Stosowana w rachunkowości metodologia opiera się na wielu rodzajach klasyfikacji kosztów. W niniejszym artykule poruszymy kwestię tego jakie obowiązują metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych oraz przeanalizujemy kilka podstawowych metod pozwalających rozróżnić powyższe dwie kategorie kosztów.
Koszt w rozumieniu rachunkowym
Biorąc pod uwagę przepisy rachunkowości, wskazać należy, że wszelkie reguły dotyczące sposobu ujmowania oraz kwalifikowania kosztów powinny zostać ustanowione w przyjętej przez jednostkę polityce rachunkowości. Jak bowiem możemy przeczytać w art. 10 ust. 1 pkt 3 lit. a ustawy o rachunkowości, jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą w języku polskim przyjęte przez nią zasady (politykę) rachunkowości, a w szczególności dotyczące sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych, w tym zakładowego planu kont ustalającego wykaz kont księgi głównej, przyjęte zasady klasyfikacji zdarzeń, zasady prowadzenia kont ksiąg pomocniczych oraz ich powiązania z kontami księgi głównej.
Warto także odnieść się do definicji kosztu zawartej w ustawie o rachunkowości. W art. 3 ust. 1 pkt 31 ustawy możemy przeczytać, że:
"(...)przez koszty i straty rozumie się uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych, o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli."
Koszty stałe oraz koszty zmienne
Zanim przejdziemy do metod rozróżniających, warto w pierwszej kolejności wyjaśnić, czym są koszty stałe oraz zmienne. Kryterium podziału jest w tym przypadku stopień zależności kosztów od wielkości produkcji oraz podatność na jej wzrosty oraz spadki.
Koszty stałe to te rodzaje wydatków, których wielkość nie zależy od zmienności poziomu produkcji. Ich idealnym przykładem jest amortyzacja. Natomiast koszty zmienne to te wydatki, których poziom zależy od wahań procesu produkcyjnego przedsiębiorstwa. Jako przykład można wymienić tutaj zużycie materiałów bezpośrednio potrzebnych do wytworzenia produktu.
Metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych - księgowa i statystyczna
Przechodząc do wyjaśnienia kwestii tego, jakie występują metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych, podkreślić należy, że w tym zakresie obowiązują określone metody pozwalające na dokonanie takiego rozróżnienia. Choć możemy spotkać się z różnymi klasyfikacjami, najczęściej wymienia się metodę księgową oraz metody statystyczne (matematyczne).
Metoda księgowa w dużej mierze opiera się na subiektywnej decyzji księgowego co do zaliczania określonych pozycji kosztów do kategorii stałych bądź zmiennych. Ponadto bazuje ona na doświadczeniu księgowego oraz jego wiedzy. Oznacza to, że jest on prosta w zastosowaniu, ale jednocześnie charakteryzuje się znacznym stopniem swobodnej oceny danej pozycji przez księgowego.
Zupełnie inaczej wygląda natomiast sytuacji w przypadku stosowania metody statystycznej. Tutaj bowiem przyjmuje się, że całkowite koszty działalności są w sposób liniowy zależne od skali i wielkości produkcji. Wykluczony zatem zostaje element subiektywnej oceny księgowego, ponieważ metoda ta opiera się na dostępnych danych historycznych. Występuje ona w trzech wariantach przedstawionych poniżej.
Metoda wielkości ekstremalnych (dwóch punktów) polega na ustaleniu dwóch skrajnych wielkości produkcji, tj. minimalnej oraz maksymalnej. Na podstawie tych danych obliczany jest koszt krańcowy będący przyrostem kosztów całkowitych między maksymalnym i minimalnym poziomem. Na tej podstawie określa się poziom kosztów stałych będących różnicą pomiędzy kosztem całkowitym a kosztem danej produkcji.
Kolejny rodzaj metody statystycznej to metoda średnich podokresów. Polega ona na ustaleniu poziomu kosztów stałych oraz zmiennych w danym okresie i według rosnącej wartości wielkości produkcji oraz przypisanych im wielkości kosztów całkowitych.
Ostatnia na naszej liście jest metoda regresji, która polega na wykorzystaniu metody najmniejszych kwadratów oraz oszacowania linii opisującej zależność kosztu całkowitego od wielkości produkcji. Odchylenie danych rzeczywistych od linii prostej mierzy się sumą kwadratów odległości między uzyskaną linią a tymi danymi.