Obrót wierzytelnościami staje się coraz bardziej powszechny. Dynamiczny rozwój obrotu wierzytelnościami spowodowany został funkcjonowaniem coraz większej ilości wyspecjalizowanych firm windykacyjnych, które w swoich działaniach wykazują się znacznie skuteczniejszym efektem odzyskiwania należności niż podmioty nieprofesjonalne.
Czy dozwolony jest obrót wierzytelnościami?
W rozważaniach na temat obrotu wierzytelnościami skupmy się nad bardzo istotną kwestią jaką stanowią wyłączenia z obrotu wierzytelnościami pewnych kategorii wierzytelności.
Otóż jedną z generalnych zasad prawa cywilnego jest zasada swobody umów w ramach której należy przyjąć, iż dozwolony jest obrót wszystkimi wierzytelnościami w granicach prawa. Na poparcie tego stwierdzenia można przytoczyć art. 509 kodeksu cywilnego, który stanowi, iż: "wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania".
Jak to zazwyczaj bywa, od generalnej zasady są przewidziane pewne wyjątki. Także w przypadku obrotu wierzytelnościami ustawodawca sformułował katalog wierzytelności, które z mocy prawa wyłączone zostały z obrotu.
Rodzaje wierzytelności wyłączonych z obrotu
Dla lepszego zilustrowania takich wierzytelności dokonamy ich rozróżnienia posługując się podziałem na trzy kategorie:
1) Ograniczenia ustawowe należą do nich:
- roszczenia wynikające ze stosunku pracy (art. 84 k.p.) – klasycznymi przykładami w tym przypadku mogą być: wynagrodzenie za prace, prowizje
- prawa niezbywalne z mocy ustawy - prawo odkupu (art. 595 k.c.), prawo pierwokupu (art. 602 k.c.), służebności osobiste (art. 300 k.c.), prawo dożywocia (art. 912 k.c.).
- roszczenia dotyczące szkód na osobie (art. 444-448 k.c.), w tym przypadku wyjątek stanowią roszczenia wymagalne, uznane na piśmie lub przyznane prawomocnym orzeczeniem sądu.
2) Ograniczenia umowne:
Są to ograniczenia, które bezpośrednio wynikają z umowy zawartej pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem. Zazwyczaj ograniczenie zawarte w takiej umowie przybiera postać klauzuli, która wyłącza możliwość przelania wierzytelności określonej w umowie.
Warto przy zapisie takiej klauzuli wskazać art. 514 kodeksu cywilnego stanowiący jak gdyby podstawę do dokonania zapisu w brzmieniu: "jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział."
3) Ograniczenia wynikające z właściwości zobowiązania
W przypadku ograniczenia wynikającego z właściwości zobowiązania, kluczowym jest rodzaj stosunku prawnego, gdyż niektóre ze stosunków w swej istocie skupiają się na spełnieniu świadczenia względnie konkretnie oznaczonego podmiotu (osoby). W takim przypadku owe podmiotowe zobowiązanie wyklucza możliwość dokonania cesji wierzytelności na mocy art. 58 kodeksu cywilnego. Przykładami takich stosunków prawnych są: obowiązek alimentacyjny, prawo do renty. W przypadku zawarcia umowy przelewu, która jest sprzeczna z właściwością zobowiązania, zobowiązanie uważa się za nieważne.
