Umowne terminy płatności mogą być w zasadzie dowolnie regulowane przez strony zobowiązania. Czy oznacza to jednak możliwość ich dowolnego przesuwania, nawet wbrew pierwotnym postanowieniom kontraktu? Kiedy stronie przysługuje odroczenie terminu płatności swojego zobowiązania?
Termin płatności zobowiązania
Co do zasady przepisy nie regulują terminów wykonania zobowiązania. W tym zakresie decydujące znaczenie mają ustalenia samych kontrahentów, które mogą być bardzo zróżnicowane. Wyznaczenie terminu spłaty zobowiązania pieniężnego musi być jednak realnie możliwe, co oznacza, że w umowach nie powinno stosować się zapisów, które stawiałyby w tym zakresie dłużnika w gorszej pozycji względem wierzyciela. Tego rodzaju postanowienia, jeśli będą niezgodne z zasadami współżycia społecznego, mogą zostać zakwestionowane, a w efekcie nawet unieważnione.
Termin płatności zobowiązania może być określony dowolnie – mogą to być dni, tygodnie, miesiące lub lata. Najczęściej dotyczy on płatności ratalnych, choć nie musi to być regułą. Terminy płatności mogą być okresowe i nieregularne, ostateczną decyzję w tej kwestii podejmują strony danej umowy. Jeśli chodzi jednak o terminy płatności należności publicznoprawnych, to tutaj niestety nie mamy dowolności. Ustawodawca wprost określa, kiedy należy zapłacić podatek, grzywnę lub inne świadczenie na rzecz państwa. Strona ma jednak możliwość wnioskowania o rozłożenie jej zadłużenia na raty lub przesunięcie terminu płatności na inny dzień. Nie będzie to jednak możliwe w każdym przypadku.
Czym jest moratorium?
Pojęcie moratorium pochodzi z łaciny i oznacza czasowe zawieszenie lub odroczenie jakiejś czynności albo zdarzenia. Może być stosowane w różnych dziedzinach prawa i życia, jak choćby względem zawieszanych wyroków sądowych, wykonywanej działalności gospodarczej czy nawet w kontekście czasowego zakazu połowów i polowań.
Jeśli chodzi o prawo zobowiązań, to moratorium jest sposobem na odroczenie płatności. Polega ono na uzgodnieniu nowego terminu spłaty zobowiązania pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. Dzięki takiemu rozwiązaniu czas na dokonanie płatności jest przesuwany w przyszłość, przy czym dłużnik nie ponosi z tego tytułu żadnych dodatkowych konsekwencji. Wierzyciel nie nalicza wówczas odsetek za zwłokę i nie kieruje sprawy na drogę postępowania windykacyjnego lub sądowego. Moratorium jest jednak prawem, a nie obowiązkiem, co oznacza konieczność wypracowania konsensusu pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. Jeśli wierzyciel nie ma żadnego interesu w odroczeniu terminu płatności, to tak naprawdę dłużnik nie może przymusić go do zastosowania moratorium, zwłaszcza gdy w treści zawartej umowy nie będzie nawet wzmianki o możliwości zastosowania tej instytucji. Z drugiej strony, jeżeli kontrakt zawiera w swej treści postanowienia odnoszące się do możliwości odroczenia terminu płatności, to ustalenie moratorium powinno być prostszym zadaniem.
Przykład 1.
Pan Maciej i pani Ilona podpisali umowę sprzedaży, w której cena ma zostać uregulowana w formie ratalnej spłaty. W treści kontraktu znalazł się zapis określający konkretne terminy płatności poszczególnych rat, nie ma w nim jednak wzmianki i możliwości przesuwania takich terminów. Ze względu na przejściowe kłopoty finansowe pan Maciej poprosił panią Ilonę o odroczenie terminu płatności 3 rat o kilka miesięcy. Kobieta stwierdziła, że nie jest to możliwe, ponieważ w umowie nie istnieje zapis, który pozwalałby na takie rozwiązanie. Czy w tym przypadku można zastosować moratorium?
Tak, ponieważ decydują o tym strony zobowiązania, które mogą aneksować istniejącą umowę sprzedaży. Odroczenie terminu płatności będzie się wówczas wiązało ze zmianą konkretnych zapisów umownych odnoszących się do terminów spłaty zobowiązania.
Przykład 2.
Pan Paweł i pan Adam podpisali umowę pożyczki, która ma być spłacana ratalnie. W treści zobowiązania znalazły się konkretne daty płatności poszczególnych rat, nie ma w niej jednak zapisów o możliwości odroczenia terminu płatności. Po upływie kilku miesięcy pan Adam poprosił pana Pawła o odroczenie płatności 1 raty, ten jednak nie wyraził na to zgody. Pożyczkobiorca przekonywał pana Pawła, aby ten pozwolił na odroczenie terminu płatności, bo prawo nie zakazuje takich rozwiązań. Pożyczkodawca nie zamierza jednak zmieniać swojego zdania. Czy pan Adam może skierować sprawę do sądu w celu uzyskania moratorium?
Nie, ponieważ odroczenie terminu płatności w tym przypadku może wynikać wyłącznie ze zgodnego ustalenia obu stron zobowiązania. Jeśli pan Paweł nie wyraża zgody na odroczenie terminu spłaty pożyczki, to pan Adam nie ma prawnej możliwości przymusić go do takiej decyzji.
Strony zobowiązania pieniężnego mają możliwość wprowadzenia do swojego kontraktu zapisów odnoszących się zarówno do prawa odroczenia terminu płatności, jak i zakazu stosowania moratorium. Niezależnie od tego, jaki zapis znajdzie się w zawartej umowie, zawsze może zostać zmodyfikowany zgodną wolą stron.
Przykład 3.
Pani Oliwia i pan Marcin podpisali umowę pożyczki, w której wpisali zakaz stosowania moratorium. Pan Marcin ma kłopoty finansowe i nie jest w stanie zwrócić pożyczki w umówionym terminie. W związku z tym poprosił panią Oliwię o odroczenie terminu płatności. Kobieta chciałaby to zrobić, jednak twierdzi, że jest to niemożliwe ze względu na obowiązujący pomiędzy stronami zakaz moratorium. Czy odroczenie terminu płatności jest w tym przypadku możliwe?
Tak, ponieważ strony umowy mogą aneksować ją i znieść ustanowiony zakaz moratorium. Dodatkowo mogą zmodyfikować termin zwrotu zaciągniętej pożyczki.
Kiedy można stosować moratorium?
Pomimo że prawo nie wskazuje konkretnych okoliczności, w których można stosować moratorium, to jednak powszechnie przyjmuje się, że powinny mieć one charakter nadzwyczajny. Pamiętajmy, że odroczenie terminu płatności jest rozwiązaniem czasowym, a nie trwałym umorzeniem długu. Po upływie uzgodnionego okresu płatność staje się ponownie wymagalna. Moratorium wymaga zgody obu stron – wierzyciela i dłużnika. Może przybrać formę pisemnej umowy, aneksu do istniejącej umowy lub innego porozumienia. Omawiane rozwiązanie jest w praktyce stosowane w związku z zaistnieniem wyjątkowych sytuacji, takich jak:
- kryzysy gospodarcze zarówno na poziomie makroekonomicznym, jak i w odniesieniu do indywidualnej sytuacji dłużnika (np. utrata pracy);
- katastrofy naturalne lub inne zdarzenia losowe – powodzie, pożary, pandemie itp., które uniemożliwiają terminową spłatę zobowiązania;
- trudności finansowe dłużnika o charakterze przejściowym.
Zastosowanie moratorium niesie ze sobą odmienne skutki dla każdej ze stron zobowiązania. W przypadku dłużnika będą to:
- ochrona przed negatywnymi konsekwencjami, tj. naliczaniem odsetek za zwłokę, karami umownymi, wpisem do rejestrów dłużników czy wszczęciem postępowania egzekucyjnego w okresie moratorium;
- czas na poprawę sytuacji finansowej. Dłużnik zyskuje wtedy czas na ustabilizowanie swojej sytuacji finansowej i zgromadzenie środków na spłatę długu;
- możliwość uniknięcia upadłości;
- konieczność zapłaty opłaty prolongacyjnej. W niektórych przypadkach, np. przy odroczeniu płatności podatków lub składek ZUS, może być naliczana opłata prolongacyjna.
Jeśli chodzi o skutki zastosowania moratorium, to dla wierzyciela wyglądają one następująco:
- możliwość dalszego opóźnienia płatności – istnieje ryzyko, że dłużnik nadal nie będzie w stanie spłacić długu po upływie moratorium;
- wierzyciel może ponosić koszty związane z obsługą moratorium;
- utrzymanie relacji z dłużnikiem – moratorium może pomóc w utrzymaniu dobrych relacji z klientem, który znalazł się w przejściowych trudnościach;
- gwarancja dalszych płatności – wierzyciel otrzymuje formalne zapewnienie spłaty długu w późniejszym terminie.
Regulacje prawne a moratorium
Jeśli chodzi o możliwość odroczenia terminu płatności, to pojawia się ona także na gruncie zobowiązań publicznoprawnych. Moratorium jest regulowane przez przepisy różnych ustaw, wśród których można wymienić np.:
- ordynację podatkową (art. 48 i nast.), która reguluje możliwość odroczenia terminu płatności podatków, zaległości podatkowych lub rozłożenia ich na raty na wniosek podatnika, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym;
- prawo celne – podobnie jak w prawie podatkowym, istnieją przepisy umożliwiające odroczenie terminu płatności należności celnych;
- ustawę o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 29), która daje możliwość odroczenia terminu płatności składek na ubezpieczenia społeczne, rozłożenia ich na raty lub umorzenia w określonych okolicznościach;
- ustawę o kredycie konsumenckim, która w pewnych sytuacjach przewiduje możliwość restrukturyzacji zadłużenia, co może obejmować przesunięcie terminu płatności;
- ustawy okołokryzysowe – w odpowiedzi na kryzysy gospodarcze lub inne nadzwyczajne sytuacje ustawodawca może wprowadzać specjalne regulacje dotyczące moratorium na spłatę kredytów (jak miało to miejsce np. w związku z pandemią COVID-19);
- Prawo restrukturyzacyjne i upadłościowe. W ramach postępowań restrukturyzacyjnych przewidziane są mechanizmy zawieszenia egzekucji i odroczenia płatności zobowiązań.
Moratorium jako jeden ze sposobów na odroczenie terminu płatności - podsumowanie
Moratorium to możliwość odroczenia terminu płatności zobowiązania finansowego. Może ono występować zarówno na gruncie prawa zobowiązań prywatnych, jak i tych o charakterze publicznoprawnym. W przypadku umów zastosowanie moratorium wymaga zgody obu stron zobowiązania. Jeśli chodzi o odroczenie terminu płatności należności względem państwa, będzie to dopuszczalne tylko na podstawie przepisów konkretnych ustaw. Moratorium ma charakter wyjątkowy i nigdy nie doprowadzi do umorzenia zobowiązania.
Polecamy:
