W przypadku działalności gospodarczej prowadzonej w formie spółki nadal duży problem stanowi śmierć wspólnika. Powyższe dotyczy w szczególności spółek osobowych. Podatnicy, chcąc zabezpieczyć spółkę, często już za życia zapisują swoje udziały pozostałym wspólnikom bądź rodzinie. Takie zachowanie ma uchronić spółkę przed negatywnymi konsekwencjami w przypadku śmierci wspólnika. Jak wygląda dziedziczenie w spółce jawnej? Czy możliwe jest zwolnienie z podatku od spadków i darowizn? Wszystkiego dowiesz się z artykułu.
Zapis windykacyjny – opodatkowanie podatkiem od spadków i darowizn
Zapis windykacyjny jest instytucją regulowaną przepisami zawartymi w Ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny. Zgodnie z art. 981 § 1 kc w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
W myśl art. 981 § 2 kc przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
-
rzecz oznaczona co do tożsamości,
-
zbywalne prawo majątkowe,
-
przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
-
ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności,
-
ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Przypomnijmy, że w myśl art. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Zgodnie z powyższym zapisobierca, który w chwili otwarciu spadku był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn od nabytej własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz od nabytej własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą.
Obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. Powstaje on przy nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, postanowienia częściowego stwierdzającego nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego.
Wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość) ustalona jest według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.
Spółka jawna
Spółka jawna to spółka osobowa, która działa na podstawie umowy zawartej między wspólnikami. Umowa spółki jawnej powinna zawierać:
-
firmę i siedzibę spółki;
-
określenie wkładów wnoszonych przez każdego wspólnika i ich wartość;
-
przedmiot działalności spółki;
-
czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.
Co istotne, umowa spółki jawnej winna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska lub firmy (nazwy) wszystkich wspólników albo nazwisko albo firmę (nazwę) jednego albo kilku wspólników oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna”. Ustawodawca dopuszcza używanie skrótu „sp. j.”.
W przypadku spółki jawnej każdy wspólnik ma prawo ją reprezentować. Prawa do jej reprezentowania nie można ograniczyć ze skutkiem wobec osób trzecich. Prawo wspólnika do reprezentowania dotyczy wszystkich czynności sądowych i pozasądowych spółki. W umowie wspólnicy mogą odmiennie określić reprezentowanie spółki. Wspólnik jest pozbawiony tego prawa albo uprawniony do niego tylko łącznie z innym wspólnikiem lub prokurentem. Należy jednak pamiętać, że pozbawienie wspólnika prawa reprezentowania spółki może nastąpić wyłącznie z ważnych powodów na mocy prawomocnego orzeczenia sądu.
Wspólnik ma również prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Co ważne, nie można ich powierzyć osobom trzecim z wyłączeniem wspólników.
Ponadto wspólnicy odpowiadają za zaległości spółki całym swoim majątkiem.
Dziedziczenie w spółce jawnej a zwolnienie z podatku
W celu dalszego działania spółki wspólnicy już za życia regulują kwestie związane ze swoimi udziałami w spółce jawnej.
Należy zauważyć, że – co do zasady – nabycie tytułem zapisu windykacyjnego podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.
W ustawie o podatku od spadków i darowizn przewidziano jednak sytuacje, w których nabycie tytułem mieszczącym się w zakresie przedmiotowym ustawy jest zwolnione z opodatkowania tym podatkiem. Zwalnia się od podatku nabycie w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego własności przedsiębiorstwa osoby fizycznej lub udziału w nim, pod warunkiem:
-
zgłoszenia przez nabywcę nabycia własności przedsiębiorstwa lub udziału w nim właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego;
-
prowadzenia tego przedsiębiorstwa przez nabywcę przez okres co najmniej 2 lat od dnia jego nabycia.
W myśl art. 4b ust. 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn, jeżeli przedsiębiorstwo nabędzie więcej niż jedna osoba, zwolnienie przysługuje tym nabywcom, którzy będą je prowadzili przez okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 2.
Powyższe zwolnienia stosuje się, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym – lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bądź terytorium takiego państwa (patrz art. 4 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn).
Przykład 1.
Zmarł wspólnik spółki jawnej. Pozostawił zapis windykacyjny w testamencie notarialnym. Ponieważ nikt z rodziny nie chciał prowadzić spółki, przekazał jednej ze wspólniczek przypadające mu 30% ogółu praw i obowiązków w przedsiębiorstwie. Zapis windykacyjny został uprawomocniony przez sąd. Wspólniczka będzie prowadzić spółkę. Czy w tym przypadku można zastosować zwolnienie z art. 4b ustawy o podatku od spadków i darowizn?
W tym przypadku podatniczka nie będzie mogła skorzystać ze zwolnienia. Należy zgodzić się, że wspólniczka spółki jawnej prowadzi przedsiębiorstwo i prowadził je również spadkodawca jako wspólnik spółki jawnej. W tym jednak przypadku jest to przedsiębiorstwo jednostki organizacyjnej niebędącej osobą prawną, bo taki właśnie status posiada spółka jawna. Zwolnienie określone w art. 4b ustawy o podatku od spadków i darowizn odnosi się wyłącznie do przedsiębiorstwa osoby fizycznej, natomiast tutaj nie mamy do czynienia z przedsiębiorstwem osoby fizycznej lecz z przedsiębiorstwem jednostki organizacyjnej. Powyższe potwierdza interpretacja Dyrektora Informacji Skarbowej z 12 listopada 2020 roku (numer 0111-KDIB2-3.4015.132.2020.2.BB).
Podsumowując, dziedziczenie w spółce jawnej w przypadku zapisu windykacyjnego pomimo prowadzenia spraw spółki przez zapisobiorcę nie podlega zwolnieniu z podatku od spadków i darowizn.