Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe, mimo że jest coraz lepsze, to wciąż niedoskonałe. W ostatnich latach mocno je rozwinięto, ale i skomplikowano. Dodatkowo z racji tego, że sporo modyfikacji weszło wraz z Polskim Ładem, w ustawach znalazło się wiele nieprzemyślanych rozwiązań, które potrafią się nawzajem wykluczać. Jest szansa, aby to teraz naprawić, ponieważ polski rząd cały czas pracuje nad implementacją tzw. Dyrektywy drugiej szansy. Nowelizacja ma wejść w życie na początku 2025 roku, ale czy tak będzie? Czas pokaże. Przeczytaj artykuł i dowiedz się jakie zmiany w prawie wprowadza Dyrektywa drugiej szansy.
Dyrektywa drugiej szansy – czym jest?
Tzw. Dyrektywa drugiej szansy to akt Unii Europejskiej dotyczący zmian oraz unifikacji przepisów dotyczących upadłości oraz restrukturyzacji w krajach wspólnotowych. Pełna nazwa tego dokumentu brzmi: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, umorzenia długów i zakazów prowadzenia działalności oraz w sprawie środków zwiększających skuteczność postępowań dotyczących restrukturyzacji, niewypłacalności i umorzenia długów, a także zmieniająca dyrektywę (UE) 2017/1132.
Powyższe przepisy miały zostać wprowadzone do porządku prawnego państw unijnych już dawno, bo w drugiej połowie 2022 roku. Polska miała jednak poważniejsze zadania, np. walkę z inflacją oraz pomoc Ukrainie w czasie wojny z Rosją. Wydaje się, że teraz – kiedy sytuacja się nieco unormowała – jest dobry czas na spokojne przyjrzenie się problemom z prawem upadłościowym i restrukturyzacyjnym, jego naprawę i wprowadzenie rozwiązań wymaganych przez UE.
Dyrektywa drugiej szansy – przede wszystkim ujednolicenie prawa
Dyrektywa drugiej szansy, jak niemal wszystkie akty UE, mają na celu – przynajmniej w części – ujednolicenie przepisów obowiązujących w państwach członkowskich. Granice krajów unijnych są otwarte, transfer przedsiębiorstw nie jest zatem żadnym problemem. Rynek wewnętrzny stanowi coraz większą sieć powiązań, na którym istnieje swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i pracowników. Stwarza to trudność w przypadku konieczności przeprowadzenia postępowania upadłościowego lub restrukturyzacyjnego wobec polskich firm mających siedzibę albo miejsce wykonywania działalności w innych państwach lub firm zagranicznych, które taką działalność prowadzą na terenie RP. Co z tego, że aktualne ustawy przewidują reguły stosowane w powyższych przypadkach, jeżeli przepisy państw trzecich mogą być inne i nie uznawać naszych regulacji? Aby mogło to działać prawidłowo, kraje UE muszą stosować się do tych samych zasad.
Szybka naprawa lub szybka likwidacja przedsiębiorcy
Kolejnym postulatem, jaki niesie ze sobą Dyrektywa drugiej szansy, jest ulepszenie instytucji pomocowych, jakie państwo może zaproponować przedsiębiorcom. Ma to na celu w szczególności przeciwdziałanie likwidacji miejsc pracy.
Ponadto założeniem Dyrektywy jest wprowadzenie przesłanek determinujących jak najszybsze podjęcie działań służących ustaleniu trudności przedsiębiorcy związanych z płynnością finansową, a następnie wdrożenie odpowiednich działań naprawczych. Jeżeli jednak będzie jasne, że jakiekolwiek próby restrukturyzacyjne są bezcelowe, przepisy pozwolą na szybszą niż do tej pory likwidację przedsiębiorcy, zachowując przy tym prawa wierzycieli. Zaspokojenie ich roszczeń ma być prowadzone w sposób rzetelny i w możliwie największym zakresie, równomiernie oraz w najszybszym terminie.
W związku z powyższymi założeniami Dyrektywa drugiej szansy zobligowała państwa członkowskie do zapewnienia dostępu do tzw. narzędzi wczesnego ostrzegania, które mają obejmować:
- mechanizmy alarmowe w przypadkach, gdy dłużnik nie dokonał określonych rodzajów płatności;
- usługi doradcze świadczone przez organizacje publiczne lub prywatne;
- zachęty w ramach prawa krajowego dla osób trzecich mających stosowne informacje dotyczące dłużnika, takich jak księgowi, organy podatkowe lub organy ds. zabezpieczenia społecznego, aby podmioty te sygnalizowały dłużnikowi niekorzystne zmiany.
Nowe instytucje prawa upadłościowego i restrukturyzacyjnego mają znacznie przyśpieszyć dotychczasowe postępowania. Jak zauważył prawodawca unijny, przedsiębiorcy nie funkcjonują w próżni i ich działania mają bezpośredni lub pośredni wpływ na inne firmy. W realiach rynkowych – na zasadzie efektu domina – często upadłość jednego przedsiębiorstwa ciągnie za sobą niewypłacalność innych przedsiębiorstw w łańcuchu dostaw.
Próba zapobiegania upadłościom
Następnym celem zakładanym przez Dyrektywę drugiej szansy jest wprowadzenie takich rozwiązań, które mają zachęcić do wczesnej restrukturyzacji rentownych dłużników, tak aby to postępowanie wybierały podmioty, które rzeczywiście mają szansę zaspokoić wierzycieli. Niewypłacalne przedsiębiorstwa mają mieć z kolei krótszą i łatwiejszą drogę do ogłoszenia upadłości.
Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej, szybkie wykluczenie z rynku nierentownych przedsiębiorstw, które nie mają szans na przetrwanie, pozwoli na uniknięcie dalszych strat, do których zwiększenia mogłyby się przyczynić wysiłki podjęte w celu restrukturyzacji takiego przedsiębiorstwa.
Nowelizacja ma wprowadzić 3 główne rodzaje postępowań, z jakich będzie mógł skorzystać dłużnik:
- restrukturyzacja zapobiegawcza, mająca za zadanie przeciwdziałać niewypłacalności, ma być przy tym prostsza, szybsza i efektywniejsza;
- restrukturyzacja sanacyjna, stosowana wobec przedsiębiorców, którym grozi permanentna niewypłacalność, mocno ingerująca w zarząd ich firmami;
- postępowanie upadłościowe, stosowane wobec niewypłacalnych podmiotów, prowadzące do likwidacji przedsiębiorstwa.
Przedsiębiorcy mogą liczyć na umorzenie długów
Prawodawca unijny, doceniając wysiłki podmiotów, które, często w bardzo trudnych warunkach rynkowych i konkurencyjnych, działają w zgodzie z prawem i zasadami współżycia społecznego, wprowadził instytucję umarzania długów dla uczciwych przedsiębiorców.
Dyrektywa drugiej szansy przewiduje, że każdy kraj członkowski ma wprowadzić co najmniej 1 postępowanie dla niewypłacalnych przedsiębiorców, które może prowadzić do całkowitego umorzenia ich długów. Przez całkowite umorzenie długów należy rozumieć uniemożliwienie egzekucji niespłaconych zobowiązań podlegających umorzeniu lub umorzenie niespłaconych zobowiązań podlegających umorzeniu jako takich, w ramach postępowania, które mogłoby obejmować sprzedaż majątku lub plan spłaty wierzycieli.
Poszerzenie zakresu zadań nadzorcy i zarządcy
Projekt nowelizacji wprowadza do Prawa restrukturyzacyjnego nowy przepis, tj. art. 25a, który stanowi, że nadzorca i zarządca udzielają pomocy dłużnikowi i wierzycielom w prowadzonych przez nich negocjacjach w przedmiocie zawarcia układu. Nadzorca i zarządca, za zgodą dłużnika, mogą również przybrać mediatora do pomocy w negocjacjach.
Powyższe zmieni charakter funkcji, jaką pełnią obecnie nadzorca i zarządca. Po wprowadzeniu zmian osoby te nie będą już pełniły wyłącznie roli czysto kontrolnej nad majątkiem dłużnika. Będą musiały również pomagać w podejmowaniu decyzji dłużnikowi i jego wierzycielom. W ich gestii będzie także prowadzenie negocjacji, a w razie potrzeby włączanie do postępowań mediatorów.
Dyrektywa drugiej szansy chce chronić przed egzekucją
Dyrektywa drugiej szansy wymaga również, aby państwa członkowskie wprowadziły możliwość wstrzymania indywidualnych czynności egzekucyjnych. Ma to wzmocnić pozycję dłużnika w czasie negocjacji z wierzycielami. Do tej pory w czasie postępowania o zatwierdzenie układu wierzyciele nie mogli wszczynać nowego postępowania egzekucyjnego, jednakże te już rozpoczęte trwały.
Teraz ma się to zmienić. Projekt przewiduje, że od dnia wszczęcia postępowania układowego do dnia jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia egzekucja zostaje zawieszona z mocy prawa. Ponadto odrzucane mają być wszelkie wnioski egzekucyjne skierowane do majątku dłużnika.
Od powyższego będą jednak wyjątki. Wspomniane reguły mają nie mieć zastosowania do egzekucji należności ze stosunku pracy, świadczeń alimentacyjnych oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.
Nowe reguły powoływania doradców restrukturyzacyjnych do pełnienia funkcji syndyka, zarządcy i nadzorcy
Zmianie ulegnie również procedura wyznaczania doradców restrukturyzacyjnych do pełnienia funkcji syndyka, zarządcy i nadzorcy. Obecne przepisy w zakresie wyboru osoby do pełnienia wspomnianych funkcji zawierają jedynie ogólne kryteria, którymi powinien kierować się sąd, dokonując wyboru.
Nowelizacja ma to zmienić. Jak możemy przeczytać w projekcie, sąd wyznacza syndyka na podstawie sądowej listy doradców restrukturyzacyjnych, według pierwszeństwa w danej kategorii spraw. Powyższa zasada nie będzie jednak stosowana w przypadku wyznaczenia na funkcję syndyka doradcy restrukturyzacyjnego, który był ustanowiony tymczasowym nadzorcą sądowym albo zarządcą przymusowym w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości. Ponadto w uzasadnionych przypadkach sąd wyznacza syndyka, biorąc pod uwagę specyfikę danej sprawy, doświadczenie i dodatkowe kwalifikacje osoby mającej licencję doradcy restrukturyzacyjnego oraz, w przypadku jej przedstawienia, opinię co do wyboru osoby syndyka, złożoną przez uznanych przez dłużnika wierzycieli, dysponujących co najmniej połową uznanych przez dłużnika wierzytelności. Taką samą formę przyjmą przepisy dotyczące wyboru zarządcy oraz nadzorcy.
