Dobra osobiste człowieka są szczególnym przedmiotem ochrony prawnej. W zakres tego pojęcia wchodzi wiele różnych elementów. Czy dobra te mogą dotyczyć także osób prawnych i przedsiębiorstw? Czy firmy mogą skutecznie bronić swojej renomy i dobrego imienia? Kiedy ma miejsce naruszenie dobrego imienia firmy? Na pytania odpowiadamy w artykule!
Czym są dobra osobiste?
Zgodnie z treścią art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego dobra osobiste człowieka, w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, żeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności, żeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kc może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Powyższe przepisy nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
Dobra osobiste z reguły są łączone wyłącznie z osobami fizycznymi. W praktyce jednak mogą one dotyczyć także prowadzenia działalności gospodarczej. Będzie tak np. w przypadku osób fizycznych prowadzących jednoosobową działalność. Ustawodawca chroni jednak również większe podmioty, występujące i działające w innych formach prawnych (np. spółki prawa handlowego).
Czym jest dobre imię firmy?
Pojęcie dobrego imienia powinniśmy definiować jako pewną renomę, stan funkcjonowania w danym środowisku i otoczeniu. Dobre imię to po prostu znana i rzetelna marka, która świadczy o pozytywnych cechach danego przedsiębiorstwa.
Budowa dobrego imienia w biznesie nie jest prostym zadaniem i bardzo często wymaga poświęcenia sporej ilości czasu. Niestety naruszenie tego dobra trwa znacznie krócej. Przedsiębiorca może wskutek nieprawdziwych oskarżeń stracić swoją renomę i nigdy już jej nie odbudować. Ustawodawca, mając na względzie różne sytuacje, pozwala firmom dochodzić swoich praw w sytuacji bezprawnego naruszania ich dobrego imienia. Oczywiście każdy ma prawo do krytyki, jednak zawsze powinna ona opierać się na prawdziwych okolicznościach – wtedy nie będziemy mówili o naruszaniu dobrego imienia firmy.
„Krytyka realizująca wolność wypowiedzi nie może posuwać się do podawania nieprawdziwych informacji, wskazywania na niewłaściwe postępowanie, kiedy fakty nie dają ku temu podstaw. Prezentowane oceny powinny posiadać dostateczną podstawę w dających się zweryfikować faktach, w przeciwnym razie nie mieszczą się w granicach wolności wypowiedzi”.
Przykład 1.
Pan Jan umieszczał w internecie obraźliwe wpisy na temat swojego poprzedniego pracodawcy, który prowadzi dosyć dużą działalność handlową. Mężczyzna mści się w ten sposób za zwolnienie dyscyplinarne – pan Jan przychodził do pracy notorycznie pod wpływem alkoholu. Twierdzenia pana Jana opierają się głównie na krytyce byłego zakładu pracy, mężczyzna powołuje się jednak na całkowicie nieprawdziwe historie. W tej sytuacji były pracodawca może domagać się zaprzestania takich działań i chronić dobre imię swojej firmy.
Przykład 2.
Pan Jan umieszczał w internecie krytyczne wpisy na temat swojego poprzedniego pracodawcy, który prowadzi działalność usługową. Mężczyzna został zwolniony dyscyplinarnie i nie ma o to pretensji do pracodawcy. Wie jednak, że w firmie naruszane są prawa pracownicze, a były szef notorycznie uwłacza godności innych osób. Pan Jan nie raz był świadkiem oszukiwania klientów przez byłego pracodawcę, co też skrupulatnie opisywał w internecie. Dodatkowo były szef pana Jana przegrał w sądzie w sprawie dotyczącej naruszania zasad uczciwej konkurencji względem innych przedsiębiorców na lokalnym rynku. W tym przypadku działania pana Jana są legalne i uzasadnione, ponieważ umieszcza on w sieci prawdziwe informacje – jeśli nie są one obraźliwe, musimy uznać je za uzasadnioną krytykę. Dobre imię firmy nie zostało więc w tym przypadku naruszone.
Kiedy ma miejsce naruszenie dobrego imienia firmy?
Art. 24 kc przewiduje prawną ochronę w przypadku naruszania dóbr osobistych każdego człowieka. Okazuje się, że przepis ten znajduje zastosowanie także względem przedsiębiorców. Dla ustawodawcy nie ma znaczenia, czyje dobro osobiste zostało naruszone, ochrona prawna przysługuje w takich przypadkach każdemu pokrzywdzonemu – bez względu na to, czy prowadzi jakąkolwiek działalność gospodarczą.
Ochrona dobrego imienia firmy w przypadku podjęcia próby jego naruszenia lub dokonania naruszenia sprowadza się w pierwszej kolejności do żądania zaprzestania dalszych naruszeń. W praktyce przedsiębiorca powinien sporządzić w pierwszej kolejności przedsądowe wezwanie do zaprzestania naruszeń i skierować je do sprawcy czynu niedozwolonego. Przepisy nie wymagają żadnej szczególnej formy prawnej od takiego oświadczenia – wystarczające jest więc zachowanie zwykłej formy pisemnej. Przedsiębiorca musi pamiętać o powołaniu się na przepisy art. 23 i 24 kc, wskazaniu, w jaki sposób doszło do naruszenia dobrego imienia jego firmy i czy spowodowało to powstanie jakiejkolwiek szkody po jego stronie. Już na takim etapie sprawy można żądać zapłaty odpowiedniej rekompensaty pieniężnej od sprawy, szczególnie jeśli naruszenie doprowadziło do powstania faktycznej szkody (np. zmniejszenia obrotów i zysków firmy wskutek utraty sporej liczby dotychczasowych klientów). Wezwanie powinno zostać opatrzone danymi przedsiębiorcy, datą i miejscem sporządzenia pisma, a także podpisem reprezentanta firmy (zazwyczaj będzie to właściciel przedsiębiorstwa). Pismo powinno zostać wysłane do naruszającego listem poleconym (nie jest konieczne zwrotne potwierdzenie odbioru) albo osobiście. W tym drugim przypadku warto pamiętać o 2 egzemplarzach wezwania – 1 z nich powinien zostać podpisany przez naruszającego i zabrany przez przedsiębiorcę jako dowód doręczenia.
Wezwanie do zaprzestania naruszeń dobrego imienia nie jest elementem, który musi pojawić się przy ochronie dóbr firmy. Przedsiębiorca ma możliwość skierowania całej sprawy od razu na drogę postępowania sądowego. W tym celu niezbędne jest złożenie pozwu o ochronę dóbr osobistych – pismo to podlega stałej opłacie sądowej w wysokości 600 zł niezależnie od rozmiaru dokonanych naruszeń i wywołanych szkód. Pozew powinien zostać złożony do sądu, w którego okręgu znajduje się centrum spraw życiowych poszkodowanego – w przypadku firm będzie to najczęściej okręg siedziby przedsiębiorstwa. Jeśli wartość szkody przewyższa kwotę 75 000 zł, pismo musi zostać złożone do sądu okręgowego, jeśli jest niższa niż ta kwota – do sądu rejonowego.
Po przeprowadzeniu stosownej rozprawy sąd oceni, czy w danym przypadku rzeczywiście doszło do naruszenia dobrego imienia firmy. Jeśli tak się stanie, przedsiębiorca będzie mógł liczyć na odszkodowanie w wysokości wskazanej przez siebie w pozwie (lub w niższej wysokości, jeśli takie rozstrzygnięcie podejmie właściwy sąd). Pamiętajmy, że od wydanego wyroku każdej stronie przysługuje apelacja do sądu wyższej instancji – albo do sądu okręgowego, albo do sądu apelacyjnego.
„Naruszenie dobra osobistego przedsiębiorcy w postaci dobrego imienia (renomy) najczęściej będzie polegało na rozpowszechnianiu wiadomości określonej treści, które stanowią zarzut pod adresem przedsiębiorcy lub również rozpowszechnienie negatywnej oceny działalności osoby prawnej. Na marginesie, należy pamiętać, iż sprawcami naruszenia dóbr osobistych przedsiębiorcy mogą być również konsumenci np. poprzez krytykę niezgodną z rzeczywistością, wykorzystującą pojęcia obraźliwe, która dotyczyć może samego przedsiębiorcy, jak i jego produktu, czy pracowników”.
Podsumowując, dobre imię firmy jest chronione na takiej samej zasadzie jak dobre imię każdego człowieka – podlega ono ochronie na podstawie właściwych przepisów kc. Przedsiębiorca może w takiej sytuacji żądać zaprzestania dalszych naruszeń przez sprawcę oraz naprawienia wyrządzonej szkody. Jeśli wezwanie do zaprzestania naruszeń okaże się nieskuteczne, przedsiębiorca ma możliwość wystąpienia ze stosownym pozwem do sądu.
