Odprawy emerytalno-rentowe wchodzą w skład wynagrodzenia pracowniczego. W konsekwencji zostały objęte potrąceniami na zasadach ogólnych, dotyczących wynagrodzenia za pracę. Co do zasady, każdy pracodawca jest zobowiązany do wypłaty przysługującej pracownikowi odprawy rentowej, dlatego też zarówno pracownik, jak i pracodawca powinni wiedzieć, że odprawa rentowa może podlegać potrąceniom oraz powinni znać mechanizm dokonywania od niej potrąceń po ustaniu zatrudnienia.
Odprawa rentowa – charakter świadczenia
Moment ustania stosunku pracy jest ściśle związany z koniecznością szczegółowego uregulowania z pracownikiem wszelkich zobowiązań – nie tylko związanych z wypłatą należnego mu wynagrodzenia, ale bardzo często także z koniecznością wypłaty wskazanych w obowiązujących przepisach świadczeń dotyczących zakończenia pracy. Do tego rodzaju zobowiązań finansowych można bez wątpienia zaliczyć odprawę emerytalno-rentową.
Odprawa rentowa – jak sama nazwa wskazuje – jest świadczeniem, które przysługuje pracownikowi w momencie przejścia na rentę.
Podstawę do wypłaty rzeczonego świadczenia stanowi art. 92 Kodeksu pracy, zgodnie z którym „pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia”.
Analiza przywołanej regulacji wskazuje na fakt, iż uzyskanie przez pracownika odprawy rentowej uzależnione jest od spełnienia przez niego następujących przesłanek:
- pracownik spełnia wymagania uprawniające do uzyskania renty;
- dochodzi do zakończenia stosunku pracy z uwagi na przejście przez pracownika na rentę;
- pomiędzy ustaniem stosunku pracy a przejściem pracownika na rentę zachodzi związek przyczynowy.
W tym miejscu należy wskazać, iż w ślad za treścią § 2 ww. przepisu odprawa rentowa jest świadczeniem, które każdy uprawniony pracownik powinien uzyskać raz w życiu, w momencie gdy traci status pracownika z uwagi na przejście na rentę (wyrok Sądu Najwyższego z 9 grudnia 2015 roku, I PK 1/15).
Co do zasady, odprawa rentowa jest równa jednomiesięcznemu wynagrodzeniu, jakie przysługiwało pracownikowi. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, by umowa o pracę czy odrębne regulacje zakładowe przewidywały wyższą kwotę.
Termin wypłaty świadczenia
Ustawodawca zaniechał wskazywania w treści art. 92 § 1 Kodeksu pracy konkretnego terminu, w jakim pracownikowi przysługuje prawo żądania wypłaty świadczenia, jednak analiza przedmiotowej regulacji prowadzi do wniosku, że datą wymagalności jest dzień, w którym doszło do rozwiązania danego stosunku pracy z pracownikiem. W konsekwencji powyższego dochodzi bowiem – przy spełnieniu pozostałych ustawowych przesłanek – do zrealizowania warunków uprawniających do nabycia przedmiotowego świadczenia.
Analogiczny pogląd przedstawił m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 9 kwietnia 1998 roku, sygn. akt: I PKN 508/97, wskazując, iż „roszczenie o zapłatę odprawy należy uznać za wymagalne od dnia rozwiązania stosunku pracy, również w przypadku gdy orzeczenie, które przyznaje pracownikowi prawo do emerytury bądź renty, zostało wydane w późniejszym czasie”.
Potrącenia z odprawy rentowej
Przepisy art. 87 i następne Kodeksu pracy wprowadzają odstępstwo od jednej z podstawowych zasad prawa pracy, zgodnie z którą za wykonaną pracę pracownikowi przysługuje stosowne wynagrodzenie. Przedmiotowe regulacje umożliwiają dokonywanie odpowiednich potrąceń z wynagrodzenia pracownika oraz przekazywanie potrąconej kwoty na rzecz odpowiednich organów egzekucyjnych.
Zgodnie z poglądami prezentowanymi w doktrynie, jak również w judykaturze, pojęcie wynagrodzenia za pracę na gruncie przepisów Kodeksu pracy należy interpretować w sposób kompleksowy – szeroki.
Dla przykładu, w wyroku z 19 lutego 2004 roku, sygn. akt: I PK 217/03, Sąd Najwyższy zaznaczył, iż „odprawy emerytalne oraz nagrody jubileuszowe zaliczają się do szeroko rozumianego pojęcia wynagrodzenia, do którego należy stosować regulacje szczegółowe przewidujące ograniczenia w zakresie dokonywania potrąceń rzeczonych kwot”. W konsekwencji powyższego przyjęto, iż wynagrodzenie oprócz zasadniczej pensji obejmuje również dodatkowe składniki, które uzyskiwane są przez pracownika z tytułu określonego stosunku pracy, a więc dotyczy to również odprawy rentowej.
Wskazać przy tym należy, iż na wypadek prowadzenia przez komornika egzekucji z wynagrodzenia za pracę pracodawca jest zobligowany do dokonania odpowiedniego potrącenia również w zakresie świadczenia wynikającego z odprawy rentowej. Przedmiotowa okoliczność jest ściśle związana z zasadą przewidzianą w przepisach Kodeksu cywilnego, wskazującą m.in. na ciągłość zajęcia wynagrodzenia.
Z uwagi na fakt, iż świadczenie wynikające z odprawy rentowej podlega regulacjom Kodeksu pracy z zakresu wynagrodzeń, na takiej samej zasadzie należy stosować przepisy dotyczące ograniczeń w zakresie dokonywania potrąceń. Ustalenie w konkretnej sprawie kwoty wolnej od potrącenia uzależnione jest od tytułu prawnego roszczenia stanowiącego podstawę do egzekucji z wynagrodzenia.
W doktrynie pojawił się problem w zakresie sposobu ustalenia kwoty podlegającej potrąceniu. Część specjalistów wskazuje, iż potrącenia należy dokonać oddzielnie od każdego ze świadczeń uzyskanych przez pracownika, natomiast niektórzy eksperci wskazują, iż dla ustalenia sumy podlegającej potrąceniu niezbędne jest zsumowanie wszystkich składników wynagrodzenia.
Wątpliwości w tym zakresie rozwiało Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, które w stanowisku wyrażonym przez Departament Prawa Pracy z 14 grudnia 2007 roku wskazało, iż „w przypadku wypłaty w jednym miesiącu, obok wynagrodzenia zasadniczego, również dodatkowych świadczeń (do których zalicza się odprawę rentową) – warunki z zakresu dokonywania potrąceń stosuje się w odniesieniu do każdej z kwot oddzielnie”. W uzasadnieniu takiego stanowiska zaznaczono w szczególności, iż każdy ze składników świadczenia otrzymanego przez pracownika należy traktować odrębnie przede wszystkim ze względu na fakt, iż przysługują one z różnych tytułów prawnych. W konsekwencji powyższego pracodawca musi każdorazowo ustalać wysokość wynagrodzenia netto pracownika za dany miesiąc i z tak ustalonej kwoty dokonać potrącenia w granicy ustawowej, a następnie analogicznie postąpić wobec świadczeń dodatkowych, jak w szczególności nagroda jubileuszowa czy właśnie odprawa rentowa.
Jak wskazuje Departament Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, takie działanie jest podyktowane wprowadzeniem zwiększonej ochrony pracownika w stosunku do wierzyciela. Przyjęty przez ministerstwo sposób obliczenia kwoty wolnej od potrąceń prowadzi bowiem do sytuacji, w której pracownik otrzymuje większą część przysługujących mu świadczeń.
Biorąc pod uwagę powyższe, należy pamiętać, iż dokonanie przez Pracodawcę potrącenia z odprawy rentowej jest jak bardziej możliwe, jednak należy pamiętać, że warunki dokonywania potrąceń stosuje się w odniesieniu do każdej z kwot oddzielnie.
