosować i zmodyfikować.
Udzielenie licencji na korzystanie z autorskich praw majątkowych
W zakresie udzielenia licencji należy wyróżnić licencję niewyłączna oraz wyłączną. Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utworu w określony sposób (licencja wyłączna), udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna).
Licencja wyłączna oznacza, że na danym polu eksploatacji z utworu może korzystać wyłącznie podmiot, na rzecz którego taka licencja została udzielona. Udzielenie licencji wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Licencja niewyłączna oznacza natomiast, że oprócz podmiotu, na którego rzecz licencja została już udzielona na danym polu eksploatacji, podmiot, któremu przysługują autorskie prawa majątkowe, może udzielić jej również innym podmiotom. Udzielenie licencji niewyłącznej może nastąpić w dowolnej formie.
Udzielenie licencji jest prawem ograniczonym terytorialnie i czasowo. Zgodnie z art. 67 ust. 1 ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.
Przykłady postanowień dotyczących udzielenia licencji wyłącznej:
-
X oświadcza, że jest jedynym twórcą utworu i przysługują mu autorskie prawa osobiste i majątkowe, które nie są ograniczone i obciążone prawami osób trzecich.
-
X udziela Y odpłatnej i wyłącznej licencji na korzystanie z utworu wskazanego w § … umowy.
-
Licencja zostaje udzielona na następujących polach eksploatacji:
a)utrwalanie i zwielokrotnianie;
b)rozpowszechnianie. -
Licencja zostaje udzielona na okres 2 lat od dnia zawarcia umowy i jest terytorialnie ograniczona do obszaru województwa mazowieckiego i wielkopolskiego.
-
Z tytułu udzielonej licencji X przysługuje wynagrodzenie w wysokości … zł. Wynagrodzenie płatne będzie w terminie 7 dni od dnia zawarcia niniejszej umowy.
-
X zapewnia, że na wskazanych w niniejszej umowie polach eksploatacji nie udzielił licencji innym podmiotom.
-
Y nie posiada uprawnień do udzielania sublicencji innym podmiotom.
Przykłady postanowień dotyczących udzielenia licencji niewyłącznej:
-
X oświadcza, że jest jedynym twórcą utworu i przysługują mu autorskie prawa osobiste i majątkowe, które nie są ograniczone i obciążone prawami osób trzecich.
-
X udziela Y odpłatnej i niewyłącznej licencji na korzystanie z utworu wskazanego w § … umowy.
-
Licencja zostaje udzielona na następujących polach eksploatacji:
a)utrwalanie i zwielokrotnianie;
b)rozpowszechnianie. -
Licencja zostaje udzielona na okres 2 lat od dnia zawarcia umowy i jest terytorialnie ograniczona do obszaru woj. mazowieckiego i wielkopolskiego.
-
Z tytułu udzielonej licencji X przysługuje wynagrodzenie w wysokości … zł. Wynagrodzenie płatne będzie w terminie 7 dni od dnia zawarcia niniejszej umowy.
-
X zapewnia, że na wskazanych w niniejszej umowie polach eksploatacji nie udzielił licencji innym podmiotom.
-
Udzielenie licencji następuje z chwilą zawarcia niniejszej umowy.
Rozporządzanie autorskimi prawami majątkowymi zależy przede wszystkim od woli stron i wzajemnych ustaleń. W przypadku konkretnego utworu warto jest zawrzeć w umowie postanowienia szczegółowo regulujące przedmiotową kwestię. Pozwoli to uniknąć konfliktów w przyszłości.
